target="_blank" rel="nofollow" href="#n86" type="note">86 yeni nesiller yetiştirmek için kurulmuştu. Cedit Hareketinin ilk amacı toplumu yetiştirmekti.
Bu hedefler doğrultusunda ilk mektep İsmail Bey Gaspıralı’nın öncülüğünde 1884 yılında Kırım Bahçesaray’da açılmış, çok kısa bir sürede toplumun dikkatini çekmiştir. İsmail Gaspıralı bu okulları şöyle tanımlamaktaydı: “Dedelerimizin zamanlarındaki millî okulları düzeltmek Usûl-i Cedit demektir.”87 Ceditçilik Hareketi’nin liderleri, özgürlüğe ulaşmak için öncelikle gençleri Avrupa bilimleri düzeyinde eğitme fikrini öne sürdüler. Onlar tarafından kurulan Usûl-i cedit Okulları 1890’da Fergana Vadisi’nde ve 1893’te Semerkant’ta açılmıştı.
İsmail Gaspıralı, daha önce Kırım’da tanıştığı Buhara Emiri Abdülahad’ın desteğiyle Buhara’da yeni usûlde okullar açmaya başladı. Emir Kırım’a her geldiğinde İsmail Gaspıralı’yı ziyaret etti. Gaspıralı, gazetesinde onun hakkında övücü yazılar yazdı. İsmail Gaspıralı, 1893’te bizzat Buhara’ya gitti ve buranın önde gelen aydınlarıyla eğitim reformu hakkında konuştu. Türkistan’a yaptığı seyahatlerinde taraftar kazandığından Türkistan’ın fikrî uyanışında Gaspıralı’nın etkisi çok önemlidir. Bunlardan bazıları daha sonra onu Bahçesaray’da ziyaret ettiler. Onun açtığı okulu örnek aldılar. Türkistan’daki yenilik taraftarları aydınların “Ceditçiler” olarak adlandırılması, bu etkinin ne kadar önemli olduğunu açıkça ortaya koymaktadır. Bu nedenle, Ceditçilerin en büyük hedefi yeni, modern okullar açmaktı. Ceditçiler, geri kalmamak ve cehaletten kurtulmak için önce hızlı ve kolay okuma-öğrenme fikrini ortaya attılar. Okullarda İslamî ilimlerle birlikte coğrafya, tarih, Türkçe, kimya, fizik ve aritmetik dersleri vermişlerdir. Ceditçiler, Arapça harfleri öğretmeyi ve Türkçe kelimeleri doğru telaffuz etmeyi kolaylaştırmak için Arapça harflere fetha, kesre ve damme harekeleri yerine özel harfler eklediler. Alfabe Türkistan’da böylece oluşturuldu.
Anlaşıldığına göre Cedit okulları eski sistemi yeni sistemle değiştirip yeni bir metotla eğitim veren okullardır. Bu okullar halkın millî değerleriyle örtüşmeyen okullar değildir. Tek bir fark müspet ilimlere yer vermesiydi. Medreselerde okutulmayan tarih, matematik, coğrafya gibi derslerin okutulmasıydı.
Okullarda daha çok İsmail Bey Gaspıralı’nın hazırladığı ders kitapları okutulmuştur. Bu kitaplardan biri Hace-i Sibyan çocukların öğretmeni anlamına gelen birinci ders kitabıdır. Bu kitapta Cedit Hareketinin önemine değinilmiş, çocukları ezbercilikten kurtarmak için her harf için ayrı ayrı telaffuz ve ses geliştirmiş ve bu yöntem usûl-i savtiye olarak adlandırmıştır.
Şüphesiz ki Ceditçilerin en önemli etkisi eğitim üzerine olmuştur. Bu hareketin açtığı okulların, millî eğitim kitaplarının yazılmasına önemli katkıları olmuştur. Saidrasul Saidazizov’un Ustad-i Eski, Münavvar Kâri Abdurashidhonov’un Edib-i Eski, Edib-i Sani, Tecvit, Havaidi Diniya (Şeriat Hukukunun Toplanması), Abdulla Evlanî’nin İlk Öğretmen ve İkinci Öğretmen, Türkî Gulıstan veya Ahlak, Mahmud Hoca Behbudî’nin Genel Coğrafya, İslâm Tarihi, Çocuk Mektubu, İslâm’ın Kısa Tarihi, İslam’ın Uygulanması, Coğrafyaya Giriş, Rusya’nın Kısa Coğrafyası ve benzeri eserler Cedit Hareketinin öncüleri tarafından bu dönemlerde yazılmış eserlerdendir. Bu eserler Türkistan fikir coğrafyasının yeniden inşasında önemli rol oynamışlardır.88
Bu Cedit Okullarında genel olarak Said Resul Azizi’nin Ustaz-ı Evvel’i, Mahmud Hoca Behbudî’nin Kitab-ı Müntehab-ı Coğrafya-i Umumi’si, Münevver Kâri’nin Edib-i Evvel’i, Edib-i Sani’si, Abdullah Avlânî ‘nin Edebiyat Yahut Millî Şiirler’i, Birinci Muallimi’, Muhtasari Tarih-i Enbiya ve Tarih-i İslam’i, Ayni’nin Tahrib’us-Sıbyan’i, yine Münevver Kâri’nin Hevayic-i Diniye’si, Rüstem Bek Yusufbekov’un Tahafatü’l-Etfal’i, Abdurrauf Fıtrat’ın Tarih-i İslam’ı, Namanganlı Abdurazzak bin Mirza Kari’nin Miftahu’l-Evvel’i, Semerkantlı Abdulmamin Hoca Eşanoğlu’nun Nasayıku’l- Afal’i, yine Evlanî’nin Mektep Gülistan’ı, Kâri Muhammed Rahimbay’ın Nimetu’l-İslam
Конец ознакомительного фрагмента.
Текст предоставлен ООО «Литрес».
Прочитайте эту книгу целиком, купив полную легальную версию на Литрес.
Безопасно оплатить книгу можно банковской картой Visa, MasterCard, Maestro, со счета мобильного телефона, с платежного терминала, в салоне МТС или Связной, через PayPal, WebMoney, Яндекс.Деньги, QIWI Кошелек, бонусными картами или другим удобным Вам способом.
