style="font-size:15px;"> Պատմում են ծերունիները, և դու տեսնում ես, որ Թումանյանը նրանց համար կենդանի մարդ է, նստում-վեր են կենում՝ նրանից են խոսում, նրանից մեջբերումներ են անում, Թումանյանն այստեղ երեխանների հետ երեխա է, մեծի հետ՝ մեծ։
Տասներեք տարեկան է եղել, որ հայրը նրան տարել է Թիֆլիս։
Թումանյանի մայրը, քույրերը, եղբայրներն ու մոտիկ հարևանները մինչև Ձաղի ձորը գնացել են, ճանապարհել նրան։ Մայրը, տղային հրաժեշտ տալուց հետո, տուն է եկել ու լաց լինելով ասել է. ''Տղիս տարան''։ Նա չէր ուզում, որ իր ''քյորփա էրեխեն են անիրավ աշխարհն'' ընկնի։ Թումանյանն իր ուղևորության մասին հետագայում գրում է ''Գիքորում''. ''Մի խաղաղ առավոտ էր, մի տխուր առավոտ։ Տանեցիք ու հարևանները եկան մինչև գյուղի ծերը…''։
Իր հայրենի սարերից, աղբյուրներից, լեռներից գնացել է Թումանյանը, բայց հոգով ու սրտով իր սարերում ու լեռներում է եղել, աղբյուրների մոտ։ Ուր էլ եղել է, կարոտ-աչքի առաջ Դսեղն է եղել, Դսեղի հերանց գնացող արտերը.
Կլթացնում են, արտորում,
Արտույտները արտերում,-
Թռչում մանուկ հագուս հետ,
Ճախրում, ճըխում եթերում։
Հիշել է ''վես ու վիթխարի լեռների'' շուրջը տարածված անտառները, կարոտել.
Ո՞վ է ձեռքով անում, ով,
Հեռվից անթիվ ձեռքերով.
–Ջան, հայրենի անտառներ,
Դուք եք կանչում ինձ ձեր քով։
Հիշել է անգամ մանկության կենդանիներին. ''Իբրև հին կարոտ մտերիմների, հիշում եմ պոզատ գոմեշը՝ Նազլուն, Ծաղիկը (կով), Չերքեզը, Աբրաշը (եզներ), Թոբլան շունը, Ղայթարը (շան անուն), իմ պապոնց, մեր Մարինոս էշը, Ղռատ ձին…''
Ես գիտեի, լսել էի, որ Դսեղից վերև, անտառի մեջ կա մի լճակ, որին դսեղցիները անվանում են ''Ծովեր'' և, որ Թումանյանը շատ է սիրել ''Ծովերը''։ Դեռևս 1922-ին նա դիմել է հողժողկոմ Արամայիս Երզնկյանին, խնդրել, որ ''Ծովերի'' մոտ գրողների հանգստյան տուն կառուցեն։
– Կուզենայինք տեսնել Ծովերը,– ասում եմ Արմենուհի Թումանյանին։ Արմենուհին մի պահ նայում է ինչ-որ կետի, հետո ժպտալով ասում է։
– Խնդրեմ։ Թումանյանն այնտեղ շատ է եղել։ Գնանք։
Գյուղամիջով քայլում ենք։
– Այստեղ մի մարդ է ապրում, որի հարսանիքին Թումանյանը քավոր է եղել։ Մտնե՞նք։
Բակում նստած էին ''հարսն'' ու ''փեսան''։ Ծերունին գլուխը քաշ, տեր-ողորմյա էր քաշում, պառավը՝ ձեռքերը ծնկներին (ասես նկարվում էր), նայում էր ճանապահին։
–Բարի օր ձեզ,– բարձր ասաց Արմենուհին։– Կարելի՞ ա…
–Եկեք, եկեք։– Պառավը վեր կացավ տեղից։– Ախչի, աթոռ բերեք։
–Ասում են Հովհաննես Թումանյանը ձեր քավորն է եղել, ճի՞շտ է, -հարցնում եմ ես։
– Հա, բա ոնց, ճիշտ ա,– հպարտացավ պառավը։– Կարողա՞, որ ճիշտ չըլի…
Ծերունին լուռ, դեռևս ոչինչ չհասկանալով, նայում էր մեզ։
–Արտեմ բիձա, Թումանյանի մասին մի երկու բան ասա, լսենք։
Ասես հենց դրան էր սպասում։ Դասը սերտած աշակերտի պես ծերունին սկսեց.
–Մի անգամ հերը աղունը տարել էր աղալու. ջրաղացում տեսնելով միրգ ծախող մի գյուղացու, աղունը թողնում ա ջրաղացում, միրգը բեռնում ձին, բերում։ Կինը հարցնում ա. ''Տերտեր, բա
