GELOOF SONDER SEKERHEDE
Hoe kan ek nog glo?
Anton van Niekerk
Lux Verbi
Vir Amy
The devil is not the Prince of Matter;
the devil is the arrogance of spirit,
faith without a smile,
truth that is never seized by doubt.
(Umberto Eco: The Name of the Rose, 477)
Voorwoord by die tweede uitgawe
Hierdie is die tweede ingrypend hersiene en veranderde uitgawe van ’n boek wat die eerste keer in 2005 verskyn het. Wat nuut is, is baie meer as slegs die omslag en subtitel. Ek het die eerste hoofstuk en eerste afdeling (hfst 2 tot 5) grootliks onveranderd gelaat, behalwe om een moontlike misverstand wat die vorige uitgawe kon veroorsaak, uit die weg te probeer ruim. Ek het naamlik (nog) duideliker probeer maak in watter opsigte die geloofsbeskouing wat in hierdie boek ontwikkel word, op gespanne voet staan met ’n sekere konvensionele soort teologie.
Die eerste uitgawe kon (en het ongelukkig soms) die indruk geskep dat ek probleme het met alle teologie en daarom ook verkies om hierdie boek nie as ’n instansie van teologie te beskou nie, maar bloot as gelowigfilosofiese nadenke oor die geloof self en oor wat die implikasies daarvan vir ’n aantal vraagstukke is. As ek so ’n indruk geskep het, vra ek om verskoning daarvoor. Natuurlik is wat hier volg teologie. Waarteen ek polemiseer, is teologie wat ten alle koste ’n soeke na ortodoksie is, dit wil sê ’n konsensus of akkoord oor wat ons oral en altyd behoort te glo.
Ek kies in dié verband vir Erasmus bo Luther. Dit bly my oortuiging dat gelowiges meer besorg moet wees oor ortopraksie as oor ortodoksie, oor die vraag hoé om te lewe eerder as oor die vraag hoé (presies) om te glo – só te glo dat dit onmiskenbaar ooreenstem met “wat die Bybel sê”. So ’n argument is egter, soos ’n aantal van my kritici tereg opgemerk het, nie minder “teologie” as enige ander verwante argument nie. Ek het die misverstande hieroor sover ek hulle in die herlees van die manuskrip kon opspoor, deurgaans probeer regstel. Dit raak veral hoofstukke 1 en 4 (die inleiding en die hoofstuk oor Erasmus). Vir die res, is hoofstukke 1 tot 5 onveranderd, behalwe vir enkele redaksionele wysigings.
Daar is meer ingrypende veranderings in die tweede afdeling. Hierdie afdeling handel oor die implikasies van die geloofsbeskouing wat ek in die eerste afdeling vir ’n aantal aktuele vraagstukke ontwikkel. Hoofstuk 7 van die eerste uitgawe is nou heeltemal weggelaat. Dit het gehandel oor vigs en armoede, en is soos te verwagte, nege jaar later grootliks verouderd. Hiermee meen ek nie dat vigs tans nie meer ’n vraagstuk van dieselfde dringendheid as in 2005 is nie, hoewel die probleem steeds nie onder beheer is nie. Twee heeltemal nuwe hoofstukke is in die tweede afdeling ingevoeg. Die eerste (hfst 9) handel oor biotegnologie en die toekoms van ons spesie. Dit spruit voort uit my navorsingsbelangstelling in biomediese etiek, en by name in die revolusionêre ontwikkelings in die biotegnologie oor menslike verbetering (“enhancement”), wat selfs die moontlikheid van die ontwikkeling van ’n nuwe supermenslike spesie in die vooruitsig stel. Wat moet ons hiervan maak, ook as ons vanuit die perspektief van die geloof daarna kyk? Die hoofstuk probeer dié vraag beantwoord.
Die tweede nuwe hoofstuk is hoofstuk 10, wat ’n evaluering vanuit my geloofsbegrip van die teenswoordige Suid-Afrikaanse sosiaal-politieke werklikheid is. Ek analiseer die betekenis van ’n Bybelse begrip van geregtigheid in hierdie hoofstuk, en bied daarna ’n uitgebreide analise aan van die onreg van apartheid, maar ook van verskeie aspekte van die demokratiese Suid-Afrika, en kom tot ’n gevolgtrekking in die lig van die boek se geloofsbegrip.
Ek het die argument in hoofstuk 6 (God en lyding) opgeskerp na aanleiding van nuwe navorsing nadat die eerste uitgawe verskyn het. Die breë strekking van die argument bly egter in wese dieselfde. Die ander oorblywende hoofstukke in die tweede afdeling (hfst 7 oor geloof en wetenskap en hfst 11 oor die doodsvraagstuk) bly onveranderd.
Ek bedank Lux Verbi graag vir hul bereidheid om die boek in hierdie taamlik ingrypend gewysigde formaat (waaroor ek self volledig kon besluit) uit te gee. Susan Jordaan, die opdraggewende redakteur, verdien spesiale vermelding en dank in dié verband. Baie dankie nogeens aan my vrou, Amy, wat hierdie tweede uitgawe baie graag wou sien en wie se vrae en kritiese oog, benewens volgehoue liefde en kameraadskap oor 36 jaar, vir my steeds ’n vreugde en inspirasie bly.
Anton van Niekerk
Stellenbosch
Junie 2014
Voorwoord by die eerste uitgawe
Hierdie boek gaan oor die vraag wat ons doen – of liewer behoort te doen – as ons glo. Ek skryf die boek omdat ek wil aansluit by die feit dat godsdienstige geloof – by name die geloof in God soos Hy geopenbaar is in die mens Jesus van Nasaret – vir talle mense steeds dié aspek van hul menswees is wat hul identiteit ten diepste bepaal. Die boek vra die vraag hoe die feit dat ons glo nog relevant is vir ons lewe as moderne mense, mense van die 21ste eeu.
Die boek is nie geskryf vir mense wat gemaklik in afgeslote kompartemente lewe en wat daarom hul geloof beleef en uitleef as ’n dimensie van hul bestaan wat weinig verband hou met die aansprake en eise van hul alledaagse lewe as sakelui, professionele mense, wetenskaplikes of gewone arbeiders nie. Die boek is geskryf vir mense wat wil weet dat hulle geloof sáák maak vir hul lewe hier en nou. Die lesers tot wie ek my rig, is nie primêr mense wat glo omdat geloof slegs vir hulle van belang is ten opsigte van ’n moontlike lewe ná die dood nie. Van laasgenoemde weet ek heeltemal te min om ’n boek daaroor te probeer skryf. Geloof is allesbehalwe ’n soort brandversekering wat waarborge verskaf ten opsigte van die temperatuur van die plek waar ek my kan bevind wanneer ek my oë die laaste keer sluit. Geloof is sinvol indien dit ’n effek het op die lewe wat ons hier en nou lei – of dit is glad nie sinvol nie.
Ek wil daarom lesers uitnooi om saam met my te besin oor die vraag hoe geloof in die God wat geopenbaar is in Christus steeds ’n verskil maak aan ons siening van onsself as mense, en aan die manier waarop ons as individue en gemeenskappe hier en nou, en in die toekoms, in die wêreld lewe.
Die boek is ’n soektog na sin in ’n situasie van onsekerheid. Ek nooi lesers in dié boek uit om saam met my sin te probeer soek in die aangesig van die ervaring dat ons sekerhede oor talle dinge – die politiek, ons toekoms in Suid-Afrika en Afrika, die wetenskap en die rigting waarin dit ontwikkel, en baie meer – besig is om vinnig minder te word. Ook ons sekerheid oor God – hoe ons oor Hom moet dink, wie Hy is en wat Hy van ons verwag – is aan die kwyn.
Die geloof wat ek in hierdie boek ondersoek, is ’n geloof wat van meet af aangevreet is deur die ervaring van twyfel en onsekerheid. Vandaar die boek se titel: Geloof sonder sekerhede. Ek kan myself daarom beswaarlik as iets meer tipeer as ’n “onseker gelowige”: iemand wat die geloof nog nie prysgegee het nie, maar wat selde raad weet met van die tergendste vrae waarmee moderne mense wat vandag steeds wil glo, moet huishou. Hierdie vrae sluit in: Hoe weet ons daar is ’n God? Wat is daar wat ons betroubaar omtrent God kan weet? Hoe versoen ons God en lyding? Hoe kan ’n mens die inhoud van jou geloof versoen met die bevindings van die wetenskap? Hoe is geloof in God nog ter sake in ’n wêreld waarin ons enersyds verstommende ontwikkelings op die gebied van nuwe biomediese tegnologieë [stamselnavorsing, kloning, biogenetiese verbetering (“enhancement”) – selfs miskien ’n nuwe menslike spesie] – sien, maar andersyds stuit op verskynsels soos armoede, korrupsie, misdaad, geweld en ongeregtigheid – laat staan nog die dood self – wat terselfdertyd grense stel aan wat ons kan vermag?
Ek
