of jy die dorpie op die roetekaart kan opspoor.
Lees die gedig noukeurig deur.
Spore
Lucas Malan
1 1Die Stormkaap se grootste baken
2 2staan nog rotsvas deur die eeue.
3 3Wind en weer dek steeds die tafel
4 4met ’n sagte, sneeuwit laken;
5 5en onder in die hawe skel die meeue
6 6nes in Van der Stel se tyd rondom ’n skuit
7 7om binnegoed van tjokka, elf en snoek
8 8op elke vissersboot te buit.
9 9Dié suidpunt dra vandag nog tekens
10 10van die mens se kennis en sy moed;
11 11van seevaders wat – willens en wetens –
12 12alles gewaag het, hul lewe en hul goed,
13 13om self op hierdie woeste kontinent
14 14’n spoor te laat. Dit word vertel in ou verhale,
15 15dit staan geskryf in brief en dokument.
16 16Maar lank voor Dias met sy skip ’n kaart
17 17en roete op papier wou skryf, lankal vóór
18 18die Rijger, Drommedaris en die Goeie Hoop
19 19sou anker gooi, het daar by Langebaan se meer
20 20’n vrou van Afrika in skulpwit klei ’n spoor
21 21getrap. Omdat ons van klippe iets moet leer,
22 22sal Eva Khoisan nou vir ewig see toe loop.
Tydens lees
Lees In ’n neutedop aandagtig deur sodat jy beeldspraak (vergelyking, metafoor, personifikasie) deeglik verstaan.
| In ’n neutedop | |
| Beeldspraak | |
| Die vergelyking | |
| Hier word twee sake van verskillende of uiteenlopende aard op grond van enkele ooreenkomste met mekaar vergelyk of selfs gelyk gestel. Die woorde soos, as, nes, net soos is jou leidrade. | |
| Metafoor | |
| In teenstelling met die vergelyking stel die metafoor een saak direk in die plek van ’n ander. | |
| Vergelyking | Metafoor |
| Die saak en beeld is langs mekaar, byvoorbeeld: Van der Stel is so dom soos ’n esel. | Die beeld is in die plek van die saak, byvoorbeeld: Van der Stel is ’n esel. |
| Vergelyking | Metafoor |
| Vergelykings is breed, epies, rustig, traag. | Metafore is kompak, beknop, kernagtig, vinniger as die vergelyking. |
| Dit maak gebruik van verbindingswoorde soos soos, nes, net soos. | Dit het geen verbindingskakel/s nie – die een ding is die ander ding. |
| Personifikasie | |
| Hierdie vorm van beeldspraak beteken in werklikheid vermensliking. Personifikasie is wanneer ons aan die natuur of aan lewelose voorwerpe, diere en abstrakte begrippe menslike eienskappe toeskryf, byvoorbeeld: Die see staar met groen jaloerse oë na ons. | |
Postlees
| Beantwoord die volgende vrae oor die gedig “Spore” in jou werkboek. | |
| 1. | Waarna verwys die titel? |
| 2. | Na watter bekende baken word daar in versreël 1 verwys? |
| 3. | Is die beeldspraak wat in versreël 3 en 4 voorkom vergelyking, metafoor of personifikasie? Hoekom sê jy so? |
| 4. | Verklaar kortliks die beeldspraak in versreël 3 en 4. |
| 5. | Gee ’n voorbeeld van ’n vergelyking in die eerste strofe. |
| 6. | Na watter hawe verwys versreël 5? |
| 7. | Watter gevoel dra die meeue se geskel vir jou oor? |
| 8. | Versreël 9 verwys na ’n spesifieke suidpunt. |
| a)Na watter suidpunt verwys hierdie versreël? | |
| b)Op watter wyse beklemtoon die digter “suidpunt”? | |
| 9. | Waarna verwys “kennis” en “moed” in versreël 10? |
| 10. | Seevaders moes baie gevare tydens hul ontdekkingsreise trotseer. Wat, volgens die gedig, moes hulle trotseer? |
| 11. | “… ’n spoor te laat” in versreël 14 word figuurlik gebruik. |
| a)Skryf ’n gedeelte uit die gedig neer waar “spoor” letterlik gebruik word. | |
| b)Op watter drie maniere het die seevaders hul “spoor gelaat”? | |
| 12. | Strofe 1 en 2 beskryf hoe die “Stormkaap” in die seevaders se tyd gelyk het. |
| a)Watter verskil is daar tussen die inhoud van hierdie twee strofes en strofe 3? | |
| b)Die digter gebruik ’n voegwoord om hierdie verandering aan te dui. Skryf die voegwoord neer. | |
| c)In versreël 17 gebruik die digter weer die akuutaksent. Waarom? | |
| 13. | Na watter “klippe” verwys versreël 21? |
| 14. | Waarom dink jy het die argeoloë die persoon juis “Eva Khoisan” gedoop? |
| 15. | Verklaar die slotreël kortliks in jou eie woorde. |
| Selfassessering: Sien jou antwoorde na volgens die onderwyser se memorandum. |
Taal in konteks
Leer van die byvoeglike naamwoord in In ’n neutedop.
| In ’n neutedop | ||
| Byvoeglike naamwoordDie byvoeglike naamwoord word gebruik om die selfstandige naamwoord te beskryf.•Die voetspore is oud. (oud beskryf die voetspore)•Die grootste baken staan nog deur die eeue heen. (grootste beskryf die baken) | ||
| Die byvoeglike naamwoord kan voor óf agter die selfstandige naamwoord staan. Byvoorbeeld:•Die voetspore is oud. (agter)•Die ou voetspore. (voor) | ||
| Trappe van vergelyking het betrekking op bywoorde en op byvoeglike naamwoorde en word gebruik wanneer twee of meer dinge met mekaar vergelyk word: Morné teken mooi, Vusi teken mooier, maar Mohammed teken die mooiste. | ||
| Wanneer twee sake met mekaar vergelyk word, word die vergrotende trap gebruik (mooier). Die oortreffende trap word gebruik wanneer meer as twee sake vergelyk word (die mooiste). Die lidwoord die word altyd saam met die oortreffende trap gebruik. | ||
| Onthou: As die bywoord of byvoeglike naamwoord op ’n -s eindig, verdubbel die s in die oortreffende trap, byvoorbeeld: Ek is vies, maar hy is die viesste van ons drie. | ||
| Meerlettergrepige woorde wat op ’n -e eindig, gebruik meer en mees vooraf. Morné is opgewonde, Sabiya is meer opgewonde, maar Tiloshnee is die mees opgewonde. | ||
| Belangrik: | ||
| •Jy kan nie meer en mees saam met woorde gebruik wat reeds in trappe van vergelyking gebruik is nie. Jy kan nie sê dis die mees snaaksste grap wat jy al gehoor het nie. | ||
| •Hoe kan ook by die vergrotende trap gebruik word: Hoe langer jy op die internet werk, hoe duurder is jou telefoonrekening. | ||
| Leer die volgende trappe van vergelyking. | ||
| Stellende trap | Vergrotende trap | Oortreffende trap |
| arm | armer | armste |
| baie | meer | meeste |
| bang | banger | bangste |
| benoud | benouder | benoudste |
| besig | besiger | besigste |
| beslis | beslister | beslisste |
| dapper | dapperder | dapperste |
| dof | dowwer | dofste |
| droef | droewer | droefste |
| droog | droër | droogste |
| fraai | fraaier | fraaiste |
| glad | gladder | gladste |
| verleë | meer
| |
