Wals met Mathilda
Dan Sleigh
Tafelberg
Die skrywer bedank graag vir Riana Barnard, Michiel Botha, Madaleine du Plessis, Natie Greeff, Niel Hendriksz, Linda Rode, Helena Scheffler, Jean Sleigh, Francois Smith, Chris van der Merwe en Wium van Zyl.
In memoriam
Dewetia Hendriksz
2.5.1942 – 4.9.2006
1 Kaapstad, 2009
Waar die vaalgroen deining donker word, kniel die Niksnut op haar plank. Haar gesig is teen die suidewind gelig, sy kyk vér oor die flikkerende vroemôresee en roei sterk met albei arms dieper in teen die stoot van wind en gety. Dit is waarop hy gewag het.
Hy is altyd bly as hy op sy balkon uitkom en haar sien. Sy is die eerste lig na donker, sy laat hom ópkyk en nie, soos hy geneig is, na die blou buitelyn van die man wat hom op die plaveisel doodgeval het nie. Die blou man trek gedurig sy gedagtes ondertoe. Snags om drie-uur, halfvier skrik hy wakker, oortuig dat hy lewend begrawe is, en dit is ’n werklike skrik, ’n doodsvrees, soms word hy wakker met ’n skreeu of uitroep waarvan hy die naklanke hoor. Tot sy hart en asemhaling bedaar, lê hy met sy oë toe teen die donker en onthou sy ervarings, die skokke, een na die ander. Hy is daarvan oortuig dat hy nie siek is nie, hy is nie depressief nie, dit is noodsaaklik dat hy aanhou om dit te glo. Hy ontken nie sy omstandighede nie. Hulle is weg sonder hom; hy is per ongeluk agtergelaat en moet alleen verder tot die einde. Hy lê soms ure lank in die donker en verlang na die vrou wat sy hele lyf in hierdie bed met haar soene gesalf het. Sy sou die siektes en sondes uit hom streel, sy kon dit doen, sy het krag in haar vingers gehad wat plante in dor sand laat blom. Dit is wat sy lewe was. Veelvoudig wreed is die natuur; dit neem jou vrou en laat ’n leë huis, herinnerings, verlange en behoefte, tot die te lang uitgestelde einde.
Ander kere, soos verlede nag, staan hy in die donker op en dwaal soos sy eie spook van kamer tot kamer. Hy loop langs sy groot tafel verby, die feestafel gedek met kristal en silwer, met sjampanje en geskenke belaai, vyf gelukkige siele daarom, hy hoor hulle lag. Hy hou aan die tafelblad vas en streel oor die oppervlak.
’n Ander gedagte neem oor: Hy stroop die laken van ’n lyk ondertoe tot by die symphysis pubis en druk die gebondelde kante weerskant onder die dye in. Gisteroggend gehang tot die sononder, sodat die son nie op hulle ongeregtighede ondergaan nie. Paulus: Brief aan die Efesiërs. Die gesig is donkerpers, bloed het by die neus en ore uitgebars. Die kadawer was ’n middeljarige vrou wat haar man vermoor het. Volgens die hof. Met gif, daaroor het hy self getuig. ’n Gruwelike affêre; in die huis was baie bloed, haar slagoffer se gesig is met die gesin se vleisbyl tot niet gemaak maar kon aan die liggaamsbou en ’n gedraaide silwerring soos ’n Noorse seedraak uitgeken word. Die gif is tussen haar klere ontdek en sy het probeer om daarvan te sluk, maar die skout kon haar verhinder. Wat Amsterdam oor haar sê, raak hom nie, die studente weet waarskynlik meer van haar af as hy. Maar respekteer die kadawer, noem dit ‘sy’.
“Toegang tot die buikholte, menere. Ondersoek ons ovaria, uterus en blaas, sit jou duim op die nawel, maak ’n horisontale snit handbreed onder die nawel. Kyk ons na die spysverteringskanaal, sit jou handpalm op die nawel, maak die snit net onder die diafragma bo die wysvinger. Blus asseblief jou tabakspyp, meneer Karsten. Jy moet die reuk van elke orgaan en al sy kwale herken. Waar maak jy die snit om te demonstreer waarom linkernier en linkertestikel laer as die regter hang, meneer Den Heyer?”
“Dit gaan om die rangskikking van hartvate, Professor. Ek sny onder die sternum, na regs.”
“Na links. In die normale anatomiese posisie kyk ons nie na die kadawer nie; sy kyk na óns. Hierdie swelling van die onderbuik, meneer Coolhaas?”
“Gas van ontbindende derminhoud. Nie swanger nie; sy het dit in die hof ontken.”
“Anatomiste dra nie bef en toga nie, meneer Coolhaas. Ons doen outopsies met ’n voorskoot aan. Wat van lewersiekte? Ons sal sien. Jou vraag, meneer Wobma, ja?”
“A, Professor, as ek mag vra … Nee, as ons gevra sou word om die normale anatomiese posisie van die manlike en vroulike geslagsdele te beskryf. Ek is onkundig.” Hy wil hê dat Hammel die laken verwyder.
“Help sy probleem formuleer, meneer Den Heyer?”
“Sê: uitwendig of inwendig?” Wobma erken dit met ’n obsene gryns.
“Antwoord, meneer Bakker?” Amper middeljarig, ’n gewese monnik getroud met ’n gewese non en ervare in toegewyde arbeid in afsondering, word Bakker miskien die rare onafhanklike student en skrywer. Maar Bakker raak die gebondelde laken met sy vingerpunte aan, die rustige gebaar van die huisdokter by ’n siekbed.
“Uitwendig, met die boonste aanhegting van die klere-makerspier as verwysing: manlik hoofsaaklik daarvóór, vroulik hoofsaaklik daarágter.”
“Goed begin. Jou sening is reg, maar jy noem die verkeerde spier. En benoem in Latyn: sartorius in plaas van kleremaker, superior in plaas van boonste, sodat kollegas – Frans, Sweeds, Skots – presies verstaan. Neem jou vraag biblioteek toe, meneer Wobma, ondersoek skelette in die ossarium, bring die antwoord in jou beste handskrif met jou anteriors en posteriors, jou mediale en laterale almal behoorlik ingespan, wanneer jy gereed is.”
Coolhaas fluister hardop agter sy hand: “Sal jy nou regkom in die donker, Jaap?”
“Orde, meneer Coolhaas. Neem die lanset; eerste snit vir appendektomie: epidermis, dermis, panniculus, peritonium. Hou jou oë op die lem, sê soos jy sny. Vermy rectus abdominus en voorkom meer bloeding en die onnodige hegwerk.”
Professor Hammel en sy eerstejaars; die studente redelik entoesiasties oor die vleeslike maar onbelangstellend in die gees, asof ’n mens lyfalleen is. Die staat eis die liggaam; wat siel genoem word, eien die kerk hom toe; wat jy vir ’n paar jaar van albei kan weghou, is die vrou wat jou ken. Maar menere, is dit werklik so dat die wonderbaarlike liggaam ons enigste lewe is? Of nie? Die miserabele tronk van ons siel, het Plato dit genoem. Wat is julle antwoord, na twee-en-twintig eeue?
Asof ’n waarskuwende hand gelig is, word die stemme stil. Die gesigte verdwyn, die verhoog is verlate, die kamer leeg. En hy dwaal terug bed toe, sit daar in die donker; gaan weer lê en trek laken en kombers oor hom.
Aan die muur se kleur raai hy die tyd, staan op, was en skeer, maak tee en roosterbrood van muwwe brood, met muwwe kaas. Hy hou sy hande oor die warm rooster en draai hulle na onder en bo vir verligting van sy artritis. Hy vergeet om die voorgeskrewe pille te drink; soms verval sy voorskrif en moet hy vir ’n nuwe ondersoek gaan, dan is ’n maand of meer verby sonder medikasie en hy verdra die pyn so lank hy kan. Hy was die mes, broodplank en gisternag se glas met die urinekleurige oorblyfsel van whisky en water onder die kraan, droog dit af, sit dit weg. Die bottel stoot hy van hom af tot sononder, diep agter in die kas tussen nuttelose skottelgoed, flessies speserye waarvan hy nooit die gebruik geleer het nie en ongebruikte potte, panne en hulle deksels. Van omtrent agtuur kyk hy of die Niksnut daar is. Wanneer dit swaar reën of as die wind in die nag verander het en sy nie gaan verskyn nie, voel hy teleurgesteld, dan skeer hy nie, bly die dag binne en lees in sy leunstoel.
Maar sy is daar. Sy beteken mooiweer en ’n lang wandeling. Op haar branderplank is sy ’n onreëlmatige swart streep soos die silhoeët van ’n naaldekoker in die goue flikkering van oggendson op water. Hy stel sy verkyker op haar, maar die weerkaatsing van lig is te skerp, hy kan nie daarin kyk nie. Die Heel Groot Baas het haar Niksnut genoem, maar sy is hoop, sy is daglig. Sy is die eerste gedagte aan oorlewing (nie aan redding nie, aan oorlewing),
