«ынтымақтастық жағдайында» одан барынша құтылуға тырысу керек.
Алайда уақыт өте келе «адами қарым-қатынас» мектебінің қызметтерімен байланысты үміттер шамадан тыс болды. Қазіргі өндіріс тәжірибесі жағдайында оның өкілдерінің ұсыныстары жиі сынға ұшырай бастады. ХХ ғасырдың 50-жылдары теориялық бағдарды ауыстыру қажеттілігі толығымен сезілді. Осы себептерге байланысты қоғамның конфликтік үлгісін жасауға қайта оралу байқала бастады.
Осы жылдары, ең алдымен қырғи-қабақ соғыс басыла бастады, уақыт өте келе тарих игілігіне айналды. Халықаралық жағдайдың жақсаруына байланысты ғылыми байланыстар күшейе түсті, марксизмге деген қарым-қатынас біржақты бола бастады.
Әлеуметтік конфликтіге деген теориялық қызығушылық «батыс мәдениетінің» құндылық нұсқауларына қайшы келуші ретінде қабылданбайтын болды. Осы кезде әсіресе индустриалды жағынан дамыған мемлекеттерде өндіріс саласындағы қарым-қатынас та өзгере бастады. Өндірісті автоматтандыру үдерісінің барынша дамыған саласы саналатын ҒТР мемлекеттің экономикалық рөлінің күшеюімен қатар жүрді. Оның институттары өндіріс қарым-қатынасындағы жаңа серіктес ретінде мойындалды. Тұрғындардың ірі топтарының мүдделерін ресми түрде білдірушілер ретінде кәсіподақтардың рөлі күшейді. Мұның бәрі конфликтіге деген көзқарастың өзгеруіне алын келді.
Теориялық парадигманың сол кездегі өзгерісі екі бағытта жүзеге асырылды. Бір жағынан, функционализм сыни тұрғыда ой елегінен қайта өткізілді. Оған деген сын 50-жылдардың соңы мен 60-жылдардың ортасында қоғамдық тұтастықтың тепе-теңдігі, тұрақтылығы мен ықпал етудің анық идеологиялық бағдарына қарсы бағытталған. Функционализмге деген сыни қарымқатынасқа америкалық әлеуметтанушы Роберт Мертонның жұмыстары да түрткі болды. Олар анық және жасырын әлеуметтік қызметтер, сонымен қатар дисфункционалдылық пен әлеуметтік ауытқуларды толық талдаған болатын. Дәл сол 50-60 жылдары әлеуметтік конфликтің заманауи тұжырымдамалары пайда бола бастады. Олардың арасында Л. Козер, Р Дарендорф және К. Боулдинг тұжырымдамалары аса танымалдылыққа ие болды.
Америкалық зерттеуші Льюис Козер қоғамдық тәртіпті және әлеуметтік жүйедегі белгілі бір тұрақтылықты қамтамасыз етудегі конфликтің жағымды рөлін негіздеуге тырысты.
Неміс «посткапиталистік» және «индустриалды қоғам» тұжырымдамасының насихатшысы Ральф Дарендорф 1965 жылы Гер – манияда «Таптық құрылым және таптық конфликт» атты еңбегін жариялады, аталған еңбекте өзінің «қоғамның конфликтік үлгісі» тұжырымдамасының негізін қалады. Дарендорф тұжырымдамасы билік, конфликт пен қарқын әлемі секілді әлемнің «антиутопиялық» бейнесінде құрылды. Егер Л. Козер қоғамның тепе-теңдік теориясын әлеуметтік бірлікті нығайтудағы конфликтің жағымды рөлін мойындауға дейін жасап бітсе, онда Р. Дарендорф конфликті әлеуметтік организмнің тұрақты жағдайы деп білді.
Кеннет Боулдинг америкалық әлеуметтанушы
