итэҕэллэрин өйүүр, көмүскүүр, бопсубат. Саха итэҕэлин 300-тэн тахса сылы быhа эспиттэрэ. Билигин онтукайгытын чөлүгэр түhэриҥ диэн көҥүл биэрдилэр. Онон куттанар наадата суох, төттөрүтүн туhанар наада. Саламтабыт итини үчүгэйдик өйдүү илик, чугуруҥнуур, куттанар, аhаҕастык саҥарбат курдук. Саха титульнай омук, онон кини итэҕэлин Аҕа баhылыкпыт өрө тутуохтаах. Манна туох да национализма суох. Итэҕэллээх эрэ омук иллээх, туруктаах, сомоҕолоох буоларын бэркэ диэн билэбит. Билигин глобализация кэмигэр, араас омук кэлэ, олохсуйа, араас итэҕэл киирэ турдаҕына, аҕыйах ахсааннаах омук бытарыйбат, симэлийбэт суолбут, сомоҕолуур күүспүт ити эрэ.
Л.Ф.: Ол аата эн саха омук кэскилин хайдах көрөҕүн?
Л.А.-Тэрис: Биhиги сүдү баайбыт – олоҥхобут, фольклорбут архыыпка бөх-сах курдук сытар. Ону сааhылаан, харайан, бэчээттэтэн, киhи туhанарын ыллахпытына сайдыахпыт, ылбатахпытына, симэлиттэхпитинэ, омук, норуот быhыытынан суох буолуохпут. Архыыпка 300-тэн тахса том баар. Сороҕо туhаҕа таҕыста, итэҕэлинэн дьарыктанааччылар туhаннылар. Онтон этнография диэн наука баар, кини итэҕэли эмиэ үөрэтэр. Ол гынан баран, кини норуот өллөҕүнэ, сүттэҕинэ да эмиэ баар, үлэлиир, онон кини норуоту өрүhүйбэт. Биhиги, итэҕэлинэн дьарыктанааччылар, этнографтартан атыммыт, уратыбыт итиннэ сытар.
Билигин норуоттар икки ардыларыгар «диалог» ыытар наада диэн баар. Ол «диалогка» норуоттар ситиhиибитинэн киэптэhэбит. Дьиҥинэн, биhиги сахалар ситиhиибит биир эрэ – тыhыынчанан сылларынан тыйыс сиргэ тыыннаах олоруубут. Ол ситиhии төрдө – итэҕэл. Атын илиҥҥи омуктар итэҕэллэрин ырытыыта, көрүҥнэрэ, хайысхалара олус элбэх. Холобур, кытайдар 500-чэ турукка киирэллэр. Биhиги эмиэ кинилэр курдук азиаттарбыт, ол гынан баран, хоту олоробут, тыйыс сиргэ, манна тыыннаах хаалыы туруулаhыытыгар итинник элбэх көрүҥ сайдыбат, итэҕэл олоххо туhаныллар быhаччы эрэ ньымалара хаалаллар. Саамай күүстээҕэ, сүмэтэ. Ол барыта итэҕэлбитигэр түмүллэ сылдьар. Итэҕэлбит буоллаҕына олоҥхобутугар түмүллэ сылдьар. Онон олоҥхону итэҕэлбитин тилиннэрэргэ источник курдук көрөрбүт, үөрэтэрбит наада.
Л.Ф.: Онтон олоҥхобутун атын аймахтыы омуктарбыт олоҥхолорун, фольклордарын кытта тэҥнээн үөрэтии итэҕэли үөрэтиигэ, билиигэ төhө күүс-көмө буолуой?
Л.А.-Тэрис: Тэҥнээн үөрэтии наада, ордук түҥ былыргы төрүттэрбит историяларын, итэҕэллэрин төрдүн билиигэ. Сахалар улахан норуоппутуттан олох эрдэ тэйбит биис ууhа буоларбыт быhыытынан, соҕуруу олорбут олохпут кэпсэлэ олоҥхобутугар онон-манан эрэ хаала сылдьар, умнуллубут. Онон түҥ былыргыбытын атыттар олоҥхолорун кытта тэҥнээн көрдөхпүтүнэ эрэ билиэхпит. Онтон билигин аан дойдуга икки көрүү баар. Бастакытынан, Гегель, Кант «рационализм» диэн этиилээх аан дойду барыта бэрээдэктээх диэн көрүү. Иккиhинэн, «иррационализм» диэн – бары-барыта түгэнтэн турар диэн көрүү. Билигин кыайан иhээччи – «иррационализм». Олоҥхону онон көрүү наада. Билигин биhиги наукабыт биири эрэ билиннэ, тумус тутта сылдьар
