Olivia hoop hy kry dit nie reg om sy bloedlus te bevredig nie. Sy wil hom nie met ’n spartelende, dalk sterwende, diertjie in sy bek betrap nie.
“Ouma, vertel my van die familie,” vra sy. “Ek weet eintlik so min van Mamma se kant van die familie en van my pa s’n weet ek niks.”
“Ek moet jou eers vertel hoe Oudtshoorn begin het, sodat jy kan verstaan waarom ons mense hierheen gekom het.”
Olivia skuif haar reg en glimlag aanmoedigend. Sy geniet dit om na haar ouma se stories te luister.
“Die pioniers van die volstruisveerboerdery in die Oudtshoorndistrik was meesal arm mense of togryers, soos Stefaans le Riche, ons buurman se voorsaat, wat besef het dat daar geld te maak is met volstruisvere. Joodse smouse het na Oudtshoorn gekom en van plaas na plaas gereis waar hulle die vere opgekoop het. Naderhand het dit ’n hele bedryf geword.
“In sorteerkamers in die dorp is die vere in bossies opgemaak volgens grootte, kleur en kwaliteit en so ’n bossie vere is ’n ‘parcel’ genoem. Daardie vere was later ’n fortuin werd. Mettertyd het die Jode die verehandel oorheers.
“Een van daardie Jode was jou grootoupagrootjie, Chaim Wolowsky, wat met sy vrou, Lea, na wie jou ma genoem is, en sy dogter, Sarah, my moeder, eentyd in ’n sjtetl in Riga in Litaue gewoon het. Hulle het onder die Russiese regering gestaan. Hulle familie is deur die Russiese pogroms uitgemoor. Chaim en sy gesin, en sy broer Jitsjak, en dié se gesin, het na Suid-Afrika gekom en in Kaapstad gehoor van die volstruisvere wat mense ryk maak.
“Jitsjak het in Kaapstad gebly, maar Chaim het na Oudtshoorn gekom. Hy was eers ’n sogenaamde schmoyzer wat met ’n sak negosieware geloop het, toe word hy ’n tokher met ’n wa, en toe koop hy sy eerste winkel. Hy het van wandelende sakkie-Jood of smous tot ’n ryk verekoper met baie eiendom in die dorp gevorder. Hy het ook ’n tuiemakery besit. Jy weet, die rykes het in koetse gery en hulle tuie moes baie deftig wees, meesal met silwer- of koperbeslag. Oupa Chaim het natuurlik met die heel deftigste tuie in die dorp gery.
“Ewenwel, eers het die Wolowsky’s daar onder in St. John-straat tussen die ander Jode en naby die sinagoge gewoon, maar toe hy kon bekostig om regtig goed te begin lewe, het hy hierdie huis in Wesbank laat bou.”
“Die Le Riches was toe van die boere met wie hy besigheid gedoen het, vermoed ek?” vra Olivia.
“Ja, hulle was van sy beste kliënte en het destyds verskeie plase besit. Op hulle familieplaas, Rykskraal, het hulle in die vroeë jare toe hy nog van plaas na plaas gesmous het, vir hom ’n afsonderlike buitekamer gereed gehou waarin hy kon bly wanneer hy na die plaas gegaan het. Natuurlik het hy nooit saam met hulle geëet nie, want hy was ortodoks en het kosjer gelewe.”
“Toe lol een van die Le Riches met sy dogter en maak van hom ’n vyand?”
“Ja, maar ek kom later daarby. Die Le Riches het so ryk geword dat Stefaans le Riche as Ryk Stefaans bekendgestaan het. Hulle het eers vir hulle ’n pragtige plaashuis laat bou op Rykskraal, wat deur Charles Bullock ontwerp is. Hy was mos een van Oudtshoorn se beste argitekte. Hy’t óns huis ook ontwerp. Kort daarna het hulle vir hulle ’n dorpshuis ook gebou. Dit is nou Stonehaven hier langsaan, wat deur Bullock se vennoot, ’n Hollander met die naam Johannes Egbertus Vixseboxse, ontwerp is. In Paul Kruger se republiek het hy van die staatsgeboue in Pretoria en Kruger se woonhuis ontwerp. Die Le Riches was glo nie min trots op die feit dat hulle twéé pluimpaleise kon bekostig nie. Maar o, hulle was ’n klomp vabonde. Ek sal jou nog alles omtrent hulle vertel.”
“Ouma, ek moet bieg. Ek het Michel le Riche ontmoet.”
“Wat? Waar?” Haar ouma se oë rek.
Olivia vertel haar van die galery en die uitnodiging na die onthulling van die beelde.
“Ek kan nie sien waarom ek, wat nie eens hier grootgeword het, iets teen Michel of enige Le Riche moet hê nie. Dit sou verregaande wees. Hulle het my mos nie skade aangedoen nie. Buitendien is ek streetwise, Ouma.”
Ouma Rebekah pruil. “My kind, jy is ’n grootmens, maar ek sê net, wees versigtig vir Michel. Die Le Riche-mans was nog altyd jags en onmoontlik. Ou Dorothy probeer hard om haar seuns te regeer soos die spinnekop in die middel van ’n web, maar Michel laat hom nie so hiet en gebied soos sy broer Fanie nie.”
“Is Dorothy nou hulle ma?”
“Ja, sy is so in die sestig en lankal ’n weduwee. Sy het as Engelse geselskapdame hierheen gekom om ou Coenraad le Riche se vrou, Liesbet, te leer Engels praat. Dorothy O’Shea was sy. ’n Arm meisie van iewers ver, maar sy het nog altyd haar verlede geheim gehou.
“In die ou dae het die rykes graag geselskapdames en goewernantes ingevoer. Ou Lenie Towers het een gehad. Bertha wat Coenraad se ma en Bartel se vrou was, het een gehad. Daar was goewernantes ook. Ek het Miss Anna Gregory as goewernante gehad. Ons het mos wit bediendes ook gehad totdat daardie gebruik uitgesterf het. Die goewernantes was darem ’n trappie bokant die ander bediendes.
“In elk geval, Dorothy was glo mooi, met haar rooi hare en groen oë en vurig genoeg om die bedorwe Steven, Coenraad en Liesbet se seun, te verlei. Sy het swanger geraak en hy het waaragtig met haar getrou.”
Olivia lag. “In daardie dae was dit seker ’n skandaal.”
“O, mense het enigiets van Steven verwag. Wild verby. Hy is lankal dood, van ’n perd afgeneuk en sy nek gebreek. Hy wou mos resiesperde teel en hulle ry. Ná sy dood het Dorothy die hele stoet verkoop. Sy het met die volstruisboerdery volgehou en haar oudste seun, Fanie, bygestaan totdat hy groot genoeg was om kastig oor te neem.
“Fanie en Michel was nog seuns toe hulle vader dood is. Dorothy het so gewoond geraak aan die septer swaai dat sy nog steeds die baas van daardie plaas is. Die kastige matriarg van die Le Riches. Sy was op haar dag die voorsitter van al wat ’n komitee was – die Vrouelandbouvereniging, die skoolraad, omtrent alles. Haar skoondogter, Cilla, is nie van daardie stoffasie gemaak nie. Sy kry ook nie kinders nie. Dorothy noem haar ’n guskoei.”
“Arme Cilla. Waarom kom woon Dorothy nie by haar enkelingseun in Stonehaven en laat haar kinders op die plaas in vrede nie?”
“Ek dink nie Michel sien kans om saam met sy moeder onder een dak te woon nie. Hy is gans te eiesinnig daarvoor. Sy dink in elk geval Fanie se ruggraat moet heeltyd styfgemaak word en sy is die baasboer op Rykskraal. Hy’s ook maar ’n rondloper en nie ’n goeie boer nie. Aard na sy jagse vader en oupa, maar werk nie so hard soos hulle gewerk het nie. Hol glo agter verkeerde vroue aan. Dis met harde werk, togry en swaarkry dat die eerste Le Riche in Ryk Stefaans verander het.
“Fanie is ou Dorothy se oudste seun en hy is seker die erfgenaam van die plaas. Michel, die kunstenaar, wou in elk geval nie boer nie. Ou Dorothy het hom Kaapstad toe en oorsee gestuur om te leer. Sy ouma Liesbet wat in Stonehaven gebly het ná haar man, Coenraad, se dood, het gesê Michel moet die huis kry en daar vir hom ’n ateljee inrig. Hy was die goue seun, die talentvolle een, op wie die Le Riches trots kon wees.”
Olivia glimlag. “Ou” Dorothy is heelwat jonger as haar ouma.
Sarie berei daardie aand ’n maaltyd voor wat genoeg is vir dubbeld soveel mense. Sy weier dat Olivia help.
“Nie op Sadragnag nie, nooi Livvie. Nooi moet gaan sit by ounooi Bekka.”
“Julle hoef nie om my onthalwe spesiale moeite te doen nie, Sarie. Jy werk gans te hard.” Olivia het lankal die “nooi”-ding laat vaar. Sarie weier om haar enige iets
