is daglank, naglank deur die steil Benguellastroom gedra voor ’n suidewind wat weke aaneen gewaai het, twintig knope, tot vyf-en-twintig maar nooit minder nie; die aanhoudende stewige stoot van die somerpassaat met sy fluistering van diepte en eindeloosheid en reuke van sout en osoon, die onskuldige bries wat jou in een nag honderd kilometer see-in sleep en daar los. Hoop is al wat jy dan oorhet. Hoop, het professor Walker van Ekonomiese Geskiedenis gesê, is geen strategie nie, maar dit wen gevegte, roer die aandelebeurs en is geneig om in die voormiddag sterker as in die namiddag te wees.
’n Houtbaaise treiler het die leë Finn ingesleep. Hy het die romp ligpers geverf en ’n mas daarvoor laat maak, dit Waratah gedoop omdat dit ’n noodlottige naam was, en met ontsag hanteer omdat dit al een seiler dood gehad het. As die Finn op haar sy loop met die kiel uit die water en hy buiteboords tussen wind en water hang, kon hy voel dat sy te hoog getuig was vir hierdie see. ‘Rank’ is die woord, die boot was rank. En hy het sy maat en sy maat se ma onthou, albei alleen in oop water, in bootjies te klein vir hierdie lewe waar selfs aan hoop, die laaste anker, ’n einde kom. “Op” oop water, nie “in” oop water nie, het daardie skrifgeleerde by die Woordfees aangedring. Hy moes ligweg van sy verstand af gewees het in daardie gevaarlike boot, maar die dood wou hom nie jonk neem nie, dit was geduldig. Dit het nog veertig jaar gewag voor dit toegeslaan het. Nou dryf hy onderwater, koud en stom, in stilte asof agter glas.
Met die terugloop is daar verskillende soorte branderryers in die water, kniediep kinders op vakansie uit die binneland op gekleurde maagplanke, dieper in staan jongelinge soos sirkusruiters op die water gebalanseer en tussen see en lug swaai vlerkswewers onder hulle kleurryke vlieërs. Die bont strandhanddoeke lê al dig bymekaar, plate helderkleurige sambrele staan in blom. Op die nat strand bou heel kleintjies ernstig, sonder om te droom dat niemand polisse uitreik vir sandkastele nie. Die oggend het goed lyf gekry. Of soos die man in 5F in sy kortverhaal oor hierdie strand skryf: Die somerdag het pram gestoot. Taal uit die skaapkraal wat ruik soos velskoen oor kaal, ongewaste voete gedra. Sy vrou het soms gesê, jy word te maklik geskok, Koos. Maar hoe kry iemand sulke boersheid op papier? Menslike gewelddadigheid is een ding, maar kruheid is iets anders: heelwat nat, donker, stinkende keldertrappe laer in hole wat hy nie graag besoek nie.
Die wind kom nog lig van voor af, maar sal namiddag opstaan soos dit omtrent elke somersdag hierdie tyd van die jaar opstaan, dit gebeur eenuur smiddags, jy kan jou horlosie daarop stel. Dit blaai skielik vinnig deur die slapbandboek, druk onverwags al die strandsambrele skuins, ruk die hoek van die oranje handdoek om, krap in ’n kind se kuif, al die bontgekleurde vlieërs spring in die lug om aan-aan te speel, en elkeen van hierdie deinings staan op met ’n wit kop, maak ’n tonnel van honderd tree lank wat deurskynend, bottelgroen en skuimend strand toe rol. Dit verstaan hy, hieroor voel hy gerus – geen direksie of komitee bestuur die namiddagsee nie. Al is dit gevaarlik en onbetroubaar, al verander dit gedurig, is hierdie vonkelende stuk baai met sy seelug soos sjampanje die Niksnut se speelplek, die plek van sy oorlewing en vryheid.
Wat wag op hom as hy sy woonstel vir ’n ander huis, iets soos ’n aftree-oord of ouetehuis, moet verlaat? Dan betree hy die voorhof van die hel, ’n katastrofe van ouderdom met sy tirannie van verlies van selfstandigheid. Jeug kan nie herwin word nie, dit is begryplik, maar jy kan ook nie bekostig om van herinnerings weg te draai nie; hulle is die betekenis van jou lewe. En hy kan nie nou al nie. Afhanklikheid sal sy einde wees. Vryheid is al wat hy oorhet.
Soos hy loop, kyk hy ondersoekend op na Bay View Villas. Naoorlogs, reghoekig, eenvoudig van styl (of stylloos), die grondverdieping hurk half ágter ’n duin en daarop staan nog vier verdiepings. Die boonste ry van sewe ligblou woonstelle is Goeie Hoop Uitgewers se eiendom, daarin woon skrywers. Die een in die middel van die ry is syne. Wie woon in die onderste vier rye? Baie ryk mense woon daar met hulle honde en die uitsig oor Tafelbaai waarvoor hulle duur betaal, mense wat ernstige geld gemaak het uit platinum, politiek, eiendom, misdaad en aandele. Hulle is te oud vir die plesier van die vlees, nagritmes en dowwe ligte, hulle wil nie na Ibiza of Antigua nie, hier is genoeg vir hulle tanende behoeftes, met ’n sekretaris, inwonende verpleegsters, sjef en chauffeur (korrek uitgespreek). Arbeid is goedkoper hier en belastings laer. Tussen hulle is die oudpolitici maklik om te herken van hulle dae aan lamppale, maklik om te vergeet, moeilik om te vergewe, minder opreg as hulle honde. Jy sien hulle op die strand loer vir herkenning soos ’n glimlag of miskien ’n groet.
Op die parkeerterrein agter die gebou kom Eddie Fortuin van Goeie Hoop Uitgewers hom tegemoet, en die dag begin. Só begin dit met hulle vervolging, só begin die irritasie. Iets word van hom verwag.
Hy kry nie besoekers nie. Daar is nie meer onderhoude met koerante en radio nie, dít het alles opgehou, en hy is bly daaroor. Jy nooi die mense in jou huis en het geen beheer oor wat môre in die koerant staan nie. Die laaste keer was met ’n joernalis en ’n fotograaf van ’n artikelreeks “Waaraan smul ons skrywers?” vir ’n vrouetydskrif. Hy wou nie deelneem nie. Hy het niks teen eet as natuurlike proses nie, maar is nooit werklik honger nie; as student was hy meesal tevrede met ’n Heineken en kaastoebroodjie vir middagete, en wat meer is, smaak is persoonlik, privaat. Hulle reeksnaam was afstootlik; die allitererende “s” kon bly, die res word verwoes deur hulle werkwoord wat ’n onnatuurlike verhouding met bord en beker veronderstel en assosiasies met ’n gemaksugtige lewe, groot maag en hartvatprobleme. Cornelia het gesê: “Toemaar, man, dis niks”, haar oudste broodplank uit die kas gehaal en twee gesonde snye volkoringbrood, twee wind-droog harderbokkems, ’n beker bier en ’n mes daarop neergesit.
“Ja, dit is ook ’n maaltyd,” het die joernalis met ’n gefrustreerde trek van haar mond gesê, want die boodskap was klaar volledig gedefinieer, wat kon sy daaroor skryf? Enige teks, ’n kursiefgedrukte resep in ’n raam, kleurfoto’s van oumagrootjie se fyngehekelde tafeldoek met twaalfstuk-Spode-servies en gestyfde servette in antieksilwerringe plus die gebruiklike Imari-fles met geel rose, ’n paar byskrifte, alles sou oorbodig wees. Die vis, bier en brood het ’n halfblad-foto geword met ses of sewe soorte vaal, geel en bruin teen ’n diffuse blou-en-wit agtergrond, met ’n klein swart-wit-foto’tjie (twaalf jaar oud, of meer) van hom in die onderste hoek by ’n aanhaling uit In oop water oor ’n seekaptein wat sy rooi vuis in ’n skottel gekookte meeueiers op die kajuittafel slaan: “Nie goed nie? Godsverdomd, bly daarsonder.”
Miskien, dink hy, en kyk see toe, weg van meneer Fortuin, moet hy ter wille van sy gesondheid liewer bier drink in plaas van sy nagtelike Skots-en-damwater. Hy het altyd die geur van goeie Plzner geniet, met outydse heuningbruin gedagtes aan Oos-Europese plaashuise met lae mure onder ’n donker turfdak, ’n koue kamer blou van houtrook, hamme in die skoorsteen, ’n haan op die balk, en kalwers, kinders en die swart melkbok se tweeling in hawerstrooi op die vloer. Maar hier kom weer ’n boodskapper, ’n stem uit die wêreld van mense. Wat soek hulle van hom? Omdat hy die foon in sy woonstel ontkoppel het en weier om ’n selfoon te dra, stuur hulle die bode, en jy kan daarop staatmaak: Hy bring moeilikheid.
Meneer Fortuin bring ’n boodskap en die maatskappy se dagboek en kalender vir aanstaande jaar. “Wat, meneer Fortuin, gaan daar nóg ’n jaar wees?”
In die gebou se agtermuur is ’n soort winkeltjie, ’n venster met tralies, met die gewone rommel vir mense wat hulle by die see verveel, koerante met inligting wat hy nie wil weet nie, bont tydskrifte met gesigte op, ’n rooi koelkas met koeldrank, geel grafies in rooi emmertjies, pette met ’n punt soos ’n skopgraaf, rakke met sonbrandgoed, sakkies met uitskot grondboontjies en rosyne, aartappelskyfies, sigarette, droëvrugte, pakkies glansvrugte (rooi kersies, groen vye, geel suurlemoen, oranje pynappel) besmeer met soet siersuiker in slingerende wit strepe.
“Dit lyk of iemand sy draad daaroor getrek het,” sê meneer Fortuin opgewek.
Nou herinner Fortuin hom aan iets, aan iemand irriterend lank gelede, ’n jongeling in sy gehoor. Hy het sy humeur toe heeltemal verloor. Waaroor was dit? Vergeet. “Hulle kan nie van huis tot strand oorleef sonder eet nie, meneer Fortuin. Waar hulle gaan, móét hulle eet anders vrek almal van honger.” Dan voel hy effens skaam oor sy
