son bir çaba daha harcadı, ama başaramadı.
“Evet, hemşeriyiz,” diye doğruladı. “Ağır ol, ağır ol, ağır ol!” Bedeni tepeden tırnağa dalgalandı. Pantolonun üstünden Cemile’nin eline yapıştı, var gücüyle sıktı. Ama işe yaramadı. “Oldu mu şimdi?” dedi üzüntüyle, öylece uzanıp kaldı. “Hocaya böyle nasıl giderim?”
“Hoca aşağı, hoca yukarı! Aklın hep onda! Neden böyle bu çatlak İstanbullu’nun çevresinde dolanıp durursun ki? Kafanın içindeki ne?”
“Kafamın içinde bir şey yok. Yusuf bey çok kafalı bir adam.”
“Çok kafalı mı?”
“Evet, çok kafalı.”
“Adam çok kafalı oldu mu malı da çok mu olmalı? Ağzımı açtırtma şimdi!” dedi Cemile hanım, gizemli bir biçimde göz kırptı. Göründüğü kadarıyla, Tokatlı Müslüm gibi o da Bayram Beyaz’ın Yusuf Aksu’dan bir şeyler koparmayı tasarlamasından kuşkulanıyordu. Doğrulup kalktı. “Neyse, biz hemşeriyiz, Müslüm de, ben de senin arkandayız,” dedi.
“Sağ ol. Ama benim artık gitmem gerek,” dedi Bayram Beyaz.
“Burada su mu çıktı? Hem de sen hocaya gitmeyecek miydin?”
“Belki akşam. Şimdi gitmek zorundayım. Şu zarftaki koca kitabı okuyup bitirmem gerek. Neden hep okşamak istiyorsun ki beni?” dedi, sonra kolundaki altın bileziklere baktı. “Sana bilezik alayım diye mi?” diye üsteledi.
Cemile hanım birden sinirlendi.
“Sen Erkek Cemile’yi ne sandın, sığırcık cücüğü? Erkek Cemile bilezikle satın alınmaz! Açtırma şimdi ağzımı!” diye azarladı. Ama, Bayram Beyaz’ın ağlamaklı olduğunu görünce, yumuşayıverdi. “Benim hiç çocuğum olmadı. Sen de apak, bıngıl bıngılsın, yumurta gibi,” dedi, derin derin içini çekti. Gözleri yaşlarla doldu birden, “Beni memleketten kaçıran orospu çocuğu karnımı da, içindeki çocuğu da öyle bir kazıttı ki kuruttu beni: ne çocuğum oluyor, ne bir şey. Ben de, senin gibi birini bulunca, inadına…”
“İnadına?..”
“İnadına altıma alıyorum.”
“Öç almak için mi?”
“Öç alacak olsam, dünyada adam kalmazdı,” dedi Erkek Cemile, elinin tersiyle gözlerini kuruladı, ama gözyaşları gene ince ince akıyordu.
Bayram Beyaz, onunla karşılaştığından beri ilk kez, Erkek Cemile’nin yüzünün çok güzel olduğunu ayrımsadı, sonra, birdenbire, bir küçük kız yüzüne dönüştüğünü gördü, yüreği duracak gibi oldu, parmaklarının ucuyla gözyaşlarını kurulamaya çalıştı.
“Ağlama, beni de ağlatacaksın,” dedi. “Her şey çoktan olup bitmiş; ne diye ağlıyorsun ki?”
“Hiç olup biter mi? Öyle kolay mı?” diye inledi Erkek Cemile, yatağa uzandı, konuğunu da kendine doğru çekti, sonra, alabildiğine değişmiş, yumuşamış bir sesle, kendisi daha ana rahmindeyken, babasının askerliğini yapmak üzere Merzifon’a gidip bir daha dönmeyişini, küçücük toprak evlerinde anasının yatağında kocaların, kendi yatağında kardeşlerin birbirini izleyişini, evin nerdeyse tüm işlerinin kendi sırtına yüklenmesi yetmiyormuş gibi, son üvey babanın her fırsatta orasını burasını elleyip çimdiklemeye kalkmasını, bu üvey babadan kurtulmak için o Allah’ın belası kamyon şoförüyle Sivas’tan kaçışını, hepsi birbirinden tatsız, hepsi birbirinden alçaltıcı nice serüvenden sonra, Müslüm efendiyle karşılaşıp buraya yerleşmesini anlattı. “Bir yatağım bile olmamıştı hiç; şimdi her şeyim var. Ama yokluk da, pislik de, anam da, kardeşlerim de, yüzleri de, sesleri de hep duruyor: hepsi şurada!” dedi, parmağıyla sol göğsünü gösterdi. “Bazı bazı öyle sıkıştırıyorlar ki bağıracak gibi oluyorum.”
Bayram Beyaz, büyülenmiş gibi, hiçbir şey söylemeden, dakikalar süresince, onun kocaman küçük kız yüzüne baktı, sonra, gene dakikalar süresince, yüzünü, dudaklarını, burnunu, çenesini, nerdeyse tüm yastığı kaplayan kınalı saçlarını okşadı, sonra birden Cemile hanımın son üvey babasının, Allah’ın belası kamyon şoförünün ve tüm ötekilerin yaptığını yaparak onlarla özdeşleşmekten korktu, hemen toparlandı, masanın üstünden kitabını alıp çıktı.
Ancak, apartmanın kapısından çıkar çıkmaz, Cemile hanımın kokusu ve dokunuşları tüm varlığını sarıverdi, başı döndü, orada, hemen arkasındaymış gibi bir duyguya kapıldı. Gözlerini yumup öylece durdu bir süre, çok kadınlar tanımış gibi, “Bu kadın başka türlü bir şey!” diye düşündü, başına gelenleri bir kez daha, tüm yoğunluğuyla duymak, hafiflik ve sıcaklığın esenliğini yeniden yakalamak istedi, bir ölçüde başardı da. Bu yüzden olacak, Kızıl Tosbağa’ya doğru ilerlerken, memleketinde söylendiği gibi, ayakları gidiyor, topukları geri geliyordu. Ayrılmakla doğru bir şey yaptığından kuşku duyuyordu. Aynı kuşku Kızıl Tosbağa’da da sürdü, Maçka’dan Fatih’e gelinceye kadar en az üç kez önündeki arabaya çarpmasına ramak kaldı.
Bununla birlikte, terliklerini giydikten sonra, Saussure’ün kitabını masasının üstüne bırakırken, Yusuf Aksu’nun anısı her şeyi bastırıverdi: Maçka’daki uçsuz bucaksız dairenin salonunda, kocaman koltuklardan birinde, onun karşısında oturur buldu kendini: “Büyük dilci”, gözleri tavanda bir noktada, sol eli yüreğinin üstünde, ayakları boşlukta, nerdeyse soluk bile almadan konuşuyor, kendisi de, aynı biçimde, soluk almadan dinliyor, daha da güzeli, her sözcüğü, her tümceyi anlıyor, aralarındaki bağlantıları kavrıyor, bu olağanüstü söylemin bütünüyle ve bir daha hiç çıkmamak üzere belleğine kazıldığını duyuyordu. Proust’un anlatıcısının, bir kış günü eve döndüğünde, ıhlamura batırılmış çöreğin tadıyla gelen mutluluğa benzer bir mutluluk doldu içine. Ancak, Proust’un anlatıcısının mutluluğunun Combray’in gittikçe zenginleşip bütünlenen görüntüsüyle büyümesine karşılık, Bayram Beyaz, benzersiz söylemi defterine geçirebileceğini düşünür düşünmez, Yusuf Aksu’yla kendisi arasına yarı saydam bir perde indi, hızla kararmaya başladı, ses de hiç mi hiç duyulmaz oldu. Sonra, konuşmalarından usunda kalanları ajandasına geçirmek üzere masanın başına oturunca, hiçbir şey anımsayamadı, şaşırıp kaldı, konuşmanın hiç değilse ana çizgilerini anımsamaya çalıştı, ama, Yusuf Aksu’nun varla yok arası gülümsemesi, soluklanıp soluklanıp yeniden başlaması dışında, hiçbir şey kalmamıştı belleğinde. “Olamaz!” diye mırıldandı. “Hayır, olur şey değil! Ben bu kadar salak mıyım?” Her şey bu bedensel çabaya bağlıymışçasına, dişlerini sıkarak anımsamaya çalıştı. Böylece, en az yarım saat zorladı kendini, tek tümce çıkaramadı. “Olur şey değil! Oysa tüm söylediklerini anladığımı ve kafama yazdığımı sanıyordum, ben salağın tekiyim!” dedi kendi kendine. Hemen arkasından, tüm bunların belleğinin ve anlığının değil de Tokatlı Müslüm’le Sivaslı Cemile’nin kusuru olabileceğini düşündü. Umutsuzluk içinde yatağa attı kendini.
Korkunç bir akşamüstü ve korkunç bir gece geçirdi. Öyle ki, Yusuf Aksu’dan aldığı kitap hep gözlerinin önünde dururken, kapağını açıp şöyle bir bakmaya bile yeltenmedi. Ertesi sabah, gazetede, odasının kapısından girerken,
