kruczeć – burczeć w brzuchu (z głodu). [przypis edytorski]
22
złotówka… grosik – w kongresowym Królestwie Polskim początkowo funkcjonował nadal polski system monetarny, od 1832 emitowano monety pol.-ros., następnie ros.-pol., z wybitą wartością równocześnie w rublach oraz w złotych (ówczesna złotówka = 15 kopiejek = 15/100 rubla, grosz = ½ kopiejki); od 1850 wybijano tylko monety czysto rosyjskie, jednak w języku potocznym utrzymały się nazwy „złotówka” i „grosz”. [przypis edytorski]
23
ino (gw.) – tylko. [przypis edytorski]
24
wątpia (daw., gw.) – wnętrzności; mieć coś na wątpiach – pot.: mieć coś na wątrobie; martwić się czymś, nie ujawniając. [przypis edytorski]
25
bogać tam (daw., gw.) – gdzie tam. [przypis edytorski]
frasować się (daw.) – martwić się. [przypis edytorski]
38
po próżnicy – na próżno. [przypis edytorski]
39
uszów – dziś popr. forma D. lm: uszu. [przypis edytorski]
40
łubiany – wykonany z łuby, czyli tzw. dartki drzewnej: długich, cienkich pasów struganych z miękkiego drewna. [przypis edytorski]
41
po faryzejsku – obłudnie; faryzeusze: członkowie staroż. żydowskiego stronnictwa polit.-rel. w Palestynie, którym zarzucano fałszywą, uprawianą na pokaz pobożność. [przypis edytorski]
zakłyźni (gw.) – zapewne przen.: zagryzie. [przypis edytorski]
45
jaże (gw.) – aż. [przypis edytorski]
46
pacierze do Przemienienia Pańskiego – zapewne modlitwa katolicka zwana Koronką do Przemienienia Pańskiego, w ramach której powtarza się „pacierze”, czyli modlitwy Ojcze Nasz i Zdrowaś Mario. [przypis edytorski]
47
torbów (gw.) – toreb. [przypis edytorski]
48
abyśta (gw.) – obyście. [przypis edytorski]
49
jucha (daw., gw.) – krew, tu jako obelga. [przypis edytorski]
50
me (gw.) – mnie. [przypis edytorski]
51
juści (gw.) – oczywiście, rzeczywiście, w istocie. [przypis edytorski]
52
kiej (gw.) – jak. [przypis edytorski]
53
kwarta – daw. miara objętości, ok. 1 litra. [przypis edytorski]
54
gody (daw.) – wesele, święto. [przypis edytorski]
55
siedzieć nie mówiący – siedzieć, nie mówiąc. [przypis edytorski]
56
duszny (daw.) – duchowy. [przypis edytorski]
57
kusztyczek – mały kieliszek. [przypis edytorski]
58
bielmo – zmętniona rogówka w oku. [przypis edytorski]
59
kij z jeżem – tj. kij ze skórką jeża na końcu, którym wędrowni żebracy oganiali się od natarczywych psów. [przypis edytorski]
Kto się w opiekę odda Panu swemu… – polska pieśń religijna, której tekst to poetycki przekład psalmu 91 z Psałterza Dawidowego Jana Kochanowskiego; popularna w XVIII–XIX w. [przypis edytorski]
69
chudziaki (gw.) – biedactwa. [przypis edytorski]
70
fara (daw.; z niem. Pfarrei) – parafia. [przypis edytorski]
71
całej parady (pot., iron.) – całej, już skończonej sprawy. [przypis edytorski]
72
centr – dziś popr.: centrum. [przypis edytorski]
73
refektarz – jadalnia w klasztorze lub w innej instytucji kościelnej. [przypis edytorski]
id="n20">