анықтау үшін келесілерді қолданған дұрыс: сарапшылар бағасын; нормативтік актілермен бекітілген нақты мәндерді; түрлі математикалық әдістерді қолдану арқылы алынған мәндер.
Қазіргі уақытта әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздік деңгейін бағалау үшін әртүрлі әдістер қолданылады, оларды төмендегідей топтастыруға болады:
7-cурет – Қазақстан Республикасының әлеуметтік-экономикалық қауіпсіздігін қамтамасыз ету. Әдебиет негізінде көрсетілді [20]
– негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді қадағалау және оларды шекті мәндермен салыстыру;
– түрлі ғалымдардың топтары кеңінен қолданатын қатысты көрсеткіштер (үлес салмағы, индекстер коэффициенттері және т.б.) базасында;
– қатер көрсеткіштері базасында, олардың мәндерін іс жүзіндегі параметрлермен салыстыру шекті мәндердің асып кетуіне атқарушы құрылымдардың назар аударуын дер уақытында көру және назар аудару. Олар мемлекетаралық, мемлекеттік және мемлекеттік құрылымдардың дер уақытында араласуының дабылы болып табылады.
Объектілерді және олардың функционалды байланыстарын зерттеу мен құрастырудың шекті мәндері әдісі бұрыннан бері ғылыми білімнің түрлі облыстарында жемісті қолданылып келеді. Ол техникалық әзірлемелерде анағұрлым тиімді қолданылады, мысалы, машиналардың сенімділігін математикалық дәлелдеу кезінде: техникалық объект үшін жүктемелердің шекті параметрлері пайдаланылады. Негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді қадағалау әдісін қолданудағы негізгі мәселе кейбір көрсеткіштерді бөлуде болып отыр. Бұл көрсеткіштерді шекті мәндермен салыстыру экономиканың жай-күйін кешенді бағалауға, объективті қатерлі тенденцияларды айқындауға мүмкіндік береді. Мәселен, С. Глазьев және В.В. Локосов өздерінің әдістемесінде келесі көрсеткіштерді бөліп көрсетеді: ЖІӨ, өнеркәсіптік өдірістегі қайта өңдеу өнеркәсібінің үлес салмағы, инвестициялар көлемінің ЖІӨ-ге%-бен қатынасы, ғылыми зерттеу шығындары, тұрғындардың өмір сүру ұзақтығы, жұмыссыздық деңгейі, инфляция деңгейі, ішкі және сыртқы қарыз көлемі және т.б. [21].
Индикаторлар, индекстер және шекті мәндер жүйесін әзірлеу мен қолданудың қолданыстағы шет елдік және отандық тәжірибесі көрсеткендей, олардың негізіне түрлі базалық көрсеткіштер жатады. Сыныптамалық белгілердің түрлілігі де осымен анықталады. Шет елдік тәжірибені жалпылау бір немесе басқа мемлекеттің экономикалық дамуын бағалау үшін индикаторлар топтарын пайдалануға екі негізгі әдісті бөлуге мүмкіндік береді. Дамыған елдердің экономикалық дамуын бағалау үшін Экономикалық ынтымақтастық және даму ұйымы (ЭЫДҰ) индикаторлардың екі тобын қолданады:
– 1-ші топ – сәйкес келетін экономикалық индикаторлар, олар мемлекеттегі ағымдағы экономикалық жағдайды сипаттайды;
– 2-ші топ – жалпыэкономикалық белсенділікті сұлбалайтын жетекші және қосымша экономикалық индикаторлар.
Бірінші
