Kinder sind unsere Zukunft, rus. Дети – (это) наше будущее, gag. Uşaklar bizim geleceemizdir. Bu afiksi bän kullansam, Türkiyä türkçesindä lafeder söleyeceklär, çünkü zamandaş gagauz dilindä bu afiks siirek kullanılêr, ama kimi küülerdā insannarın lafetmesindä var. Taman kaybelmedi. Bu afiksä pek sık rasgeleriz folklorumuzda, M. Çakirin “Gagauzlar: istoriya, adetlär, dil hem din” kiyadına: Besarabiyalı kolonistlerin baş koloniyasıdır, en şannı küüyüdür Komrat [2, s.60], Gagauzlar diildir grek [2, 73]. Hep bu kiyatta Avdarmalı Vladimir Kasımın M. Çakirä yazdıı kutlama kiyadında da bu afiksä rasgeleriz: Faydalayalım biz bu günü, ani ölä şannıdır Canabiniz için… [2, 94]. Üürenmäk kiyatlarının son basımnarında bu afiks kullanılêr, ama neçinsä Y (yotlan), örn. şannıydır, tatlıydır h. b.
Açıklamaa istediim, taa bir forma var. Bu formalar gösterer zanaatı, yada ofiţial yazıları.
Durgunalım bitki örnektä. Gagauz filologiya kafedrası lafbirleşme-sini yannış esap ederim, neçinki, gagauz dilindä gagauz filologiya deyimi annaşılmêêr, annaşılêr gagauz filologiyası – bu bir izafettir, biz yok nasıl parçalayalım izafeti, ona görä izafetä eklener istenilän başka bir laf, bizim durumda kafedra sözü eklener, da dooru olêr gagauz filologiyası kafedrası.
Taa ileri dä konuşmalarımda sölärdim, ani gagauz gramatikasının bir kısımı, taa çok sintaksisi, rus gramatikasına görä kurulmuştur. Üürenmäk kiyatlarında üürenicilerä bellilikçi dal cümleleri üüredirkän kiyatlarda türlü örneklerä rasgeleriz: Kafadarım, angısı avtobustan indi, bana yaklaştı [3, 65]. Bizim dädularımız, malilerimiz butürlü lafetmeer. Sanêrım, taa dooru olacek, Avtobustan inän kafadarım, bana yaklaştı. Rus gramatikasına uymaa deyni, neçinsä zoruna yapma cümlelär kurulêr da uroklarda istär-istemäz bu türlü cümlelär kullanılêr. Ama dädularımızı, malilerimizi seslesäk, biz dooru formaları bulacez. Onnar bu yapma formaları kullanmêêr.
İngilizçedä, hem moldovancada bu İ (rus. И) bukvası, iki türlü yazılêr, küçük bukvaylan yazarsak i, büük bukvalarlan yazarsak I yazılêr, örnek, DICŢIONAR, küçük bukvalarlan dicţionar yazılêr. Gagauz dilindä var I (rus. Ы) hem İ (rus. И) bukvaları. İki ayırı ses, iki ayrı bukva. Ama pek çok ofiţial yazılarda (gerbimizdä dä) İ (и) bukvasının yerinä I (ы) yazılı, örnek, GAGAUZ YERI, hem başka dokumentlerdä hem iş yerlerindä – GAGAUZIYA, …RESIM GALEREYASI hem taa çok başka.
Bu yannışlıklar girdi gagauz dilinä başka dillerin etkisindän. Bizim dilimizin kendi formaları var, başka dillerin strukturası bizä yabancı.
Bu yannışlık problemaları kaldırıldı universitet üüretmennerinnän, TV hem radio jurnalistlerinnän diskusiyalarda, üüredicilär için yapılan kurslarda, universitettä, saatlarım varkan, student auditoriyalarında, ama dilin gramatikası diil bir kişinin işi.
Sanêrım, ani bu tekliflär lääzım alınsın esaba, başka dil aaraştır-macılarınnan düşünülsün, dartışılsın da kabuledilärsä etiştirilsin şkola üüredicilerinä.
Bizim sintaksisimiz, hem diil salt sintaksisimiz, kaybelmedään lääzım küü-küü gezilip toplanılsın, son 40-50 yılda yabancı dillerdän gelän gramatika elementleri lääzım dildän kaldırılsın.
Kullanılan literatura:
1. Kaşgarlı M. Divonu-lügat-it- türk tercümesi: I-IIIc., Ankara, 1939 -1940
2. Çakir M. Gagauzlar: istoriya, adetlär, dil hem din. Kişinöv, Pontos, 2007, 194 s.
3. Bankova İ.D., Baboglu İ.İ.,Stoletnäya A.İ., Vasilioglu K.K., Baboglu N.İ. Gagauz dili hem literatura, 9 klas, Ştiinţa, 2010, 302 s.
4. Покровская Л.А. Современный гагаузский язык (курс лекций), Комрат, 1997.
5. “Viaţa Besarabiei” rev., septembrie 1933.
6. Kimi örneklär alındı teleradio programalarından, KDU üürenicilerindän hem avtorun gözletmelerindän.
*KAP VE *YAP MORFEMLERİNİN
TÖREMELERİ
Türkler, tarih boyu, Attila’nın devrinden (5 yy.) önce başlayarak, dünya düzeninde önemli rol oynamış ve tüm dünyaya kültürel armağanlar bağışlamıştır. Mesela, Kaşgarlı Mahmut devrinde Türk dili çok popüler bir dil idi. Onun bize bir armağan olarak bıraktığı “Divanu Lügatit-Türk” kitabının yazılma amaçlarından biri de Araplar’a ve Müslüman dünyasına Türk dilini öğretmekti. Kaşgarlı Mahmut’un (11 yy.) “Divani lügat –it-Türk” eserinden Çinliler’in Türkçe bildiklerini, başka ülkelerle yazışmalarda da Türkçe’yi kullandıklarını anlıyoruz. Bu arada kendi özel yazılarını da, sadece hesap defter işlerinde kullanıyorlarmış [1, 55-58]. O zamanlar halklar arası yazışmalar Türk dilinde (Türkçe) yapılırdı, diğer halklar da Türkçe konuşuyorlardı. Geçen yüzyılın başlarına kadar Türkçemiz (Kafkaslar, Orta asya vb.) halklar arası temas diliydi. Bir çok halklar (Slavlar, Araplar, Yunanlılar vb.) yemek, giyim-kuşam, yaşam kültürünü Türkler’den almış ve benimsemiştir. Roma ve Yunan askerleri etek giydikleri zaman Attila’nın askerleri ipekten ve yünden hazırlanmış iston (iç don (rus. ştanı)), yani pantalon giyerlerdi. (Ne yazık ki, başka halklar eski Türkçe’den kalan iç ton, şalvar-şaravarı kelimesini kullandıkları halde biz Fransızca’dan gelen pantalon sözünü kullanmaktayız). M.Acı böyle pantalonların 2 bin yıl önce Altay’da dikildiğini yazıyor [2, 51]. Altaylarda bulunan çizmeye “Dünyanın ilk çizmesi” adını veren M. Acı onu V-IV yy.’a ait olduğunu söylüyor. Dedelerimiz sürekli ata bindikleri için hem iç tonun hem topuklu çizmenin meydana çıkması Türkler’in yaşam tarzının bir mahsulüdür.
Ama ne yazık ki, bizi sevmeyen devletlerin propagandasına uygun olarak, bu güne kadar eski Türkler, yani bütün Türk dillerinin dedeleri, hep vahşi, kültürsüz bir toplum gibi anımsanmaktadır. Rus, Batı, Çin, Ermeni “tarihçileri” tarihi kendilerine, kendi politikalarına uygun bir şekilde yazdı. Türkler’den kalan bir çok anıtlar, kurganlar mahvedildi, yakıldı, dağıtıldı, yada bazı değişiklikler yapılıp başka halklar tarafından benimsendi. Sovyet döneminde de doğruyu yazmak hem yazar için hem onun tüm sülalesi için çok tehlikeliydi. Okullarda Tatar çocukları “Tatar boyunduruğunu” öğrenmek mecburiyetindeydi.
Son 15- 20 yılın içinde bu “politik yanlışlıklar”, kısa bir zaman içinde ün kazanmış Kazak araştırmacı Oljas Suleymenov, Kumuk araştırmacı alimi Murat Acı, Tatar Rafael Bezertinov, Rafael Muhametdinov, Balkar Nazır Budayev ve daha başkaları tarafından düzeltilmiştir. Her zaman aşağılanan Türk halkları, bilhassa Eski Sovet Birliğinde yaşayan Türkler bu tür araştırmaları uzun süredir bekliyorlardı.
Kendilerinin kadim medeniyete sahip olduklarını iddia
