Cengiz Han'ı Aramak. Анонимный автор

20

Timuçin’e Celayir, Tohura, Tarhud, Çangşi’ut, Baya’ud, Barulas, Manghud, Arulad, Uriyanghan, Besud, Suldus, Honghotan, Olhuno’ud, Horolas, Dörben, İkires, Noyakin, Oronor, Baa’rin, Geniges, Cadaran, Curkin, kabilelerine mensup kişiler katıldılar.

21

Cengiz veya Çingiz adı hakkında ilk çalışmalardan birini Osman Turan yapmıştır. (Turan, 1941: 267-276)

22

Cebe Türkçe ve Moğolca’da ok anlamına gelir.

23

Lubb-et-tevârîh’te Moğollarla Celaleddin arasında yedi savaş olduğu, bunun altısını Celâleddin’in kazandığı kaydedilmiştir. (Gençtürk, 2019: 168)

24

Celâleddin Harizmşah’ın yakınında bulunan En-Nesevi bu olayı daha ayrıntılı olarak vermiştir. “… Bu savaşta Celâleddin, bizzat Cengiz Han ordusunun merkezine hücum etti. Merkezi yardı, ikiye böldü. Bu baskın karşısında Cengiz Han atını üzengileyerek ölümden kaçmak zorunda kaldı. Yenilgi felâketinin Moğollara yüklenmesine ramak kaldı. Fakat Cengiz, savaşa başlamadan önce en seçkin süvarilerinden bin kadar savaşçı ayırarak pusuya yatırmıştı. Bunlar aniden Celâleddin’in sağ tarafına saldırdılar. Bu kanadı bozarak merkez üzerine atılmayı başardılar. Bu durum, merkezin de sarsılmasına neden oldu. Celâleddin’in ordusu Moğğollar tarafından Sind nehri üzerine püskürtüldü. Bu kanlı gün, savaş alanını kana bulanmış cesetler, nehirde boğulan insanlarla doldurarak sona erdi. Celâleddin’in yedi veya sekiz yaşındaki bir çocuğu savaş sırasında esir alınmıştı. Çocuk Cengiz’e götürüldü ve gözü önünde boğazlandı. Celâleddin savaş alanından nehir kıyısına geldiği zaman annesini ve karılarını burada buldu. Bahtsız kadınlar, çığlık içinde Celâleddin’in kendilerini bizzat öldürmesini, düşmana esir bırakmamasını dilediler. Celâleddin dediklerini yaptı ve ölülerini nehre attırdı. Kendisi de, sırtında zırhı olduğu halde atını nehre sürdü. Eşsiz hayvan nehrin müthiş dalgaları ve düşmanın ok yağmurları arasında kendisini karşı kıyıya geçirdi. Bu kahramanlığa hayran olan Moğollar, ellerinde olmayarak bu şanlı düşmanlarını alkışladılar…”(Günaltay, 1991: 175-176) Moğolların Gizli tarihinde Celâleddin’in Sind nehrini at üzerinde yüzerek geçtiği ayrıntısı yoktur.

25

Ahmet Temir bu ifadedeki ilk sözü Kiyev olarak tespit etmiştir. Ancak bu söz Hankirman sözünden başka bir şey değildir. Hankirman eski Kasım Hanlığının merkezidir ve Mişerlerle meskûndur (Türkoğlu, DİA, C.25, 2002: 137)

26

TÜRKSOY Genel Sekreteri, yazar.

27

Dr. Öğretim üyesi. Kastamonu Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi.

28

Bk. Anonim. Mongolun Nigoça Tobçiyan. Trs. B. Sumyabaatar, Ulaanbaatar: Ulsin Hevleliin Gazar, 1990; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî. Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk. Topkapı Sarayı Müzesi, III. Ahmed Kitaplığı, Envanter Nu: 2937; Ebülgazi Bahadır Han. Şecere-i Türk. Çev. Arif Acaloğlu, İstanbul: Selenge Yayınları, 2020, s. 58-59; Michal Biran. Cengiz Han. Çev. Ahmet Fethi Yıldırım, İstanbul: Vakıfbank Kültür Yayınları, 2019, s. 49-51.

29

Kahraman, cesur, yiğit gibi manalara gelen bir onurlandırma ifadesi olarak kullanılmaktadır. Volker Rybatzki. Die Personennamen und Titel der Mittelmongolischen Dokumente. Helsinki: Publications of the Institute for Asian and African Studies, 2006, s. 209; Ferdinand Lessing, Moğolca Türkçe Sözlük, C. I, Çev. Günay Karaağaç, Ankara: TDK, 2003, s. 108. Ayrıca Moğol tarihi ile ilgili isim ve terimlerin anlamları hakkında detaylı bilgi için bk. Paul Buell. Historical Dictionary of the Mongol World Empire. Maryland: The Scarecrow Press, 2003; Timothy Michael May. The Mongol Empire. California: Abc-Clio, 2017.

30

Yesügey Bagatur’un bu eşinin adı Sagan Setsen’in eserinde Dagaşi, Mergen Gegeen’in eserinde ise, Mangala olarak geçmektedir. Bk. Sagan Setsen. Erdeniin Tovç. Haz. M. Bayarsihan, Ulaanbaatar: Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, 2006, s. 58; Mergen Gegeen. İh Mongol Ulsin Ündsen Altan Tovç Tuuj Orşvoi. Haz. D. Bürnee, Ulaanbaatar: Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, 2006, s. 60-61.

31

Lubsandanzan. Altan Tovç. Haz. Ş. Çoimaa, Ulaanbaatar: Tüühen Survalç Biçgiin Tsvral, 2006, s. 46-47.

32

Olhunud, Ongirad boyuna mensup Kabay Şire’nin oğlu Olhunud’un soyundan gelenlere verilen bir şube adıdır. Bk. Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 54; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî. Câmi-u’t Tevârîh. C. I, Neşr. Muhammed Ruşen – Mustafa Musevi, Tahran: İntişarat-ı Elburz, 1995, s. 162; Ch’i T’ang. “Moğol Sülalesi Devrinde Türk ve İslam Dünyası ile Temaslarda Bulunan Şahsiyetler”. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Umumi Türk Tarihi Kürsüsü. İstanbul: Basılmamış Doktora Tezi. 1970, s. 53.

33

Hükümdar eşlerine verilen ve Çin dilinde Hatun manasına gelen bir saygınlık ifadesidir. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî. Câmiu’t Tevârîh, s. 274; Anonim. Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 56; Volker Rybatzki, a.g.e., s. 25.

34

Baykal Gölü’nün güneyinden başlayarak Orhun ve Selenge Nehirlerinin aşağı bölgelerinde yaşayan bir boydur. Reşîduddîn bu boyun Moğollar gibi eskiden Türklere bağlı olduğunu söylemektedir. Dillerinin Moğollardan farklı ama benzer olduğunu ifade etmektedir. Moğollar ihtişamlı bir devlet kurunca onların da Moğol olarak anıldığını belirtmektedir. Çin kaynaklarında Ak Tatarlar’a mensup oldukları bilgisi bulunmaktadır. Bk. Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî. Câmiu’t Tevârîh, s. 65; Ch’i T’ang, a.g.t., s. 200; Timothy Michael May, a.g.e., s. 225.

35

Büyük, ulu, yüce, yaşça büyük manasına gelmektedir. Bk. Ferdinand Lessing, a.g.e., s. 688; Volker Rybatzki, a.g.e., s. 726.

36

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 54-57; Anonim. The Secret History of the Mongols. Tr. Igor de Rachewiltz, Leiden: Brill, 2004, s. 11-12; Anonim. Moğolların Gizli Tarihçesi. Çev. M. Levent Kaya, Ed. Ekrem Kalan, İstanbul: Kabalcı Yayınları, 2011, s. 22-23; Lubsandanzan, a.g.e., s. 41-42.

37

Temüçin, Cengiz Han’a bütün Moğolistan’ı birleştirip yönetmeye başlamadan önce verilen gerçek adıdır. Bu nedenle 1206 yılı öncesinde gerçekleşen olaylarda ondan Temüçin olarak bahsetmek daha münasip olacaktır.

38

Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 64; Anonim, The Secret History of the Mongols, s. 13; Anonim, Moğolların Gizli Tarihçesi, s. 24; Lubsandanzan, a.g.e., s. 46.

39

Michal Biran, a.g.e., s. 53; Timothy May. Moğol İmparatorluğu. Çev. Ülke Evrim Uysal, İstanbul: Kronik Yayımcılık, 2021, s. 57; Karenina Kollmar Paulenz. Moğollar. Çev. Hakan Aydın, İstanbul: Runik Yayınları, 2020, s. 23.

40

Ambagay Kağan, Kabul Kağan’ın dedesi Baysungur Dogşin’in kardeşi Çaragay Lingu’nun Sengün Bilge’den torunudur. Bk. Anonim, Mongolun Nigoça Tobçiyan, s. 46-48; Reşîduddîn Fazlullah Hemedânî, Kitâb-ı Nesebnâme-i Mulûk, vr. 99a-b.

41

Tatar ifadesi Çin kaynaklarında kuzeyde yaşayan boylar için kullanılmaktadır. Bunlar kendi aralarında Ak Tatar, Kara

Скачать книгу