publiczne operacje finansowe o charakterze warunkowym, potencjalnym. Dochodzą one do skutku, czyli powodują wypływ publicznych środków finansowych tylko w przypadku niespełnienia warunku po określonym czasie. Jeśli warunek nie wystąpi, zobowiązanie publicznoprawne nie przekształci się w operacje finansowe i nie spowoduje zaangażowania publicznych środków finansowych.
Obok podziału środków publicznych według metod przepływu środków pieniężnych i ich charakteru prawnego można także wyróżnić podział według kryterium kierunku przepływów strumieni finansowych tych środków (operacji, procesów finansowych). I tak, środki publiczne mogą więc mieć charakter:
– wpływów określanych mianem dochodów (należności, danin, obciążeń) publicznych oraz przychodów do budżetów i funduszy publicznych,
– wypływów określanych jako wydatki publiczne oraz rozchody z budżetów i funduszy publicznych.
7.2. Rodzaje środków publicznych
Wymienione kryteria i dokonane na ich podstawie podziały środków publicznych leżą u podstaw ich klasyfikacji dokonanej w ustawie o finansach publicznych.
Wpływy, czyli gromadzone środki publiczne, dzieli się na:
1) dochody publiczne;
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej niepodlegające zwrotowi;
3) przychody budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego oraz innych jednostek sektora finansów publicznych pochodzące:
a) ze sprzedaży papierów wartościowych oraz z innych operacji finansowych,
b) z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa oraz majątku jednostek samorządu terytorialnego,
c) ze spłat pożyczek udzielonych ze środków publicznych,
d) z otrzymanych pożyczek i kredytów;
4) przychody jednostek sektora finansów publicznych pochodzące z prowadzonej przez nie działalności oraz z innych źródeł (wpływy do budżetów jednostek sektora finansów publicznych).
Po drugiej stronie tego podziału pojawiają się odpowiednio wypływy strumieni pieniężnych, którymi są środki publiczne przeznaczone na:
1) wydatki publiczne;
2) rozchody publiczne, w tym budżetu państwa i budżetów jednostek samorządu terytorialnego, którymi są:
a) spłaty otrzymanych pożyczek i kredytów,
b) wykup papierów wartościowych,
c) udzielone pożyczki i kredyty,
d) płatności wynikające z odrębnych ustaw, których źródłem finansowania są przychody z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa,
e) inne operacje finansowe związane z zarządzaniem długiem publicznym i płynnością,
f) płatności związane z udziałami Skarbu Państwa w międzynarodowych instytucjach finansowych.
Fundamentem środków publicznych są dochody publiczne, pobierane przez jednostki budżetowe i przychody pochodzące z działalności pozostałych podmiotów sektora finansów publicznych.
Nauka prawa finansowego klasyfikuje dochody publiczne (i przychody pochodzące z działalności) według różnych kryteriów uwzględniających formy dochodów i budżety, które są beneficjentami, jako:
– bezzwrotne (np. podatki, cła, opłaty, kary pieniężne, wpłaty z zysku NBP), jako przeciwstawienie zwrotnych przychodów (z kredytów i pożyczek, ze sprzedaży bonów skarbowych i obligacji),
– przymusowe (np. podatki, opłaty, kary i grzywny pieniężne) i dobrowolne (pożyczki, pieniężne darowizny, zapisy na rzecz Skarbu Państwa lub jednostki sektora finansów publicznych),
– ogólne (np. podatki, cła, opłaty, wpłaty z zysku przedsiębiorstw państwowych) i indywidualne (wpłaty z zysku NBP, dochody z prywatyzacji konkretnego przedsiębiorstwa, banku lub darowizny czy konfiskaty mienia),
– nieodpłatne (np. podatki, cła, darowizny) i odpłatne (opłaty),
– krajowe (np. podatki, cła, opłaty) i zagraniczne (środki Unii Europejskiej, zagraniczne darowizny i pożyczki, przychody z emisji obligacji na rynki zagraniczne),
– państwowe (np. podatek od towarów i usług, wpłaty z zysku NBP, cła, składka na rzecz NFZ, ZUS, Funduszu Pracy) i lokalne (podatki lokalne, np. podatek od nieruchomości, opłaty lokalne, np. opłata targowa, a także dochody samorządowych jednostek budżetowych) oraz
– na rzecz budżetów państwa i krajowych funduszy publicznych, jednostek samorządu terytorialnego oraz budżetów i funduszy ponadnarodowych (np. składka na rzecz budżetu UE, w tym część VAT, wpłata kapitału do EBC, składki na rzecz MFW).
Krajowe publiczne dochody budżetowe są dochodami państwa lub jednostek samorządu terytorialnego. Dochody państwa są z reguły dochodami budżetu państwa lub jednostek pozabudżetowych (w szczególności funduszy celowych). Oddzielenie źródeł dochodów podsektora państwowego i samorządowego ma swe podstawy ustrojowe, konstytucyjne. Nie jest ono bezwzględne, gdyż wprowadza też wspólne źródła dochodów (udziały w podatkach).
Gromadzenie dochodów publicznych jest podstawą gospodarki finansowej państwa i obowiązkiem władz publicznych. Prawidłowe zaplanowanie dochodów budżetowych jest punktem wyjścia, podstawą dobrej konstrukcji budżetu. Określa też granice wydatkowania, czyli finansowania zadań publicznych, a więc jest warunkiem funkcjonowania państwa. Plan dochodów opiera się na prognozach makroekonomicznych, przewidywanym wykonaniu dochodów w danym bieżącym roku budżetowym oraz założeniach dotyczących elementów konstrukcyjnych, projektowanych w przyszłych regulacjach prawnych, zwłaszcza stawek podatkowych, poszczególnych rodzajów dochodów. Dobry, realistyczny plan dochodów, oparty na stabilnym, wysokiej jakości prawie, w tym podatkowym oraz niesprzecznych konstrukcjach normatywnych stanowi podstawę gospodarki budżetowej, czyli czerpania (poboru, gromadzenia) wpływów do budżetów publicznych w celu dostarczania państwu i samorządom terytorialnym środków pieniężnych potrzebnych do wykonywania ich zadań. Zgromadzone dochody publiczne tworzą zasoby publiczne.
Wśród dochodów wyróżnia się:
1) daniny publiczne,
2) pozostałe dochody.
Kategoria danin publicznych, która występuje w Konstytucji RP (w art. 217: „Nakładanie podatków i innych danin publicznych […]”), nie została określona imiennie w ustawie. Można stwierdzić, że mają one charakter obowiązkowy. Ustawa o finansach publicznych określa je obecnie następująco: są nimi podatki, składki, opłaty
