Mars. W poszukiwaniu życia. David A. Weintraub

Скачать книгу

style="font-size:15px;">      Młody francuski astronom Camille Flammarion w 1862 r., kiedy miał zaledwie dziewiętnaście lat, opublikował pierwsze wydanie swojej książki Wielość światów zamieszkiwanych (La Pluralité des Mondes habités), która początkowo ukazała się jako 56-stronicowa broszura, sprzedawana za dwa franki. Tekst ten wyrażał pewność Flammariona na temat istnienia pozaziemskiego życia. Pierwsze wydanie sprzedało się momentalnie. Kosztowało również Flammariona jego pracę na stanowisku w Obserwatorium Paryskim. Drugą edycję jednak rozszerzył do 468 stron i dzięki niej stał się w tamtym okresie popularnym astronomem. Tak jak wszystko, co napisano w XIX w., książka ta, która miała siedemnaście wydań od 1864 do 1872 r., wpłynęła na myślenie przyszłych pokoleń na temat Marsa i Marsjan.

      Flammarion wskazał wiele podobieństw pomiędzy Ziemią a Marsem i następnie wywnioskował, że te podobieństwa naturalnie prowadzą do konkluzji, że Mars jest zamieszkały przez inteligentne istoty:

      Atmosferyczne powłoki, które otaczają go oraz Ziemię; śnieg, który pojawia się okresowo nad biegunami obu planet; chmury, które rozciągają się od czasu do czasu w ich atmosferach; geograficzny układ ich powierzchni w kategorii kontynentów i mórz; zmiany pór roku i klimatu wspólne dla tych dwóch światów; prowadzą nas do przekonania, że obie planety są zamieszkałe przez istoty, których organizacja jest na podobnym poziomie50.

      Angelo Secchi powrócił do badania Marsa w 1862 r. Napisał wówczas: „Mars jest najlepiej zbadanym ze wszystkich ciał niebieskich, z wyjątkiem Księżyca. Na nim Herschel i inni astronomowie zaobserwowali nie tylko morza i kontynenty, ale również efekty pory zimowej i letniej”. Secchi wyjaśnił, że zmiany w rozmiarach czap polarnych i w wyglądzie chmur „dowiodły, że na Marsie jest ciekła woda i morza […] istnienie mórz i kontynentów, a nawet przemiany pór roku i zmiany w atmosferze, obecnie zostały ostatecznie udowodnione”. Secchi nie powiedział, że „wierzy” w to, iż znalazł wodę na Marsie, ani że „myśli”, iż Mars ma morza i pory roku. Wypowiadając słowa „zostały ostatecznie udowodnione”, z większą pewnością i daleko mniejszą ostrożnością, niż mógłby to zrobić współczesny naukowiec, Secchi nie wahał się powiedzieć czytelnikom, że „udowodnił” wiele rzeczy na temat Marsa.

      Secchi określonym regionom, które Beer i Mädler zidentyfikowali jedynie alfabetycznymi oznaczeniami takimi jak e, f czy h, nadał nazwy pochodzące on nazwisk słynnych podróżników i odkrywców. Jeden z obszarów nazwał Morzem Cooka, inny Morzem Marco Polo, inny Kanałem Franklina. Czerwonawa strefa została kontynentem Cabota – i tak rozwijała się wyimaginowana terraformacja Marsa.

      William Rutter Dawes, lekarz i duchowny angielski, działający w połowie XIX w., zyskał sławę i był uznawany za wybitnego astronoma. Już w 1850 r. odkrył tzw. pierścień krepowy Saturna (obecnie nazywany pierścieniem C). Przypisuje się mu się również zaobserwowanie Wielkiej Czerwonej Plamy na Jowiszu już w 1857 r., kilka lat przed tym, jak większa grupa astronomów uznała istnienie tego zjawiska atmosferycznego. Royal Astronomical Society przyznało mu Złoty Medal w 1855 r., a dziesięć lat później przyjęło go w swoje szeregi. Społeczność astronomiczna żywo interesowała się dokonaniami Dawesa, kiedy postanowił użyć swoich umiejętności obserwacyjnych do Marsa.

      W 1865 r. Dawes opublikował w „Monthly Notices of the Royal Astronomical Society” osiem rysunków Marsa naszkicowanych rok wcześniej podczas opozycji Marsa51. Inni astronomowie podziwiali Dawesa, przekonani, że był w stanie zobaczyć szczegóły niedostępne dla innych obserwatorów. W końcu stąd brała się jego sława. Tak więc, jak powiedział Camille Flammarion, „wspaniałe rysunki autorstwa Dawesa reprezentują znaczący postęp w naszej wiedzy o marsjańskiej topografii”52.

      Co ważne, Dawes odkrył, że mała, okrągła plama pierwotnie zidentyfikowana przez Beera i Mädlera była „wyraźnie rozwidlona […], co daje wrażenie dwóch szerokich ujść rzeki”. Jednakże Dawes nie był w stanie znaleźć samych rzek. Doszedł do wniosku, że „Nic nie wydaje się bardziej pewne niż to, że czerwony odcień Marsa nie jest wytwarzany przez atmosferę planety. Czerwonawy kolor jest zawsze bardziej wyraźny w kierunku centrum dysku, czyli tam, gdzie, atmosfera jest przecież najcieńsza”. Wtedy po raz pierwszy pojawiła się koncepcja, że kiedy obserwatorzy widzą czerwony kolor, spoglądają przez całą atmosferę planety aż do powierzchni Marsa. Nieco mniej przejrzyście i skutecznie w wyjaśnił to francuski fizyk i astronom François Arago w swojej Astronomie populaire, którą opublikowano już po jego śmierci, w latach 1854–185753. Praca Dawesa miała jednak znacznie większy wpływ na osoby, które na poważnie zajmowały się badaniem Marsa. W rezultacie pod koniec lat sześćdziesiątych XIX w. powszechnie zaakceptowano przekonanie, że czerwony kolor Marsa reprezentuje warunki na powierzchni, a nie wynika ze zjawisk atmosferycznych. Kolejne pytanie, które się potem pojawiło, brzmiało: „Co jest źródłem czerwonego koloru na powierzchni – rośliny czy skały?” Emmanuel Liais zaproponował już wyjaśnienie, że czerwony kolor pochodził od roślinności. Inni badacze podążyli za nim.

      Następny krok w przeobrażaniu Marsa pod każdym względem na podobieństwo Ziemi postawił Anglik Richard Anthony Proctor, jeden z wielkich popularyzatorów astronomii w latach sześćdziesiątych i siedemdziesiątych XIX w. Proctor utwierdził już swoją pozycję jako profesjonalny astronom. Podobnie jak Dawes został wybrany na członka Royal Astronomical Society w 1866 r. i był honorowym członkiem King’s College w Londynie.

      Proctor niemal nieustannie pisał książki, które były powszechnie czytane, m.in.: Saturn and his System (Saturn i jego otoczenie, 1865), Planetary Orbits (Orbity planetarne, 1867), Other Worlds than Ours (Inne światy niż nasz, 1870), Atlas of Astronomy (Atlas astronomii, 1873) i Chart of 324,000 Stars (Tabela 324 000 gwiazd, 1873). W nekrologu opublikowanym w 1888 r. w czasopiśmie „The Observatory” opisano go jako „tego, którego imię jako przewodnika w świat nauki stało się powszechnie znane wszędzie tam, gdzie mówi się po angielsku”54.

      W 1867 r. Proctor opublikował swoje Charts of Mars (Mapy Marsa), w których wykorzystał marsjańskie rysunki wykonane przez Dawesa, aby stworzyć mapę Marsa zawierającą „właściwie opracowany system nomenklatury”. Oznacza to, że Proctor nadał nazwę każdemu elementowi rzeźby terenu, który był w stanie odróżnić. Dzięki Proctorowi Mars miał cztery nazwane kontynenty – Herschel I, Dawes, Mädler i Secchi oraz dwa oceany – Ocean Dawesa i Ocean De La Rue. Niewielki marsjański glob miał kilka obszarów nazwanych „lądami” – Ląd Cassiniego, Ląd Hindu, Ląd Lockyera, Ląd Laplace’a, Ląd Fontana, Ląd Lagrange’a i Ląd Campari, jak również kilka mórz – Morze Maraldiego, Morze Kaisera, Morze Maina, Morze Dawesa, Morze Hooka, Morze Beera, Morze Tycho, Morze Airy, Morze Delambre’a i Morze Phillipsa. Bez wątpienia Dawes wygrał konkurs popularności, jako że Proctor nazwał jego imieniem kontynent, ocean i morze. Proctor zidentyfikował również inne formacje jako zatoki, rozwidlone zatoki, cieśniny, wyspy i czapy lodowe. Żadna z nazw wprowadzona przez Proctora nie pozostała w użyciu. Zebrał on również i porównał wszystkie zachowane pomiary okresy rotacji Marsa i doszedł do wniosku, że poprawny okres obrotu Marsa55 wynosi 24 h 37 min 22,7 s. Miał rację. Dla porównania współczesny pomiar tej wielkości wynosi 24 h 37 min 22,663 s ± 0,002 s56.

      Era imaginacji na temat terraformowania Marsa osiągnęła swoje apogeum pod wpływem angielskiego artysty Nathaniela Greena. W 1877 r. Green udał się na portugalską wyspę Madera (na zachód od Maroka, na Oceanie Atlantyckim),

Скачать книгу