а», сэрэн диэбиттии, сөмүйэтин чочоҥолотон, суол ортотугар бытаара сырытта. Мылайбыт кэтит сирэйдээх таксист ол аайы, хата, кыһаллан да бэрт – ылгын чыкыйынан, сүрэҕэлдьээбиттии, барбах, муннун эрэ хастар. Тахсыбыт дьон сорох өттө почтамт диэки туораары, эмиэ светофору өрө мыҥаата. Оттон баһыйар үксүлэрэ оптуобус тохтобулун диэки тиэтэйэ-саарайа хаамтылар. Кинилэри кытта бииргэ барсан испит бороҥ көстүүмнээх, хара ачыкылаах, уурбут-туппут курдук көрүҥнээх киһи эмискэ арахсан, эрчимнээхтик туора хааман, улахан халҕаны арыйаат, таас уораҕайга ньимис гынан хаалбытын өйдөөбөккө да хааллылар быһыылаах.
Саха АССР Государствоҕа куттал суох буолуутун кэмитиэтин промышленноска уонна экономикаҕа салаатын начальнига подполковник Чистяков ыҥыртаран ылбыт киһитин, Соттинцевы, чинчийэрдии сыныйан көрө-көрө, күөх сукуна бүрүөһүннээх остуолун хаҥас өттүгэр ыкса олорорго ыҥыран, эттээх халыҥ ытыһын нэлэс гыннарда.
– Михаил Михайлович, туохха ыҥыртарбыппын эн, бука, сэрэйэр инигин?
– Сүнньүнэн сэрэйэбин.
Чистяков, эмиэ тонолуппакка одуулуу-одуулуу, салгыы биир кэмник саҥаран барда:
– Көмүс бириискэлэригэр чекист быһыытынан үчүгэйдик үлэлээбиккин билэбит. Онно олоҕураммыт, аны Севернэйдээҕи хайа комбинатыгар ыытарга быһаардыбыт. Чекист быһыытынан. Ол – эн кистэлэҥ үлэҥ. Аһаҕас, көстөр-биллэр дьарыгыҥ – комбинат генеральнай дириэктэрин солбуйааччы. Партия обкома сөбүлэҥин биэрдэ. Кэмитиэт бэрэссэдээтэлэ генерал Горлицын дьаһалга хайыы-үйэ илии баттаата.
– Өйдөөтүм, табаарыс подполковник, – Соттинцев барбах кэҕис гынна, Чистяков биэрбит кумааҕытын ааҕан баран, илии баттаан эрилиттэ.
– Севернэйгэ алмааһы уоруу тохтообот. Силиһэ дириҥ быһыылаах. Биир союзнай республикаҕа тиийэ барар курдук. Ону арыйар сорудаҕы толорооччулартан биирдэстэринэн эн буоллуҥ. Уоруйахтар олус киитэрэйдэр. Туохха да ылбычча киирэн биэрбэт кырдьаҕас бөрөлөр курдуктар, – Чистяков күп-күөх харахтара, «саарбахтаама даҕаны» диэбиттии, уоттанан ыллылар, онтон мүчүк гынаат, салгыы саҥаран барда. – Оттон эн, булчут саха удьуора, бөрөлөөх дойду киһитэ, хапкааны хайдах мэҥиэлээн, ханна иитэри билиэҥ диэн эрэнэбит. Онно «киинтэн» эмиэ киһи баара сэрэйиллэр. Кыһалҕа үөскээтэ даҕаны, эйигин булуохтара. Быһата, «биир төбө үчүгэй, икки төбө оннооҕор ордук» диэн.
– Эһиги ааспыт да өттүгэр опердарга мэлдьи көмөлөһөр этигит. Онон уустук быһыыга соҕотох хаалыам суоҕа диэн эрэнэн туран сөбүлэһэбин.
– Эппитим курдук, эн онно хайа специалиһын эрэ быґыытынан көстүөхтээххин.
– Севернэй прокурорун кытта оскуолаҕа бииргэ үөрэммитим. Чугас доҕорум. Киниттэн сокуон өттүнэн сүбэлэтиэхпин сөп дуо?
– Адьас көҥүллэммэт. Прокурор да киһи буоллаҕа. Холуочуйан эҥин баран айахтатан кэбиһиэн сөп. Доҕордоһуу диэн доҕордоһуу, үлэ диэн үлэ. Эйиэхэ бэриллибит сорудах – чып кистэлэҥ. Эн арыгыны испэккин дии?
– Суох. Ол эрээри, сорох киһи ис санаатын итирдэҕинэ эрэ аһар ээ. «Өйдөөх мэйиитигэр сылдьар санаа – итирик тылын төрдүгэр баар» дииллэр.
– Ол ханна, кими кытта иһэртэн тутулуктаах буолуоҕа. Оттон алмаас уоруйахтара ити өттүгэр дьиҥнээх «саһыллар». Отой судургутук киирэн биэриэхтэрэ суоҕа. Хата, кэргэниҥ хайдаҕый?
– Махтал. Үчүгэй. Кини – мин уҥа илиим. Көмүскэ Аллаах Үүнүнэн уонна Өймөкөөнүнэн сырыттахпына, хата, үгүстүк көмөлөспүтэ. Оннооҕор биир түгэҥҥэ уоруйахтар эргимтэлэригэр баар дьахталлары кытта билсэн, элбэх кистэлэҥнэрин билэн турар.
– Ол аата үчүгэй! Мындыр кэргэннээх эбиккин. Чекист кэргэнэ эмиэ чекист буолуохтаах, – Чистяков буспут сугун курдук хараҕынан сылаастык көрөр.
– Чэ, көрүөҕүм, – Соттинцев биллэ-биллибэттик үөһэ тыынан ылар. – Бу сырыыга көмөлөһөр кыаҕа тиийэрэ дуу, суоҕа дуу? Бөрөлөр, саһыллар… Адьырҕалары оннооҕор булчут сонордуура уустук. Бэйэтин былдьатыан сөп…
– Оннук. Олус уустук өттүгэр кытыара сатыаҥ суоҕа буоллаҕа дии. Биһиги үлэбит ымпыга-чымпыга, иирбэтэ-таарбата үгүс. Сорох түгэни сыыһа даҕаны өйдүөн эмиэ сөп.
– Инньэ гынан көрүөм.
– Михаил Михайлович, хата, алмаасчыттар ортолоруттан кистэлэҥ агеннарда була сатаа. Бастаан, чинчийэн, күүскэ үөрэтэн, сылыктаан, тургутан баран. Кубулҕакка түбэһэн хаалыаҥ. Биһиги сэрэйиибитинэн улахан бөлөҕүнэн уораллар быһыылаах.
– Генеральнай дириэктэри кытта хайдах сыһыаннаһабыный?
– Үлэ быһыытынан. Специалист эрэ курдук.
– Кини уоруйахтары кытта ситимэ суох ини?
Чистяков, хонойо түһээт, тиэрэ түһэн олорон, илиилэрин даллатан, икки ытыһын нэлэс гыннарар:
– Дьэ, ону чопчутун билбит суох. Барыта үчүгэйгэ дылы. Ол эрээри, «чуумпу чүөмпэҕэ абааһылар уйаланаллар» диэн өс номоҕун умнарбыт
