я
Асобы
Селянін
Жыд
Чорт
Хлапчукі
Тры браты
Пакутнік
Дзея адбываецца ў полі, непадалёк ад лесу.
Акт першы
Сцэна 1-я
Селянін. Ох, як нешчаслівае жыццё маё! Хаджу я, хаджу пераз цалюхенькі дзень, аж ногі анямелі, рук не чуваць ад працы і тапара, а горш яшчэ ад цапа. Малачу ад самых курэй, аж мала што не да паўдня, як бы сам адзін. Праўда, што і жонка памагала. Да што ж яе за работа? Ведама, жаноцкая справа. Цюкнець колька разы цапом, аж зараз яе ліха і берэць – то сядзець, то ляжэць, то колікі падапруць; толькі чорт лоньскі яе дусіць. А потым яшчэ з гоманам і кляцьбою пойдзець.
Папытаюся я тылькі яе: “Куды пойдзеш?” Аж зараз скажэць: “Дзяцей карміць, страву варыць”. А я як пачую – аж яна ўпіўшыся ў карчме, пад лаўкаю, як свіння, качаецца… А я сам адзін як цюк, так цюк; малачу аж да поту. А як свет, аж жонка і тут, ужо кажэць, што і дроў нада насеч. Хоть ты трэсні і прападзі з тапаром! Ад цэпа [рукі] яшчэ не адойдуць, аж тут ад тапара мала што не адсохнуць. Гэта жарт – нарубай у печ, у асець, у бровар. А ўсё як адзін, так адзін. Сына пералом удавіў – не расцець, а парабка не за што наняць. Вот і цяпер, у лес трэба ехаць, а не з кім. Гэта жарт – аднаму сасну спусціць, пашчапаць і на воз. Хоць ты трэсні, зваліць трэба, а прывёзшы дахаты, і парубаць. А ўсё як я, так я. Памагчы некаму. Прападзі яно нешчаслівае жыццё нашае, бо ўсё як гараваць, так гараваць мусім.
Э, э! (смакуе.) Каб то Адам, першы наш ацец, не саграшыў, так бы і мы гэтак не працавалі б. Ох! Дурак ты, дурак! Нашто табе было ірваць яблык з дзерава праклятага? Прападзі яно! Каб мне не велена было, то бы я ані парухаў бы, а што горшае, ані парухаў бы. А мы б у раю, як паны б на зямлі, жылі б, клопату жаднага не мелі б, аб сярмягу тагды бы не клапаціліся б і голыя б у раю перахадзілі б. А цяпер, як сярмяжка здзярэцца, хоць ты з галавы выйдзі, неадкуль узяць, а горш, што незашта купіць. А тут і зіма надходзіць, і ўстыдно. А я і шэлега пры душы не маю. Да душы ж, не маю! А пан, аднак, на тое не глядзіць, да ўсё крычыць: “Заплаці, з курвы сын! Заплаці, вужава кроў, мужык! Ага, ту! Ага, ту на цябе!”
Адам, Адам, як ты нас пагубіў! Ох, каб то я, я, я…
Сцэна 2-я
Жыд, Селянін
Жыд. Ню, на цябе цёрны год! Хадзіль я, хадзіль за табою, буль я двойцы ў тваёй хаце, аз ледво тут я цебе знасоў. Калі ты мне аддасі за гарэлку?
Селянін. Прападзі ты! Не маю гдзе ад цябе падзецца. Аддам, ліха не возьмець!
Жыд. Усё казэсь, сто ад’ям, ад’ям, а я даздацца не магу твайго “ад’ям”. Арэнду мне трэба цяпер плаціць. Коньцо, аддай!
Селянін (бярэ жыда за руку). Ну, пане арэндару, ужо я табе шчыра кажу, што аддам. Відзь жа ты ведаеш добра, што я ілгаць не ўмею.
Жыд (смяецца). Ню, і сто ты казэсь! І калі ты тагды аддаў, калі абяцаў? Аддай, канецна, цяпер. Узо табе болей верыць не буду.
Селянін. Прападзі ты з тваёю гарэлкаю! Не, не! Не буду ніколі на павер браць.
Жыд. Бяры, не бяры. І хто цябе просіць? Толькі маё мне ты цяпер аддай.
Селянін. Ідзі ты проч ад мяне! Вот мне дроў трэба рубаць, не з табою балакаць.
Жыд. Аддай ты маё мне, так я і пайду.
Селянін. Не лезь жа ты мне ў вочы, я табе кажу! Бо я табе тут як задам, то ты ані пантофляў, ані ярмулак сваіх не пазбіраеш!
Жыд. Ню, і сто ты, свіння, не аддаес таго, сто вінен? (Жыд тут цмокае, а потым кажа.) Ой, ой! Вэй мір гвалт! І есцо лаессе!
Селянін. Ідзі ж ты ад мяне! Ідзі хоць у хату маю, а я, дроў насекшы, прыіду.
Жыд. Ню, і гдзе я цябе буду сукаць? Узо я і так много за табою нахадзіўсе! Лепс ты мяне сукай. (Здзірае у селяніна шапку з галавы.)
Селянін. Ах ты, нехрэснік, паганьскі сыну! Што ты мяне, чы злодзея знайшоў? (І, схапіўшы жыда, тармосіць яго, адбірае сваю шапку, нават здзірае з жыда плашч.)
Жыд. Гвалту, гвалту! Ратуйце, ратуйце сінагогі, мае Соранькі, Ецкеле, Мацкеле!
Селянін. Крычы, каб табе ражон у горла ўлез! Каб табе скулка горла растачыла!
Жыд. Ню, і сто ты, разбойнік, цорны год на цябе, мяне кленес, і б’ессе, і сто вінен – не аддаес!? Аддай прынаймней хоць плашч!
Селянін. Аддам табе тагды плашч, калі ты мне прыабяцаеш той доўг дараваць, што я ў цябе напіў.
Жыд. Але, пане Дземідзе, па сумленню толька сам падумай, цы магу з я
