“petalje” (par. 10)
e. “kombuis” (par. 10)“
8. “. . . almal het ’n dun, blink lagie vet om die mond . . .” (par. 12)
a. Wat is die geïmpliseerde betekenis van die aangehaalde gedeelte?
b. Waarom eindig die verhaal op ’n ellips? Sou ’n punt dieselfde effek gehad het? Motiveer jou antwoord.
9. “Op ’n souserige homp pap lê die halwe skaapkop, mooi presies tussen die voortandjies deurgesny.” (par. 6)
a. Wat is die woordsoortelike funksie van “homp” en “pap” in bogenoemde sin?
b. Skryf ’n deeltjiewerkwoord neer. Onderstreep die deel wat die hoofklem dra.
c. Watter klankverskynsel kan voorkom by “voortandjies”?
d. Skryf ’n samestelling uit die sin neer.
e. “Halwe” is ’n kompleks. Verander dit na ’n simpleks.
10. “Net die soort uitheemsheid waarop die twee toeriste op dié reis gehoop het!” (par. 5)
a. Wat is die woordsoortelike verskil tussen “die” sonder, en “dié” met die aksentteken?
b. Gebruik die homofoon van “reis” in ’n sin.
c. Gee die antoniem van “uitheemsheid”.
d. Watter soort telwoord is “twee”? Herskryf “twee” as ’n bepaalde rangtelwoord.
Grondbeginsels van spelling
Afrikaanse spelling is nou verwant aan die Nederlandse tradisie. Sekere klanke se spelvorm word in Afrikaans behou, soos ei en y asook f en v. Dié letters het nie dieselfde klankwaarde as in Nederlands nie. Byvoorbeeld:
lei/ly: Die kaptein lei die span op die veld./Die pasiënt ly aan ’n ongeneeslike siekte.
fel/vel: Die son brand fel op die aarde./My vel brand seer in die son./Die regter vel ’n oordeel oor die skuldige.
Ander voorbeelde is onder andere: peil/pyl; reis/rys; fonds/vonds; fier/vier
Dié woorde is homonieme: dit word eenders uitgespreek, maar verskil in betekenis en spelling.
As die woorde kant en hand uitgespreek word, word -t as slotklank gehoor. Om te verseker gelykvormigheid word ten opsigte van die meervoudsvorm gehandhaaf, word hand met ’n d gespel en kant met ’n t. Die meervoudsvorm van dié woorde is kante en hande.
11. Kies die korrekte woord tussen hakies:
a. Hulle bedien (verysde/vereiste/veryste) drankies saam met die skaapkop.
b. Weens die oorstromings verkeer al die skape in (nood/noot).
c. Die skaapdis (ruik/ryk/reik) baie sleg.
d. Die skape (wy/wei) in die (veld/velt) en tussen die bome wat (bod/bot).
12. Watter grondbeginsels is van toepassing by (d) in vraag 11?
Kyk na die volgende illustrasie
Vrae
13. Kritiese taalbewustheid:
a. Verduidelik die dubbelsinnigheid in die volgende sin: Hy skiet die leeu in sy nagklere toe morsdood.
b. Skryf die sin oor sonder die dubbelsinnige betekenis.
14. Voltooi die spreekwoord:
Ons sê die leeu . . . as iemand se klere in die gleuf van die boude optrek.
15. Verduidelik die volgende uitdrukkings in jou eie woorde.
a. Hy loop reg in die leeu se bek.
b. Ek is soos ’n briesende leeu as ek nie my sin kry nie.
16. Gee die korrekte spelwyse van die woord/e tussen hakies:
a. Die veldwagter het ’n (leeu+aandeel) gehad in die opspoor van die (gekwesde/gekweste) diere.
b. Jerry is ’n goeie (skud/skut) soos (blyk/bleik) uit al die kompetisies wat hy al gewen het.
17. Is “leeu” in sin (a) letterlik of figuurlik gebruik?
18. Gee ’n sinoniem vir “leeu-” in sin (a).
19. Vul die ontbrekende woorde in:
a. Die leeu lê vas . . . die slaap . . . sy rug en slaap.
b. Die wild is . . . slot en grendel.
c. Die bos staan . . . ligte laaie weens ’n vuur wat ’n toeris begin het.
d. Vervang die ou vleis . . . ’n vars wildsboud.
e. Die jagluiperd kruip treetjie . . . treetjie nader . . . sy prooi.
f. Hy het . . . gebreke gebly om sy geld te betaal.
20. Voorsien die volgende sinne van die ontbrekende leestekens.
a. ’n Leeu is soos ek jou al vantevore gesê het nie ’n katjie wat jy sonder handskoene aanpak nie
b. Daniël waarom lyk jy so hartseer vra die wildbewaarder
Woordvorming
Basisvorm/stam
Die kleinste deel van ’n woord wat ’n selfstandige betekenis het, word ’n basisvorm of stam genoem, byvoorbeeld dikwels en bou.
Onthou: ’n Stam kan uit een of meer lettergrepe bestaan.
Afleidings
Nuwe woorde word dikwels van ’n stam afgelei deur woorddele voor- en/of agteraan te voeg. Sulke woorde word afleidings genoem.
Premorfeme/voorvoegsels/prefikse staan voor die basisvorm/stam, byvoorbeeld vergaan, benader, onsin.
Postmorfeme/agtervoegsels/suffikse staan agter die basisvorm/stam, byvoorbeeld kinderlik, blindelings.
Woorde kan ook deur middel van klankwisseling ontstaan, byvoorbeeld drink > drank, dronk; wreek > wraak, wrok.
Onthou: Hierdie metode van woordvorming kan die woordsoort verander. Die betekenis van die afleiding hou verband met die betekenis van die stam.
Die funksie van morfeme:
Geslag:
