kere gewaarsku teen die “bad people” met wie ek uitgehang het. Dit het ’n rukkie geneem om te besef hy verwys na die Hutu’s. Fisiek kon ek nie ’n verskil tussen hom en die “bad people” sien nie. Bad people, het ek ook gou agtergekom, was sy volle bemeestering van die koningin se Engels.
Wanneer ek saans net ná sononder in die hotel ingegaan het, ná nog ’n volmaakte sonsondergang teen die agtergrond van die rook van die arm mense se aandetevure, het ek die stof van Kigali letterlik uit my klere geslaan terwyl die wag my kopskuddend agtervolg het en in Kinyarwanda gemompel het. Ek is seker dat hy saans oor die stres van sy werk by sy vrou gekla het. Hierdie mal mzungu wat saam met die “bad people” uithang, sal seker eendag ’n hoofstuk in sy memoires wees.
Teoreties was daar niks fout met die hotel nie. Die hysbak het gewerk, die toilette het gespoel en daar was warm water. Selfs in ’n deftige hotel in Afrika is dít reeds ’n anomalie. Die plek was skoon en netjies en almal het hul plek geken. Maar daar was ’n kliniese gevoel aan die plek, amper asof ek in ’n hospitaal was. Dit was eers toe ek die hotel se geskiedenis gehoor het dat ek besef het hoekom dit so voel.
Die Windsor Umubano Hotel moes gereinig word van al die spoke van 1994. Hulle moes ontslae raak van die reuk van vrees van mense wat nie geweet het of hulle die volgende dag weer ’n sonsondergang sou sien nie. Mense wat gehoop het dat die internasionale gemeenskap op die nippertjie sou intree en hul lewe red. Bill Clinton, toe pas weer in beheer van sake nadat hy sy verhouding met Monica Lewinsky probeer verdoesel het met ’n mislukte inval in Somalië, het gekeer dat dit gebeur. Die VSA se weiering om wat in Rwanda aan die gebeur was tot ’n volksmoord te verklaar, het veroorsaak dat die Verenigde Nasies nie kon ingryp nie. Dít, tesame met die feit dat nuusspanne van regoor die wêreld in Suid-Afrika rondgehang het vir die 1994-verkiesing, het beteken dat die 100 dae wat dit gevat het om sowat 800 000 mense in Rwanda te vermoor, feitlik ongemerk verbygegaan het.
Die hotel het in daardie tyd gedien as skuilplek vir honderde vlugtelinge en is ’n ruk lank deur VN-troepe beskerm. Party mense het in die hotel self gebly en ander het in die tuin en langs die swembad geslaap. Die VN-troepe is egter op kort kennisgewing onttrek. Die Hutu-moordenaars het op die hotel toegesak en die vlugtelinge genadeloos uitgemoor.
Dít was hoekom die hotel so ’n kliniese gevoel gehad het. Hulle moes die verlede uitwas, oorverf en toepleister sodat die stemme van die dooies ten minste sagter sou raas.
Die hotel self was met ons besoek nog nie heeltemal operasioneel nie. Party verdiepings was nog nie oop nie omdat herstelwerk nog nie klaar was nie. Op die verdieping waarop ek gebly het, was net die een kant – wat oor die swembad uitgekyk het – oop. Ek het een aand die deur oopgemaak van een van die kamers wat nog in die herstelproses was. Ek weet nie wat ek verwag het om daar te sien nie. Het ek gedink daar sou koeëlgate in die mure wees? Of bloed? Daar was niks. En toe ek binne staan in die donker met die toe deur agter my, was daar net stilte. Die verlede was toegepleister sodat dit nie die toerismebesigheid raak nie.
Buite die hotel was dit ’n ander storie. Dit was nie asof ’n mens hard moes soek na stories oor die volksmoord nie. Dit was eerste op die agenda. Die Tutsi’s wat ons dagtoere gereël het, het seker gemaak daarvan. Eet jou ontbyt, drink jou koffie, klim in die matatu en kom laat ons gaan geraamtes kyk. Teen die derde besoek aan ’n toneel wat met die volksmoord verband hou, het ek my voet neergesit. Genoeg was genoeg.
Party van die beendere het nog net so in hope gelê en wanneer hulle die seile daarvan afgetrek het, het daar kraaie van onder uitgevlieg. Dan was daar die houtrakke met die skedels daarop uitgestal. Duisende in rye. Die impak van duisende skedels was natuurlik groter as hope bene wat later in massa-grafte begrawe sou word. Wat het geword van respek vir die dooies? Of moes hulle tot in ewigheid dien as bewys van wat gebeur het?
Elke keer is daar ’n baie simplistiese verduideliking aan my gegee oor wat gebeur het en hoekom. Dit is mooi en stadig aan my verduidelik asof ek ’n skoolkind of ’n toeris was. Die oomblik dat ek ingeligte vrae gevra het, het almal verduidelik dinge is nie eintlik soos dit van buite af lyk nie. Dat jy daar moet wóón om te verstaan hoe dinge werk. ’n Bietjie soos ’n wit Suid-Afrikaner by ’n aandete in die buiteland in die 1980’s.
Maar genoeg van dood en filosofie. Ek was hier om te rock and roll of minstens te reggae. Ek was op soek na die partytjie.
Die naglewe … mmm, watter naglewe?
Denis, die Belgiese VN-verteenwoordiger, het my reeds gewaarsku om nie te veel te verwag nie. Hy het my genooi vir middagete by sy huis in een van Kigali se beste woonbuurte. Daar waar die diplomate woon. Ek het gehoop hy sou my ’n paar name van lekker kuierplekke kon gee, maar hy was nie van veel hulp nie en boonop was die ete’n saai affêre. Dit het gou geblyk hy het boonop ’n versteekte agenda gehad: Hy wou vir Lucky ontmoet.
En nadat ek die afspraak gereël het, het hy nooit weer met my gepraat nie.
Soos dit donkerder geword het, het dit ook stiller geword in Kigali. Daar was geen pompende klubs met draaiende ligte en Johnny Walker Black nie. Dit was ’n gevaarteken. Dit maak nie saak hoe arm of agterlik enige hoofstad in Afrika is nie, daar is altyd ’n plek wat baie trendy was iewers in die laat 1970’s of vroeë 1980’s en steeds die hart van die partytjie is. Dit het altyd ’n snoekertafel, ’n klankstelsel wat harder oopgedraai word as wat hy kan hanteer, prostitute en beslis Johnny Walker Black – die statussimbool in Afrika wat bewys dat jou duur klere nie beteken jou beursie is nou leeg nie. Die manier om die “Big Boys”, soos oral op die vasteland na hulle verwys word, van die klein vissies te skei.
Hier was niks. Selfs die standaard-huissjebeen-soort ding wat jy in elke straat in elke stad kry, was hier afwesig. Wel, nie afwesig nie, net vroeg toe. Eers het ek vermoed daar is ’n aandklokreël, maar gou het ek besef die klein groepies mense wat nog ná sononder rondhang en ’n bier geniet, is dalk nie die soort drinkebroers wat goed vir my gesondheid sou wees nie – safe pass-brief ofte not. Ek dink ook nie baie van die plaaslike inwoners het hulle geselskap gesoek nie. Ná sononder was Kigali dood omdat dit gevaarlik was en mense steeds in vrees gelewe het. Die polisie was nie noodwendig jou vriend nie.
Ek het twee aande lank my soektog na ’n naglewe voortgesit met ’n drywer wat nie noodwendig my avontuurlus en opgewondenheid om in Kigali te wees, gedeel het nie. Die hotel self het nie veel aksie gebied nie en die Suid-Afrikaanse musikante was, wel, musikante. Hulle was travel-weary en het niks in hul omgewing belanggestel nie. Dit was gou duidelik dat as daar nie vermaak was nie, ek my eie sou moes skep. My ouma het altyd gesê ledigheid is die duiwel se oorkussing en ek is ’n goeie voorbeeld daarvan. Verveling maak my gevaarlik.
Ek het een middag die ure verwyl deur twee straatkinders vir middagte in die spoghotel te vat. Dit was ’n interessante sosiale eksperiment wat ek grotendeels om akademiese redes gedoen het. Die veiligheidswag wat probeer keer het dat hulle in die hotel ingaan en die kelner wat geweier het om hulle te bedien, terwyl ek daarop aandring dat ek in die hotel bly en daarom geregtig is om my gaste daarheen te bring, het gesorg vir ’n atmosfeer wat jy met ’n mes kon sny. My argument was dat ander mense toegelaat word om prostitute as gaste na die hotel te bring en niemand ’n probleem daarmee het nie. Ek het ook daarop aangedring dat ons ’n tafel in die middel van die restaurant kry in plaas van die een in die hoek wat hulle aanbeveel het.
Die restaurant was nie vol nie, maar my mede-middageters, die sakemanne met hul duur horlosies en splinternuwe selfone wat almal eers ná die volksmoord teruggekom het uit selfopgelegde ballingskap in België, was duidelik nie beïndruk met die geselskap waarin hulle hul bevind het nie.
Die kelner het die twee seuns die hele tyd in Kinyarwanda aangespreek en aan sy stemtoon kon ek aflei dat dit nie noodwendig komplimente was nie. Die twee outjies, seker so tussen
