uzyskaniu opinii sejmowej komisji właściwej do spraw budżetu. O dokonanych zmianach należy niezwłocznie powiadomić ministra finansów.
Wśród agencji wykonawczych w trzech z nich dotacje z budżetu państwa stanowią około 95,0% przychodów (jest to Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, Narodowe Centrum Nauki, Narodowe Centrum Badań i Rozwoju). Środki te przeznacza się głównie, np. w Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa, na: dopłaty do oprocentowania kredytów bankowych i częściową spłatę kapitału kredytów, realizację inwestycji w gospodarstwach rolnych i sfinansowanie kosztów wznowienia produkcji oraz odtworzenia środków trwałych w przypadku wystąpienia szkód, finansowanie lub dofinansowanie ponoszonych przez producentów rolnych kosztów zbioru, transportu i unieszkodliwiania padłych zwierząt gospodarskich, finansowanie zalesiania gruntów rolnych. W Narodowym Centrum Nauki przychody finansują realizację zadań badawczych w zakresie badań podstawowych.
6.7. Instytucje gospodarki budżetowej
Instytucje gospodarki budżetowej to wprowadzona w 2009 roku forma organizacyjna jednostek sektora finansów publicznych. Wprawdzie jej utworzenie nie wymaga uchwalenia odrębnej ustawy, jednakże nie jest to forma dostępna dla jednostek samorządu terytorialnego.
Instytucja gospodarki budżetowej jest tworzona w celu realizacji zadań publicznych. Ma osobowość prawną, którą uzyskuje z chwilą wpisania do Krajowego Rejestru Sądowego.
Instytucje mogą być tworzone przez dwie grupy podmiotów i według odmiennych trybów:
1) przez ministra lub Szefa Kancelarii Prezesa Rady Ministrów, za zgodą Rady Ministrów udzieloną na jego wniosek;
2) przez organy lub kierowników jednostek, korzystających ze względnej samodzielności w zakresie gospodarki finansowej (niezależnej od administracji rządowej), np. Kancelarii Prezydenta, Trybunału Konstytucyjnego, Sądu Najwyższego (wymienionych w ustawie o finansach publicznych).
W tym przypadku organ lub kierownik o fakcie tym informuje Prezesa Rady Ministrów.
Instytucja gospodarki budżetowej odpłatnie wykonuje wyodrębnione zadania, a koszty swojej działalności oraz zobowiązania pokrywa z uzyskiwanych przychodów. Może ona otrzymywać z budżetu państwa dotacje na realizację zadań publicznych, a także dotacje inwestycyjne, jeżeli znajduje to podstawę w przepisach szczegółowych (ustawa o finansach publicznych nie stwarza takiej podstawy). Nowo tworzonej instytucji gospodarki budżetowej może być przyznana jednorazowa dotacja na pierwsze wyposażenie w środki obrotowe.
Koszty instytucji mogą być ponoszone tylko w ramach posiadanych środków finansowych obejmujących uzyskane przychody oraz środki z poprzedniego okresu.
Ustawa deklaruje zasadę samodzielności gospodarowania mieniem przez instytucję gospodarki budżetowej, przy jednoczesnym wymogu poszanowania zasady efektywności jego wykorzystania. Instytucja gospodarki budżetowej może w szczególności zbywać środki trwałe. Zbycie (najem, dzierżawa, użyczenie) aktywów może nastąpić wyłącznie na zasadach określonych przez organ wykonujący funkcje organu założycielskiego, z uwzględnieniem przepisów o gospodarce nieruchomościami. Jednocześnie „mienie” instytucji gospodarki budżetowej formalnie nie obejmuje środków finansowych. Zamknięty katalog jego składników obejmuje: przeniesione na własność nieruchomości; mienie stanowiące wyposażenie przekazane przez organ wykonujący funkcje organu założycielskiego w formie użyczenia; mienie nabyte z własnych środków.
Samodzielność w zakresie gospodarki finansowej instytucji gospodarki budżetowej doznaje pewnych ograniczeń ustawowych. Koszty mogą być ponoszone tylko w ramach posiadanych środków finansowych, obejmujących uzyskane przychody oraz środki z poprzedniego okresu. W celu zaciągnięcia zobowiązania przewyższającego 30% rocznych przychodów instytucja jest obowiązana uzyskać zgodę organu wykonującego funkcje organu założycielskiego.
Jedynym wymienionym przez ustawę o finansach publicznych organem instytucji gospodarki budżetowej jest jej dyrektor (brak jest przy tym rady nadzorczej) – będący kierownikiem w rozumieniu tej ustawy. Dyrektora instytucji gospodarki budżetowej powołuje i odwołuje organ wykonujący funkcje organu założycielskiego. Do zadań dyrektora należy zarządzanie instytucją gospodarki budżetowej i jej reprezentowanie na zewnątrz, przygotowanie projektu rocznego planu finansowego oraz rocznego sprawozdania, w tym bilansu, rachunku zysków i strat oraz przygotowanie i nadanie regulaminu organizacyjnego instytucji gospodarki budżetowej (statut nadaje organ wykonujący funkcje organu założycielskiego).
Podstawą gospodarki finansowej instytucji gospodarki budżetowej jest plan finansowy, który obejmuje m.in. przychody z prowadzonej działalności, dotacje z budżetu państwa, zestawienie kosztów funkcjonowania instytucji gospodarki budżetowej oraz kosztów realizacji wyodrębnionych zadań, środki na wydatki majątkowe, wynik finansowy, stan należności i zobowiązań na początek i koniec roku, stan środków pieniężnych na początek i koniec roku. Plany instytucji mają być ujmowane w załącznikach do ustawy budżetowej.
Projekt rocznego planu finansowego, opracowany przez dyrektora instytucji, przekazywany jest organowi wykonującemu funkcje organu założycielskiego w trybie i terminach określonych w przepisach dotyczących prac nad projektem ustawy budżetowej.
Dokonywane w ciągu roku zmiany w planie finansowym wymagają zgody organu wykonującego funkcje organu założycielskiego oraz nie mogą spowodować zwiększenia dotacji z budżetu państwa i pogorszenia planowanego wyniku finansowego. O dokonanych zmianach należy niezwłocznie powiadomić ministra finansów.
Podobnie jak agencje wykonawcze, także fundusze celowe i instytucje gospodarki budżetowej sporządzają plany finansowe w układzie zadaniowym na rok budżetowy i dwa kolejne lata, z czym związana jest odrębna sprawozdawczość. Do uzasadnienia projektu ustawy budżetowej na rok następny oraz sprawozdania z wykonania budżetu za rok poprzedni dołącza się – odpowiednio – skonsolidowany plan przychodów i kosztów oraz przychody i koszty (planowane i wykonane) instytucji gospodarki budżetowej.
Od uprzednich form pozabudżetowych – zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych instytucje gospodarki budżetowej odróżnia przede wszystkim fakt (cecha) posiadania osobowości prawnej. Instytucja gospodarki budżetowej nie jest ponadto obciążona obowiązkiem uiszczania specjalnych (poza podatkami) wpłat na rzecz budżetu państwa (gospodarstwo pomocnicze wpłacało połowę osiągniętego zysku, zakład budżetowy – nadwyżkę środków obrotowych, agencja wykonawcza – nadwyżkę środków finansowych). Nie jest również limitowana wysokość dofinansowania instytucji gospodarki budżetowej dotacjami z budżetu państwa. Przepisy o zamówieniach publicznych, pod pewnymi warunkami, zwalniają z ich stosowania przy zamówieniach udzielanych instytucji gospodarki budżetowej przez organ administracji rządowej wykonujący funkcje organu założycielskiego tej instytucji. Ustawa nie przewiduje obowiązku świadczenia przez instytucję gospodarki budżetowej takiej usługi według kosztów własnych (bez marży), jak było to w przypadku gospodarstw pomocniczych sprzedających usługi na rzecz macierzystych jednostek budżetowych. Instytucje gospodarki budżetowej, z zastrzeżeniem przytoczonych odrębności, stanowią alternatywną wobec jednostki budżetowej formę realizacji niektórych zadań publicznych wykonywanych dotychczas przez państwowe zakłady budżetowe lub gospodarstwa pomocnicze państwowych jednostek budżetowych.
Instytucje gospodarki budżetowej spełniają wielorakie zadania. Przykładowo Centralny Ośrodek Sportu – zarządza i prowadzi działalność związaną z utrzymaniem obiektów sportowych takich jak:
