dae lank op die rug van ’n esel. Hy was immers gespeen. Hy kon vleis en brood, dadels en rosyne eet.
Hulle seun se smal voetjies het die berg waar die leeus hulle lêplekke in die grotte het en die luiperds hoog in die kranse skuil, saam met Abraham as grondgebied vir sy nageslag gaan aftree. Maar die aftree en die aanhoor van die belofte het sy grootste begeerte nie gestil nie. Hy wou Ismael weer by hom hê. Nie in herinneringe nie. By Berseba.
“Wat het jy alles gesien?” het sy ná hulle terugkeer vir hom gevra. “Vertel vir Eema?”
“Almal is só hoog.” Hy het sy arm hoog gelig, opgekyk. Hy het van die Amoriete se lengte gepraat.
“En nog?”
“Ag, sommer berge. Wanneer kom my ahum Ismael terug?”
Op die kruin van Senir doen die Amoriete wat die Sumeriërs doen, wat abum Tera as priester by die tempel hoog bo die Etemenniguru – die ziggoerat van Sin in Ur – gedoen het. Hulle maak nagvuur soos wat abum Tera nagvure by Sin se tempel hoog bo Ur gemaak het.
Hoe vreemd beklemd het sy pas na haar aankoms in Ur van Maniksum af naby die ziggoerat gevoel. Sy moes daarheen gaan, sy moes haar aan Sin gaan wy. Sy en Abram kon haar tak-pir-tú – haar suiwering – nie bly uitstel nie. Tera het na hulle huis gekom en van Abram geëis om haar daarvoor Etemenniguru toe te bring. Sy kon tog nie godloos en sonder suiwering in Ur woon nie; hoe kon hulle dit waag om Sin so te vertoorn? Abram het uitstel tot nuwemaan gevra, Tera het geweier.
Daardie nag het Abram net eenkant gesit, daar was geen plesier met mekaar nie, want sy het vir hom gesê dat sy nie twyfel nie. Dat sy nie kon verstaan waarom hy twyfel nie. Dat hy haar moes neem.
Abum Tera het haar na die lumahhu, ’n reinigingspriester by die ziggoerat, gelei. Daar is reinigingsdeeg aan haar bobeen gesmeer, die bok wat Abram moes saambring, is geoffer, die drooggeworde deeg is ná die offer van haar afgeruk om in die rivier gegooi te word.
Naby hulle op die tempelterrein het mense op die grond rondgekruip, met ’n priester wat hulle laat val en opstaan, val en opstaan. Hy het ’n lied vir die ziggoerat gesing, en vir Nanna wat sy weg deur die eerste wolke van die reënseisoen sou moes vind. “Die E-kis-nu-gal, huis van Nanna in Ur / Sy heilige platform voor die troon, / huis met sy majestueuse platform / waar die groot kragte van hemel en aarde ontmoet / O, Nanna, u word op die heilige platform geplaas / geklee in die linnekleed van ’n god / u hoof omhoog, / met glansende horings / en die kroon van heerskappy!”
Ná haar suiwering het hulle huis toe gegaan en gesien hoe die eerste vure van die nag bo by die E-kis-nu-gal, die allerheiligste huis van die maangod op die hoogste platform van die ziggoerat, begin brand. Abum Tera was op sy pos.
Abram het na die piek van die ziggoerat, die berg deur mensehande gebou, staan en staar. Daar, reg bokant die tempel van Sin, was die plek van ontmoeting tussen die hemele en die aarde. Daar was die rusplek, die huis van die god wat meer van sy Sumeriese naam Nanna as van sy naam in haar en Abraham se taal gehou het.
Sien ons tog raak, gode van die land, het die lekkende vlamme na die gode in die hoë hemele geroep. Hier in die stad aan die voet van die berg wat ons vir Sin gebou het, is ons. Help ons. Beskerm ons. Maak ons vroue en ons diere vrugbaar.
“Ek sal ete maak,” het sy vir Abram gesê.
Hy het omgedraai, stadig by die deur ingekom. “Voel jy suiwer, Sarai?” Want dit was lank voordat El Shaddai ook haar naam verander het.
Sy het te lank met haar antwoord getalm. Hy het die vraag herhaal: “As jy suiwer voel, sê my dan hoe voel suiwerheid?”
“Jy laat my twyfel,” het sy gesê. Al wat sy gevoel het, was die branderigheid aan haar bobeen, daar waar die droë deeg soos iets besmetliks van haar afgeskeur is, soos die afruk van ’n bose swam.
Dit het sy nie van getroud wees geweet nie. ’n Man kan ’n vrou ook laat twyfel. Jy kan grootword met die sekerheid dat die Wakers, die werkergode in diens van die Ou Gode, oor jou waak terwyl jy slaap, omdat jou ma vir hulle gegee het wat hulle vra: dadels, reukolies, olywe, wyn, bier, melk en vleis. Omdat julle die gode tydens die nuwemaansfees en al die ander feeste aanroep en besing. Omdat julle elke pasisu, elke gesalfde priester respekteer asof hy self ’n god is. Die kragte van die Ouer Gode en hulle werkergode kan vir jou so werklik wees soos die hartklop van ’n vergoddelikte trom, so werklik soos die Tigris, maar as jou man twyfel, begin jy ook twyfel.
Twee, drie nagte ná haar suiwering was die plesier aan mekaar egter weer groter as die twyfel, groter as enigiets anders.
“Hy is vannag verwek,” het Abram met groot sekerheid gesê. “Hierdie seun van ons sal sterk en gesond wees, die eerste van baie seuns.”
Hoe heerlik was die verwekking van lewe: ’n oond waarin liggaam met liggaam versmelt om later ’n kind uit die vuur te sien kom. Twee mense, ’n man en vrou, wat niks anders begeer as om in mekaar te versmelt nie. Een versmelte vreugdeoorspoelde wese wat weet die voorwerp uit die vuur sal die asem van die lewe in hom hê. Hy sal rooi en skreeuend uit die vuur kom, baie mane ná die samesmelting in die vuur. En hy sal so wonderbaarlik wees dat sy ma hom Asempie sal noem.
Hoe seker was sy toe ook nog van wat in die vuur sou gebeur, keer op keer. “En ons moet darem ten minste een dogter ook verwek.”
Hy het haar kop teen sy skouer en sy baard aangedruk, sy hand op haar bors, daardie eerste keer ná haar suiwering. “Eers seuns, dan ’n dogter of twee. Maar as ons geen dogters het nie, sal dit eintlik goed wees.”
Sy het na hom gedraai. “Hoe kan jy sê dit sal goed wees?”
Hy het die teleurstelling aangevoel, haar digter teen hom aangetrek. “Ek bedoel net dat dit vir my makliker sal wees, Sarai.”
Dalk was dit die eerste kopstamp in hulle jong huwelik, een nag ná die samesmelting in die vuur. “Nou verstaan ek jou glad nie.”
Sy het teen sy lyf gelê, sy groot manslyf, gemaak vir vaderskap. “’n Mens maak dogters groot, Sara, en dan moet jy ’n bruidskat in hulle plek aanvaar, hulle aan iemand anders afgee. Wat is wisselskywe van klei regtig werd? Ook dogters is vlees van my vlees. Waarom sal ek ’n kind wat uit jou en my verwek is, verruil vir kamele, donkies of goed wat van lasuursteen gemaak is?”
“Hier kom moeilikheid,” het sy hom nog geterg.
Hy het nie besgegee nie. “Ek sukkel om ’n donkievul prys te gee, Sara. Wat nog van ’n kind?”
Asof die gesprek hoegenaamd nodig was. Asof daar hoegenaamd rede vir skok of rusie was. Want lewe het hulle nie verwek nie. Niks, lewend of dood, het uit die vuur gekom nie.
Later het hulle nie eens meer probeer nie.
Was jy maar hier om alles te hoor en te sien, Rahel. Abi-Yatum het so pas ’n waterkruik naby die tentopening kom neersit. Nogal nukkerig ook, as ek haar so kyk. Die water het gespat. Of anders is sy net moeg aan die groot kruik gedra.
Die lang vrou wat my nou gedurende die middag tussen al haar ander take deur versorg, beduie met die kop: “Gaan gee vir haar van die water. Jy kom reg met haar. Die ummu- šību kry te min water in.”
Abi-Yatum is uitgekuier
