im. Marii Konopnickiej, który w swojej odezwie programowej odwoływał się do walki o dobra ekonomiczne oraz agitował na rzecz zmian politycznych zachodzących w Polsce29. „Konopniczanki”, od początku współpracowały z francuskimi siostrami z ZKF.
Zarówno „konopniczanki” jak i komunistki francuskie walczyły w dobie powojennej reglamentacji żywności o zapewnienie podstawowych dóbr dzieciom – przede wszystkim masła i mleka30. Tę priorytetową dla francuskich komunistek akcję zainicjowano właśnie na nowym forum aktywności kobiet, to jest podczas konferencji w Zgromadzeniu Ustawodawczym31.
Działaczki lewicowe walczyły ze spekulacją (komitety antydrożyźniane) i przeciwko zrzuceniu na obywatela kosztów trudnej sytuacji powojnia, tj. podwyższaniu cen za usługi pocztowe czy transportowe32. W lutym 1947 r. został wydany dekret, na mocy którego cena za produkt mogła być wyższa co najwyżej osiem razy od tej z 1938 r. za ten sam produkt. Nie wszyscy sprzedawcy dostosowywali się do nowego dekretu i sprzedawali zmagazynowany towar po wyższej cenie. Komitety antydrożyźniane sprawdzały wartość towaru w sklepach, jeśli dostrzegały nieprawidłowości potrafiły zablokować sklep, szantażować sprzedawcę i nawet dochodziło do rękoczynów. Dnia 4 kwietnia 1947 r. pod paryską elegancką galerią La Fayette odbyła się wielka pikieta zorganizowana przez związki zawodowe i organizacje kobiece, próbujące wymóc przestrzeganie prawa33. ZKF walczył także z marżami pośredników żywności, namawiając do zakupów bezpośrednio u producentów. Związek Kobiet Francuskich, co z perspektywy dzisiejszych lewicowych haseł wydaje się niezwykle, widział nadzieję w dużych sklepach, gdzie sprzedaje się dużo i tanio, a więc odpowiednikach współczesnych supermarketów, gdzie najczęściej łamane są prawa pracownicze34.
Bohaterki mojego artykułu zaczynały swoją działalność za sprawą mężów, sprzeciwiając się systemowi, w którym żyły. Dzięki wygranej Frontu Ludowego w 1936 roku uwierzyły, że klasa robotnicza oraz kobiety mogą mieć swoją reprezentację we władzach, że mogą mieć realny wpływ na zmiany w kraju. Jednak swoją działalność ograniczały do metod i pola przewidzianego tradycyjnie dla kobiet. Dopiero w czasie wojny działalność prowadziły dwutorowo – kobiecą, polegającą na manifestacjach, opiece nad potrzebującymi oraz tę mniej oczywistą dla ówczesnych robotnic, czyli w konspiracji politycznej i wojskowej. Po wojnie kobiety działały już niezależnie od mężów, we własnej kobiecej organizacji, jednakże niesamodzielnej pod względem politycznym, powiązanej z Francuską Partią Komunistyczną, bardzo mocno podporządkowaną wytycznym z Moskwy, podczas gdy sama powojenna Francja była areną walk o wpływy pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a Związkiem Radzieckim35. Swoją buntowniczą postawą próbowały podburzyć system we Francji na odległość wspierając budowę nowego ustroju państwowego w Polsce.
Wiele z moich bohaterek wróciło do Polski w ramach umów remigracyjnych. Część z nich włączyła się w działalność społeczną na szczeblu lokalnym, w partii, Lidze Kobiet, związkach zawodowych. Tylko nieliczne skorzystały finansowo i prestiżowo w nowej rzeczywistości. Większość z nich wiodła zwyczajne życie, dzieląc problemy z resztą społeczeństwa, a nawet ponosząc odpowiedzialność za francuski epizod podejrzeniami o szpiegostwo na rzecz państw zachodnich. Te, które zostały we Francji z podobnych powodów wolały wyciszyć swoją działalność lub włączyły się w prace Związku Kobiet Francuskich, a wkrótce zasymilowały się ze społeczeństwem francuskim36.
Blanc J., Stosunek francuskiej opinii publicznej do okupanta (1940–1941): silne nastroje antyniemieckie, anglofilstwo i pierwsze oznaki sprzeciwu w okupowanej Francji, [w:] W. Grabowski (red.), Okupowana Europa. Podobieństwa i różnice, Wydawnictwo IPN, Warszawa 2014, s. 44–59.
Citko H., Les organisations communistes et communisantes polonaises en France et leur propagande de septembre 1944 à janvier 1950, Paris 1997 (na prawach rękopisu).
Fossier J.-M., Mai-Juin 1941: Première grande grève des mineurs…, il fallat le faire!, „Cahiers du Communisme” juillet-août 1991, s. 80–86.
Girzyński Z., Francuska partia komunistyczna i jej rola w pierwszych latach IV Republiki Francuskiej, „Czasy Nowożytne” 2000, t. IX(X), s. 161–183.
Guillon J.-M., Les manifestations de ménagères: protestation populaire et résistance féminine spécifique, [w:] M. Gilzmer, Ch. Levisse-Touzé, S. Martens (red.), Les Femmes dans la Résistance en France, Tallandier, Paris 2003, s. 107–133.
Holzer J., Komunizm w Europie. Dzieje ruchu i systemu władzy, Znak, Warszawa 2000.
Kołodziej E., Dzieje Polonii w zarysie 1918–1939, Książka i Wiedza, Warszawa 1991.
Kozłowska K., Polki w Rèsistance. Z walk lewicowego ruchu oporu we Francji, Wydawnictwo MON, Warszawa 1977.
Maj K., Kobiety w polskim ruchu oporu, w: Archiwum Akt Nowych, Zbiór dokumentów byłych działaczy ruchu lewicowego we Francji i Belgii.
Małek B., Wspomnienie, VIII 1970, w: Archiwum Autorki.
Mossuz-Lavau J., Rey H., Les Fronts Populaires, Casterman, Paris 1994.
Nowakowska-Wierzchoś A., Związek Kobiet Polskich imienia Marii Konopnickiej we Francji, [w:] J. Łosowski (red.), Archiwistyka oraz problemy historii Polski, Polonii i dyplomacji XX wieku. Księga jubileuszowa ofiarowana profesorowi Edwardowi Kołodziejowi w 70. rocznicę urodzin, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2011, s. 509–529.
Paczkowski A., Prasa i społeczność polska we Francji 1920–1940, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1979.
Perrot M., Moja historia kobiet, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 2010.
Rutkowski J., Czas walki, czas zwycięstwa. Wspomnienia dąbrowszczaka 1936–1945, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1980.
Schwartz P., La répression des femmes communistes (1940-1944), „Cahier de l’IHTP nr 31: Identités Féminines et Violences Politiques (1936–1946)” 1995, nr 31, s. 25–38.
Szarota T., V – jak zwycięstwo. Symbole, znaki i demonstracje patriotyczne walczącej Europy 1939-1945, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1994.
Szarota T., Warszawa – Bruksela – Paryż – czy rzeczywiście całkowicie nieporównywalna niemiecka okupacja?, [w:] W. Grabowski (red.), Okupowana Europa. Podobieństwa i różnice, Wydawnictwo IPN, Warszawa 2014, s. 13–19.
Wróbel J., Na rozdrożu historii. Repatriacja obywateli polskich z Zachodu w latach 1945-1949, Wydawnictwo IPN, Łódź 2009.
„Biuletyn Związku Kobiet Polskich im. Marii Konopnickiej”
„Les Cahiers de L’Union des Femmes Françaises”
„Polka Patriotka w Obliczu Swych Zadań. Biuletyn Wydawany przez Zarząd Główny Związku Kobiet
Zob. A. Nowakowska-Wierzchoś,
We Francji w latach 1945–1949 utrzymywała się reglamentacja żywności, a zwłaszcza chleba i mięsa. W 1945 r. dzienna porcja chleba wynosiła 100 g na jedną osobę oraz 60–90 g mięsa na tydzień. Zob. J. Wróbel,
J. Vanderschooten,
Z. Girzyński,
H. Citko,
