my eerste besoek noord van die Limpopo nie. Ek is ook verantwoordelik vir die welsyn van meer as ’n dosyn mense. Wel, nie mense nie, maar musikante. Musikante is ’n spesiale subspesie. Hulle verloor paspoorte, verpas vlugte, raak dronk en eindig in ander mense se beddens sonder dat hulle weet waar die beddens is. Die kontant gaan dalk nie lank hou nie.
Dit het alles ’n paar weke vantevore begin. Ek was die ywerige seun wat soos die juffrou se witbroodjie sy arm in die lug rondgeswaai het toe Gallo se base wou weet wie daarin belangstel om Lucky Dube se bestuurder te wees vir ’n toer in Rwanda. Dit was vier jaar ná die volksmoord daar en ook vier jaar die nuwe Suid-Afrika in. In daardie stadium was Afrika nog ’n donker plek vir die deursnee-Suid-Afrikaner. Veral as jy wit was.
Wel, het ek gedink, minstens sou niemand my met ’n Hutu of ’n Tutsi verwar as enigiets verkeerd loop nie.
Nie een van my swart kollegas het eens oorweeg om te gaan nie. Daardie hele week op kantoor was almal vreeslik vriendelik met my. Ek het half die idee gekry hulle dink hulle gaan my nie weer sien nie. Die aand voor my vertrek was daar selfs ’n afskeidspartytjie.
My ma was erg ontsteld. Die “maar wat wil jy nou daar gaan maak, my kind?”-vrae het nie opgehou nie. Ek het haar nooit eens gesê ek het aangebied om te gaan nie.
Afrika is ’n moeilike plek om in te reis as jy wit is. Daar is geen kans dat iemand jou vir ’n local gaan aansien nie en selfs al is jy ook een, is jy steeds wit. Dit beteken dat jy die teiken is van almal wat bedel, snuisterye verkoop of op een of ander manier geld uit jou wil maak. Jy’s wit, dus het jy mos geld.
Gaan sit alleen in ’n kroeg en binne ’n paar minute sal iemand jou komplimenteer oor jou selfoon. Weird, ja, maar dit is blykbaar die pick-up line in sulke plekke. Daar is ook baie vroue (of eerder meisies) wat by jou sal slaap in ruil vir ’n paar dollar, ’n vliegkaartjie uit die land uit of selfs net vir die kans om saam met jou gesien te word.
Ek maak nie self van dié soort dienste gebruik nie, maar ek is die uitsondering. Een van die onaangenaamste dinge in Afrika is die prentjie van ’n vet, sweterige Skot, Sweed of ander sondaar met ’n patetiese haarstyl wat nooit in sy tuisland so gelukkig sou wees nie, maar wat nou drie mooi en slim swart vroue het wat aan sy lippe hang. Terwyl hý dronk word, skraap húlle moed bymekaar vir wat netnou in die slaapkamer gaan gebeur.
Dit is natuurlik nog moeiliker as jy wit en boonop net ’n gewone toeris is. Dan raak jy ’n teiken vir ’n ieder en ’n elk wat uniform dra of ’n onbenullige burokratiese pos beklee. Daar word gewoonlik van jou verwag om ’n bydrae tot hul salaris, kinders se skoolfonds of hul pensioenfonds te lewer. Partykeer is hulle dors en wil net ’n Coke of sigaret hê. Maar betaal sal jy betaal.
As jy reis saam met iemand soos Lucky Dube, wat ’n totale superster in Afrika is, verander die situasie gelukkig baie vinnig. Jy hang uit met ministers. Jou lyfwag is gewoonlik’n senior veiligheidspolisieman – daai soort ou vir wie jy baie lugtig sou gewees het as jy net ’n toeris was. Jy kry briewe geteken deur iemand hoog op in die hiërargie wat jou veiligheid verseker as jy in ’n nare situasie beland. Eintlik hang jy met die slegte ouens uit, maar omdat dit beteken jy is veilig, aanvaar jy dit maar so.
In Afrika (soos in die res van die wêreld) gebeur dit alte gereeld dat mense net nice is totdat hulle mag of geld kry. Daarna raak hulle magsbehepte idiote wat almal deur die ore werk en hul posisie misbruik om meer mag of geld te kry. Almal kyk mooi na mekaar, insluitend heersende presidente, want almal weet hulle is in dieselfde situasie: As iemand die karretjie skud, gaan almal uitval.
Rwanda is geen uitsondering nie en dit was al so in die tyd toe die Belge in beheer was. As mense sê Afrika is nie vir sissies nie, dan bedoel hulle eintlik Rwanda. Dié plek is hardcore. Moenie verlei word deur al die groenigheid nie, daaronder skuil ’n kru wreedheid wat deel van die psige van die land is.
Politieke korrektheid is ’n onbekende begrip. Moslems word in hul gesig “pikkewyne” genoem. Hutu’s weet hulle is “lelik en dom” en is eintlik net veronderstel om beeste op te pas, want daar is só vir hulle gesê. As jy my nie glo nie, gaan lees die koerante van destyds. Dit staan daar en almal weet mos koerante jok nie …
Die Belge het die etniese verdeeldheid so doelgerig aangevuur dat dit deel van die samelewing se genetika geword het. Elke koloniale mag in Afrika het hom skuldig gemaak aan menseregteskendings en diefstal van die betrokke land se hulpbronne. Die Belge verdien egter spesiale vermelding wanneer dit by wreedheid en uitbuiting kom.
België het die Kongo in werklikheid nooit eers amptelik gekolonialiseer nie. Koning Leopold het in 1885 die grond eenvoudig vir homself opgeëis en dit langer as twintig jaar gehanteer as sy private eiendom waarop hy kon doen wat hy wou sonder om aan enigiemand verantwoording te doen. Die staat het betaal vir die infrastruktuur wat daargestel is en die koning het die wins in sy eie sak gesteek.
Die stories van koning Leopold se vergrype in die Kongo is wyd bekend. Hy het geredeneer hoe banger hy die inwoners maak, hoe harder sou hulle werk. Om sy wins te vergroot, is mense se koppe en hande afgekap. Die koppe is dan op stokke geplaas as waarskuwing. Dít alles in die naam van rubber. Rubber was destyds ’n duur en gesogte produk in Europa. Koning Leopold se handlangers het in die proses meer as 10 miljoen Kongolese vermoor.
Terwyl koning Leopold die septer in die Kongo geswaai het, was die naburige Rwanda onder die Belgiese regering se beheer. Daar was weinig grondstowwe en dit was die dae voordat internasionale toeriste kon geld inbring deur na ’n paar gorillas te kom kyk. Selfs al kon die Belgiese regering nie dieselfde soort geld uit Rwanda maak as wat koning Leopold uit die Kongo gemaak het nie, het hulle sy tried and tested metodes gebruik om produksie te verhoog. Om die kolonie as ’n suksesvolle besigheid te bestuur, is elke werker byvoorbeeld elke oggend voor werk agt houe met ’n rottang oor die rug geslaan.
Die Belge se spesiale nalatenskap aan die Rwandese was etniese haat. Die oorspronklike inwoners van die gebied was die Twa-pigmeë, wat destyds en vandag nog deur baie Rwandese nie as mense beskou word nie. Trouens, dit was in sekere afgeleë dele glo aanvaarbaar om hulle as aandete voor te sit. Dít is in elk geval wat in een koerant beweer is. Vandag maak hulle 1% van die totale bevolking uit.
Die eerste keer dat ek die Twa in Rwandese geselskap genoem het, het die gesprek tot stilstand gekom en almal het uitgebars van die lag. Hoekom ’n mzungu nou in hierdie “bobbejane” sou belangstel, het hul verstand te bowe gegaan. Die een wat ek wel gesien het, is deur kinders met stokke geslaan en weggejaag omdat hy sy gesig in die dorp durf wys het. Hy was daar om ’n kliniek te besoek.
Die Hutu’s en die Tutsi’s is die twee grootste etniese groepe in Rwanda. Die Hutu’s lyk soos Idi Amin en verteenwoordig 84% van die bevolking. Die Tutsi’s maak 15% uit en lyk asof hulle modelle moet wees. Hulle is lank en skraal met ’n smal neus en ’n ligte velkleur. Die Belge het besluit die Tutsi’s is slim en die Hutu’s dom. Hulle het toe ’n dompasstelsel begin waarvolgens elke mens se etnisiteit in ’n identiteitsdokument aangedui moes word.
Net om seker te maak dat die twee groepe nooit weer in vrede sou saamleef nie, het hulle ook besluit die Tutsi’s kan grond besit, maar die Hutu’s mag slegs vir hulle werk. Die kersie op die koek was ’n wet wat net Tutsi’s toegelaat het om enige vorm van onderwys te ontvang. Die Hutu’s was dus nie net dom en lelik nie, maar ook ongeletterd. Dit herinner nogal aan die ou Suid-Afrika.
Die Hutu’s was duidelik ongelukkig met die situasie en in 1959 het die eerste volksmoord plaasgevind. Daar was 100 000 dooies. Die Tutsi-koning en sowat 200 000 van sy volgelinge moes uit die land vlug en die meeste het uiteindelik in Uganda beland. Onder hulle was Paul Kagame, huidige president van Rwanda.
In 1962 het die Belge besluit om hul sakke te pak, maar hulle moes natuurlik besluit aan wie hulle die mag sou oorhandig.
