Dora het skottelgoed gewas en Ma Bella het bietjie gaan lê. “Toe, toe, toe, roer jou, jy moet klaar eet, Carli, ek wil die vloer onder die tafel skoonmaak,” het sy gesê, “die middag stap aan.” Sy het met die besem in haar hand langs my kom staan. Toe word ek vies. Ek het my bord kos gevat en op die agterstoep by die tafel gaan sit. “Ekskuus, kindjie, ek wou jou nie wegjaag nie.” Sy het agter my aangekom, die besem teen die stoep se muur staangemaak en langs my kom sit. Dora het ook uitgekom. Lena het gesug en toe met Dora gepraat. “Dit bly darem maar sleg so sonder eetkamer hier in Grootvlei se huis. Ons bly onder mekaar se voete in.”
“As vrekkerigheid dodelik was, Lena, was hier nou net ’n klomp spoke op hierdie werf,” het Dora gesê.
“Voorwaar, voorwaar,” het Lena geantwoord.
“Waarvan praat julle?” Ek het nie verstaan nie. Toe verduidelik Lena vir my.
“Die eetkamer van die plaashuis moes ’n slaapkamer word net voor jou pa gebore is. Ouma Sarie wou opsluit ’n babakamer hê. Die voorhuis was te klein, daar kon nie meer meubels inpas nie, daarom is die sideboard en die eetkamer se tafel in die kombuis ingedruk. Hierdie een,” sy het met haar vingers op die agterstoep se tafel gedruk, “was eers die kombuistafel. Die oubaas het daardie tyd gepraat van nog ’n kamer aanbou aan die agterkant van die huis, maar ounooi Sarie wou nooit kopgee nie. Dis net ’n vermorsing van bakstene en sement, elkeen het tog sy lêplek, het sy glo gesê. Daar het nooit iets van ’n aanbouery gekom nie. Moos het die storie by die plaasvolk gehoor toe ons hier op Grootvlei aangekom het. Ons sukkel al hierdie jare so aan. Die kombuis is so vol, g’n mens kan behoorlik in al die gate kom om skoon te maak nie.”
“Nou het ons twee darem ook nie dun latlyfies wat maklik buig nie, Lena,” het Dora gelag, “maar dis dêm ongemaklik om te staan en skottelgoed was vandat ons baas die kombuistafel enige tyd van die dag as ’n bar counter gebruik. Dit raak darem net te handuit as die slimstories van die pêlle om die tafel begin baard kry soos die bottel sak. Sulke tye maak ek my skaars, want dit voel partykeer of ek nie my bek langer sal kan hou nie.”
Hulle het by my bly sit en gesels tot ek klaar geëet het, niks meer haastig nie.
“Ek wil bad voor jy saans huis toe gaan,” het ek die oggend ná die kouewaterbad vir Lena gesê.
“Dankie tog, jou tong is t’rug,” het Lena uitgeroep. “Natuurlik. Jy soek ’n bietjie warm water, anders skuim die seep sleg, nè, Carli-kind.”
Ek het haar niks gesê van Pa se dinge die vorige aand nie. Van toe af kry Lena my badwater elke middag reg. Sy kom sit by my op die bankie langs die bad en sy help my om my hare en my lyf te was. Sy help my ook om my af te droog en my pajamas aan te trek. Sy praat nie van molle wat nog nie stoot nie en ek vra ook nie.
Ek het elke oggend ná die begrafnis gaan kyk of die grondhoop onder die peperboom nog toe was, tot die laaste dag van die vakansie. Ek was nie seker wanneer Liewe Jesus vir Ma Bella en die katkoppie sou kom haal nie. Maar die grond het toe gebly, hoewel dit sleg verspoel het toe die leivoor drie dae ná die begrafnis oorgeloop het. ’n Diep sloot het langs die graf ingesak. Ek het vir Lena geroep om te kom kyk.
“Daar is ’n ongerustheid onder hierdie hoop grond,” is al wat sy gesê het.
Drie weke voor Ma Bella dood is, toe dit Kersfees was, was die hel goed los in Grootvlei se huis. Vroegoggend op Kersdag, toe die plaasmense almal voor die agterdeur gestaan het om hul Kersliedjies te sing, het Pa in die bed gebly met ’n migraine. “Migraine se gat,” het Dora vir Lena op die agterstoep agter haar hand gesê, “eerder ’n babelas op hierdie heilige dag, sou ek sê.”
Moos, Lena, Dora en al ses hulle seunskinders het voor die agterdeur al die versies van “Betlehems Ster”, “Kom herwaarts, getroues” en “Stille nag” gesing en ek het saamgesing. Dora is die plaas se voorsinger. Sy trek partykeer baie, veral met die “steher” van “Betlehems Ster”, maar niemand waag dit om voor haar uit te sing nie. Sy sal daardie een ’n doodskyk gee. Ma het gehuil, ek kon sien hoe haar skouers skud, al het sy haar gesig agter haar hare probeer wegsteek. Toe die singery verby was, het almal in ’n ry ingeval en vir my en Ma Bella hêppie-hêppie met die hand kom sê. Toe het hulle plaatkoek, wat Dora gebak het, en wat ek met versiersuiker en hundreds and thousands versier het, en gemmerbier wat Ma Bella gemaak het, gekry. Lena en Dora het die eetgoed uitgedeel, ’n groot stuk koek vir elkeen en twee bottels gemmerbier vir elke huis.
Ons Kerstafel het Ma Bella al vroeg die oggend in die kombuis gedek. Lena het die vorige week die huis se beste tafeldoek uitgekook totdat dit spierwit was. Dora het ’n hoender geslag en dit die vorige dag gaargemaak. Dit moes oornag buite in die siffie staan om koel te bly. Die rooi jellie en die vla het Ma Bella self die aand voor Kersfees gemaak en toe dit ’n bietjie afgekoel was, het sy doeke oor die houers gebind en ek het saam met haar gestap tot by die drinkwatertenk. Daar het Ma Bella op ’n druiwekissie gestaan en die houers op die tenk gesit. Die doeke keer dat die katte nie die jellie en die vla op die tenk kan opvreet nie. Dis koeler op die tenk as in die siffie en dis die enigste manier om die jellie te kry om styf te word en om seker te maak dat die vla nie suur word nie. Die volgende oggend moet die houers dan altyd in nat lappe toegedraai word en moet dit in die koelte in die spens bly tot etenstyd.
Ons beste borde uit die gangkas was opgevryf en by drie sitplekke met messe, vurke en lepels gedek. Ma Bella het ook ’n glas by elke bord gesit vir ons gemmerbier wat nog in die water van die grootsloot in ’n emmertjie aan ’n ketting gehang het. Op die laaste minuut voor ete sou my ma dit gaan uithaal sodat dit lekker koud kon bly. Maar die mooiste vir my was die groot, ronde blompot met die rooi malvas daarin. Ma Bella het haar spykertjieplaat onder in die pot gesit en die blomme daarin gesteek. Toe het sy dit in die middel van die tafel gesit. Sy het twee van ons nuwe kerse weerskante van die blomme in die spykers ingedruk. Alles was klaar.
Pa het so teen twaalfuur, lank ná al die plaasmense al by hul huise terug was, uit die slaapkamer gekom. Ma Bella het toe net met ons emmertjie gemmerbier van die grootsloot af ingekom. Pa het die sideboard oopgemaak, die brandewynbottel uitgehaal, die sideboard se deurtjies weer met sy hak toegeskop, die glas by sy sitplek opgetel en toe vir die tafel staan en kyk. Ma Bella het doodstil in die agterdeur bly staan en ek het agter haar weggekruip. Ek het net effentjies om haar sy geloer om te sien wat gaan gebeur. Mens kon die moeilikheid voel kom. Pa het hard op sy stoel gaan sit en met sy voorarms alles voor hom op die kop van die tafel uit sy pad gestoot, alles na die middel van die tafel toe. Die tafeldoek het half oor die blompot gedruk en die kerse het al twee uitgeval. Alles op die tafel het sommer lelik natgespat en was op ’n hoop en deurmekaar.
“Hêppie Krismis,” het Pa gesê. Hy het ’n dop geskink, sy glas gelig, vir ons gekyk en lelik gelag.
Ma Bella het niks gesê nie. Sy het spens toe gestap en ’n mandjie van die rak afgehaal. Sy het vir ons twee kos ingepak. Toe het sy ons swemgoed in ’n sak gedruk, vir my gestuur om ’n handdoek te gaan haal, toe my hand gevat en ons is by die voordeur uit.
Ek en Ma Bella het lekker Kersfees op die rivier se wal gehou. Sy het eers vir my die Baba-Jesus-storie vertel. Daarna het ons Kersliedjies gesing. Toe het ons eers geswem en toe geëet en toe weer geswem.
Ons moes al amper huis toe gaan en het weer ons dagklere aangehad toe my ma haar hand in haar rok se sak steek. Sy het ’n pakkie uitgehaal. Dit was toegedraai in die sagte papier wat die vorige jaar in my nuwe skoolskoene-doos was.
“Ek het vir jou ’n presentjie gemaak,” het Ma Bella gesê. Ek het my asem so lank opgehou toe ek dit oopmaak, dat ek ampertjies omgeval het. “Jy moet maar versigtig werk, dit kan maklik breek.”
Dis die mooiste prentjie van gedroogde blommetjies wat ek nog ooit gesien het. Ma Bella het self die blommetjies deur die jaar gedroog
