быһыытынан инники айаннаан иһэр. Сотору-сотору көнтөһүнэн атын самыыга охсон тиэтэтэн биэрэр уонна кэннин хайыһан дьоно хайдах иһэллэрин көрөн ылбахтыыр.
Бүөтүр кэнниттэн Заболоцкай Константин Алексеевич-Сонтой хаамтаран иһэр. Кини «Тыраҕатталаах» холкуос киһитэ. Туруйалаах соҕуруу өттүгэр олохтоох. Бүөтүртэн балачча аҕа, саастаах киһи. Нэһилиэк сэбиэтигэр кэлэ сылдьарынан эрэ билэр, оччо эн-мин дэспэтэх киһитэ. Кини кэнниттэн Ааныска быраата Заболоцкай Иван Петрович-Хоонох Уйбаан ата сыҥааҕын Сонтой атын самыытыгар ууран ыла-ыла хааман дьигиһитэн иһэр. Ол ахсын Сонтой ата кулгааҕын ньылах гыннара-гыннара илгистимэхтээн ылар. Хоонох Уйбаан аҕыйах саҥалаах, кыра уҥуохтаах эрээри хоп курдук быһыылаах-таһаалаах киһи. Сэттэ кылаас үөрэхтээх буолан холкуоска суоччуттаабыта хас да сыл буолла. Тоҕо эрэ кэргэн ылбакка сылдьар. Биирдэ эмэтэ дьон дьээбэлэнэн хаһан ойох ылаҕын диэтэхтэринэ быһаарыыта суох: «Ээ, бэйэм», – диэн кэбиһээччи.
Аттаахтар Уһун Күөлтэн чараас тыаны быһа түһэн Суотту үрэҕэр киирбиттэрэ. Үрэххэ киирэн иһэн Колодезников Петр Петрович-Чуппууска уола Бүөтүкэ иҥэһэтигэр туран ыла-ыла илин диэки көрбөхтөөн ылыталаабыта. Кинилэр сайылыктара мантан чугас. Санаатыгар туох эмэ көстөөрөй диир быһыылаах.
Аттаахтар дулҕанан саба үүммүт от үрэххэ киирээт арҕаа диэки салаллыбыттара. Бу үрэх Суотту диэн ааттаммыта туспа кэпсээн. Былыр кыргыс үйэтин саҕана суоттулар бу үрэҕи батан кэлэн байаҕантайдары сэриилээбиттэрэ үһү. Онтон ыла аат иҥэн хаалбыт. Билигин Бүөтүрдээх сайылыыр Баттах диэн сирдэригэр тиийэн, сэттэ саастаах Кулан диэн уолу батыйанан иһин дьөлө аспыттарыгар иһин үтүлүгүнэн бүөлэнэн баран куоппута үһү. Танда үрэҕи үрдүнэн ойон уҥуоргу киэҥ толооҥҥо тахсан сүүрэн эрэр оҕону атынан эккирэтэн сиппэтэхтэр. Уоллара үрэх үрдүк мыраанын сирэйинэн өрө сүүрэн тахсан куотан хаалбыт. Онтон ыла ити мырааны Кулан хайата диэн ааттаабыттар. Ол иһэн мыраан кэтэҕинээҕи үрүйэҕэ иһин бүөлэммит үтүлүгэ түһэн хаалбыт. Онтон ыла ити үрүйэ күн бүгүнүгэр диэри Үтүлүктээх үрүйэтэ диэн ааттанан турар. Суотту үрэҕэр Батыйа Сурда диэн ааттанар сир эмиэ баар. Онно суоттулар Бөҕө Бэлэс диэн ааттаах киһи суоһурҕанан хаһыытаабытыттан-ыһыытаабытыттан куттанан төннөн иһэн, биир батыйаны хаалларан кэбиспиттэрэ үһү дииллэрэ. Дьиҥэр ол Бөҕө Бэлэстэрэ уончалаах эрэ уол саҕа, туох да күүһэ-уоҕа суох, арай, сүрдээх улахан саҥалаах киһи эбитэ үһү.
Аттаахтар суһал соҕустук айаннаан Суотту үрэҕин баһыгар тиийбиттэрэ. Онтон Холлоҕостоох үрэҕэр түһэр Атырдьах Сэргэ диэн үрүйэҕэ киириилэригэр күн ортото буола охсубута. Бу үрүйэ аатыгар сыһыаннаах эмиэ биир үһүйээн баар. Былыр кыргыс үйэтин саҕана икки ини-бии дьон иирсэн баран, аны хаһан да көрсүһүө суох буоланнар андаҕайаннар бу үрүйэҕэ икки салаалаах сэргэни туруорбуттара үһү. Үрүйэ саҕатыгар ол сэргэлэрэ билигин даҕаны иҥнэри соҕус түһэн турар. Мантан ыла кинилэр нэһилиэктэрин сирэ бүтэр.
Чөнөкө уола
