Ежелгі Үндістан қоғамындағы экономикалық идеялар касталық және өндірістік шектеме тәртіптер дәстүрінде болды. Дін және мемлекеттік билік қауымдық құрылыс түрлеріне айтарлықтай ықпал етіп, ақшасыз айналымның сақталуына әкелді, кәсіптерді ұйымдастырудың, сауда операцияларын жүргізудің тәртібін орнатты.
Ежелгі Грекияда экономикалық көзқарас жүйеленіп, ғылыми қалыпқа түсті, мұндай теорияларды айтушылар әдетте ойшылдар (философтар) және құл иеленуші мемлекеттердің жекелеген билеушілері болды. Атақты грекиялық философ ойшылдар Ксенофонт (б.э.д. 430-355 жж.), Платон (б.э.д. 427-347 жж.), Аристотельді (б.э.д. 384-322 жж.) алғашқы ғалым-экономистер деп айтуға болады.
Ксенофонт «Үй шаруашылығы туралы» трактатында өз пікірі бойынша үлгілі шаруашылықтың және үлгілі азаматтардың сипаттарына тоқталады. «Үй шаруашылығы туралы» трактатының басты идеясы мыналарды қамтиды: еңбекті ақыл-ой және дене еңбегіне бөлу, ал адамдарды еркін және құл деп бөлу табиғи түрде саналды, кез келген тауар пайдалы қасиеттерге ие (тұтыну құны) және басқа тауарларға (айырбас құны) айырбастала алады, ақшаны адам олар арқылы тауар айналымы және байлықтың жиналуын жүзеге асыру үшін ойлап тапты. Ксенофонт экономиканы салаларға, яғни ауыл шаруашылығы, қолөнер және сауда деп бөлді.
Платон өзінің экономикалық көзқарастарын «Мемлекет» және «Заңдар» еңбектерінде көрсетті. Оның алғашқы еңбегінде идеалды мемлекеттік құрылыс жобасы әзірленген, екіншісінде шынайы нақтылыққа жақын келетін мемлекет туралы айтылған. Идеалды мемлекет үлгісінде үш тап бар: 1) қоғамды басқаратын феодалдар 2) әскерилер 3) диқаншылар, қолөнершілер және саудагерлер. Құлдар ешқандай тапқа жатпады.
Аристотель «Никомах этикасы», «Саясат» және т.б. еңбектерінде мемлекеттің идеалды үлгісі туралы баяндаған. Ол қоғамның еркін адамдарға және құлдарға бөлінуі, ал олардың еңбектерінің ақылой және дене еңбегіне бөлінуі «табиғи заңдылық» деп таниды және шаруашылықта қолөнер мен сауда емес, диқаншылық басты рөль атқаратынын атап көрсетті. Алайда ғалымның натуралдық шаруашылық қағидаларын ұстанушылығы оның экономика және хрематистика туралы айрықша біртума тұжырымдамасында айқын көрінді.
Бұл концепция жіктеу сипатында болды, оны Аристотельдің барлық шаруашылық түрлерін екі салаға – табиғи (экономика) және табиғи емес (хрематистика) деп топтастыруы куәландырады. Оның алғашқысына диқаншылар, қолөнершілер мен ұсақ сауда-саттық жатады, оған мемлекет қолдау көрсетуі тиіс. Себебі оның салалары тұрғындардың тіршілік ету қажеттілігін қанағаттандыруға септігін тигізеді. Екіншісі ірі саудаға, делдалдық және қарызға беру операцияларына негізделеді. Бұл операциялар «ақша жинау, тұрмысты одан сайын жақсарту» сияқты пайдақорлық мақсаттарға жетуді көздейді. Аристотель ақшаны баю мақсатымен жинауды сынайды, ақшаны екі есе етіп қайтарып алатын өсімқорларға «өшпенділікпен» қарайтынын айтып өтеді.
Ежелгі
