tashlaysiz, – deb qo‘shib qo‘ydi mayor, – bizni hech lozim bo‘lmagan yerga, masalan, qaytadan Tinch okean bo‘yiga boshlab bormang tag‘in!
‒ Aslida shunday qilib bir ta’ziringizni berish kerak ediya, yaramas kishi! – dedi kulib Paganel. – Lekin Talkav bilan qanday gaplashasiz, aziz Glenarvan?
‒ Menimcha, patagoniyalik bilan gaplashishga hojat ham bo‘lmasa kerak, – dedi Glenarvan, – lekin juda zarur bo‘lib qolganda men bilgan ispan so‘zlari bir amallab tillashib olishishimizga kifoya qilsa kerak.
‒ Bo‘lmasa oq yo‘l, qimmatli do‘stim, – dedi Paganel.
‒ Oldin ovqatlanamiz, – dedi Glenarvan, – keyin, iloji bo‘lsa, yo‘lga chiqishdan oldin jindek-jindek mizg‘ib olamiz.
Sayohatchilar quruq ovqat yeb oldilar, lekin bu ularni qondirmadi, albatta, keyin esa yotib olishdan boshqa durustroq ish bo‘lmaganidan darrov uyquga yotdilar. Paganelning tushiga shaldirab oqayotgan ariqlar, sharsharalar, daryolar, anhorlar, hovuzlar, hatto suv to‘la grafinlar, xullas, ichadigan suv bilan aloqasi bor narsalarning hammasi kirib chiqdi. Bu chidab bo‘lmaydigan azob edi.
Ertasiga ertalab soat oltida Talkav, Glenarvan va Robert Grantlarning oti egarlandi. Otlarni meshlarda qolgan suv bilan sug‘ordilar. Ular suvni yutaqib, ammo hech qanday lazzatlanmay ichdilar, chunki meshlardagi suv ko‘ngil aynatadigan edi. Otlarni sug‘orib bo‘lishgach, Talkav, Glenarvan va Robert egarga o‘tirdilar.
‒ Xayr! – deb qichqirib qolishdi orqadan boradiganlar.
‒ Ishqilib, orqaga qaytmaslikka harakat qilinglar! – deb qo‘shib qo‘ydi Paganel.
Ko‘p o‘tmay Talkav, Glenarvan va Robert geografiya olimi boshchiligida qoldirilgan otryad turgan yerdan ko‘rinmay ketdilar.
Chavandozlar hozir o‘tib borayotgan Desertio de las Salinas, ya’ni Salinas ko‘li atrofidagi cho‘l sarg‘ayib, qovjirab yotgan, balandligi o‘n futcha keladigan butalar, pasta-pastak mimoz (kurramamel)lar va yumma degan butasimon sersoda o‘simliklar o‘sib yotgan loy-tuproq tekis yer edi. Ahyon-ahyonda oftobda ko‘zni jimirlashtirib yuboradigan darajada yaltirab yotgan tuz maydonlari uchrab qolardi. Agar kun jazirama issiq bo‘lmaganda bu barreroslarni muzlab yotgan yerlar deb o‘ylash mumkin edi. Qaqrab, qovjirab yotgan yer bilan quyoshda yaltirab turgan tuz maydonlari bir-biridan keskin farq qilar va qirga o‘ziga xos g‘alati bir tus berardi.
Agar Guamini daryosi qurib qolgan bo‘lsa, sayohatchilarimiz tushib borishi lozim bo‘gan sakson milcha janubroqdagi S’erra-Bentanning manzarasi tamom boshqacha. «Bigl» nomli kemada 1835-yilda bu yerga kelgan ekspeditsiyaning boshlig‘i kapitan Fits-Roy tomonidan tekshirilgan bu o‘lka nihoyatda serhosil. Hindu yerlaridagi eng yaxshi, chiroyli o‘tloqlar shu yerda. Serra-Bentanning shimol-g‘arbiy yonbag‘ri barra o‘tlar bilan qoplangan; pastroqda turli xil o‘simliklarga boy o‘rmonlar cho‘zilib ketgan. Bu o‘rmonlarda muguz daraxtlari turiga kiradigan algarobo o‘sadi, uning mevasini quritib yanchadilar, un qiladilar va hindular juda xush ko‘radigan non yopadilar; unda yana bizdagi majnun tolga o‘xshab ketadigan uzun-uzun, egiluvchan navdali oq kvebraxo, bulardan juda pishiq bo‘ladigan qizil kvebraxo; salga yonib ketaverishi uchun tez-tez dahshatli yong‘inga sabab bo‘lib turadigan naubuday, gunafsha rang guli piramidaga o‘xshash bo‘ladigan viraro; nihoyat, balandligi sakson futgacha yetadigan gigant timbo daraxtlari o‘sadi, bitta timboning soyasida butun bir poda dam olishi mumkin. Argentinaliklar bu boy o‘lkani o‘zlariga bo‘ysundirishga ko‘p urinib ko‘rdilar, ammo hindularning qarshiligini baribir sindirolmadilar.
O‘lkaning bunday boy bo‘lishining sababi tog‘lardan oqib tushadigan suvlardan hosil bo‘lgan juda ko‘p soylarning shu yerdan o‘tishi edi, albatta. Haqiqatan, bu soylar eng jazirama issiqlarda ham qurib qolmas edi. Lekin bu yerga yetib borish uchun janubga qarab bir yuz o‘ttiz mil yo‘l yurishlari kerak. Ana shuning uchun oldin Gamini daryosi tomonga borish kerak, deganda Talkav shubhasiz haqli edi, chunki Guamini ham yaqinroq, ham sayohatchilarning yo‘li ustida edi.
Uchala chavandozning oti tez chopib borardi. Bu ajoyib jonivorlar xo‘jayinlari ularni qayerga bunchalik qistab haydayotganini tushungandek ildam borar edilar. Ayniqsa Tauka o‘zini bardam sezardi. U qurib qolgan ariq va kurramamel butoqlari ustidan qushday uchib o‘tardi. Glenarvan bilan Robertning otlari ham undan ibrat olib, Taukachalik epchillik bilan bo‘lmasa ham, har holda dadil ketib borardilar. Egarga quyib qo‘ygandek o‘tirgan Talkav esa chavandozlarga ibrat edi.
Patagoniyalik Robertga tez-tez ko‘z tashlab qo‘yardi. Robertning egarga to‘g‘ri va mahkam o‘tirganini, ko‘kragini sal kerib, oyog‘ini bo‘sh ushlab, tizzalari bilan egarni qisib borayotganini ko‘rgan Talkav qiyqirib o‘zining undan mamnunligini bildirardi. Robert Grant haqiqatan ham uning maqtoviga arziydigan ajoyib chavandoz bo‘lib qolgan edi.
‒ Barakalla, Robert! – dedi Glenarvan bolaning ko‘nglini ko‘tarib. – Talkav sendan juda mamnunga o‘xshaydi.
‒ Nimamdan mamnun bo‘ladi, ser?
‒ Ot minishingdan.
‒ Men egarda mahkam o‘tiribman, xolos, – dedi bola, xursand bo‘lganidan qizarib.
‒ Hamma gap ana shunda, Robert, – deb davom etdi Glenarvan. – Juda kamtarinsan, lekin hozirdanoq aytib qo‘ya qolay, sendan ajoyib sportchi chiqadi.
‒ Sportchi bo‘lsam yaxshi-ku, – dedi kulib Robert. – Ammo otam meni dengizchi qilmoqchi. Bunga u nima derkin?
‒ Biri-biriga xalaqit qilmaydi. Hamma chavandozlar yaxshi dengizchi bo‘la olmasalar ham, hamma dengizchilar yaxshi chavandoz bo‘la oladilar. Reyaga minib o‘tirganingda yiqilib ketmaslik uchun o‘zingni mahkam ushlashni o‘rganasan kishi, otni yugurib ketayotgan yerida taqqa to‘xtatish, uni yonga, orqaga burish o‘z-o‘zidan bo‘lib ketadigan tabiiy narsa.
‒ Bechora otam! – dedi bola. – Qutqarib olganingizda u sizdan shunday minnatdor bo‘ladiki, ser!
‒ Sen uni juda sevasanmi, Robert?
‒ Juda, ser. Otam men bilan opamni shunday yaxshi ko‘rardiki, asti qo‘yasiz! Uning fikri-yodi bizda bo‘lardi. Har bir uzoq safarga borganida o‘sha o‘zi borgan hamma uzoq o‘lkalardan bizga sovg‘alar olib kelardi. Lekin, hammasidan yaxshisi, safardan qaytib kelgach, u biz bilan shunday mehr-muhabbat bilan gaplashar, bizni shunday erkalatar ediki, qo‘yaverasiz! Eh, otam bilan yaqindan tanishsangiz, uni siz ham yaxshi ko‘rib qolasiz! Meri unga o‘xshaydi. Otamning ovozi ham Merinikiga o‘xshagan yushmoq, mayin. Dengizchining ovozi shunday bo‘lishi qiziq-a, to‘g‘rimi?
‒ Ha, juda qiziq, Robert, – dedi Glenarvan.
‒ Men uni xuddi ko‘rib turgandekman, – deb davom etdi bola, go‘yo o‘zi bilan o‘zi so‘zlashayotgandek. – Sevimli, aziz otam! Kichkinaligimda u meni tizzasida tebratib o‘tirib, vatanimiz ko‘llari to‘g‘risidagi eski shotlandcha ashulani aytardi. Hali ham har zamon-har zamonda o‘sha ashulani g‘ira-shira eslayman. Merining ham esida bor. Eh, qanday yaxshi ko‘rar edik uni! Bilasizmi, men nazarimda odam otasini bunchalik yaxshi ko‘rish uchun bola bo‘lishi kerakmi deyman-da!
‒ Lekin uni izzat-hurmat qilish uchun katta bo‘lish kerak, o‘g‘lim, – deb javob berdi yigitchaning samimiy yurak gaplaridan ta’sirlangan Glenarvan.
Ularning bu suhbati vaqtida otlar yurishini sekinlatib, qadamlab keta boshladilar.
‒ Biz uni topamiz-a, to‘g‘rimi? – dedi bir necha minut jim borgan Robert.
‒ Ha, topamiz, – dedi Glenarvan.
