“Terwyl die planeet om ons vergaan, verkwis julle nogmaals ’n kosbare voorblad op seks en sport. Hoe gaan ons oorleef?” Hy klink horingoud. Bly liewer stil. Op die stoep loop hulle verby die polisie se blou skets wat lyk asof hy, bang om deur die wind weggewaai te word, met albei hande aan die grys plaveisel klou.
“Dié ou rus al drie maande hier,” sê Eddie Fortuin met ’n lag. “As hy nie huur betaal nie, moet hy werk. Maak van hom ’n visdam of rotstuin.”
Dou-gesprinkelde plastiekpotplante en -blomme het in die voorportaal aangekom. In sy posbus, die middelste een in die boonste van vyf rye, langs die outydse hysbak van donker-bruin kiaat en glas versier met geelkoper, staan ’n liggeel koevert. Die papier is grof, kunsmatig vergeel en grys gegrein om ou ivoor voor te stel. Advertensie, gemik op hom. Hy het niemand om iets gevra nie. Sy korrespondensie is min en uitsluitlik inkomend. Verlede week het ’n kaartjie van NALN in Bloemfontein hom met die verjaardag gelukgewens wat hy anders sou vergeet het, van Goeie Hoop Uitgewers kry hy sesmaandeliks ’n staat wat sy inkomste aandui (tans, geen) en maandeliks geregistreerde briewe waarin hulle sy woonstel terugeis. Daarop antwoord hy nie.
Hy ruk die koevert oop wat veronderstel is om na ivoor te lyk (uitgestote olifantbul, oud, stuurs, lank in die tand, dít dink hulle van hom) en haal die brief uit. ABC Bank is trots om u te kan meedeel dat me. Mandy Masikele-Watson aangestel is as u persoonlike bankier met wie u alle persoonlike (die tweede keer!) finansiële sake soos rekenings, boedel en ander behoeftes (wat het sy behoeftes met hulle te doen; wat weet hulle van hom?) kan bespreek. Bel haar gerus oor enige probleme wat u mag ondervind. Enige probleme. Hy frommel die papier en smyt dit in die geelkopersandbak by die hysbak se deur; as iemand ’n sigaret daarop laat val, sal dit uitbrand. ’n Bank wat trots is. Waarop, op hulle matelose gierigheid? Hy wil niks met trots te doen hê nie, dit is een van die sogenaamde sewe sondes waarteen die ab die seuns in die kapel gewaarsku het.
Die irritasie styg. Wat dink die mense van hom? Trots Suid-Afrikaans. Pseudopatriotiese propaganda om vet politici met duur pakke wat deur nepotisme ’n skuiling gevind het in die kussings te hou en die laaste bloed uit die land te suig. Hulle het gehoor daar is motors en geld en huise in politiek, daarom sit hulle daar soos bosluise aan ’n koei. Enige probleme wat u mag ondervind. Hy probeer sy nuwe persoonlike bankier se naam te onthou en kan nie. In ’n toestand van ligte woede en stygende onrus daaroor stap hy die krakende en kreunende hyser binne – die seelug eet aan die outydse houtkas, sy katrolle en kabels – en vergeet van die glimlaggende jongman langs hom. Die ou masjien ruk geweldig aan hulle, pluk hulle die lug in.
Hy is gedurig in opstand teen die wêreld, halfpad die hel in, besete deur ’n kollektiewe irritasie oor burokrate, parlementslede verkies deur halfgeletterdes wat stem oor dinge waarvan hulle geen begrip het nie, kapitalistiese vandale wat die natuurlike blommevelde in erwe uitmeet en hulle stootskrapers en betonmengers instuur sodat dit dáár nie weer lente sal word nie, klerewinkels waar kleurkeuse tot bruin, geel en swart beperk is, oor die fiets wat hy op advies van sy dokter gekoop het met die groot kabelkrul oor die agterrat en vier-en-twintig verstellings wat hy nie nodig het of verstaan nie. Deur ’n proses van selektiewe wantroue het hy dit reggekry om hom hier te isoleer, te fortifiseer, burokrate te ontduik en ’n beskaafde, individuele bestaan, eenvoudig en amper waardeloos soos dit is, te voer in ’n woonplek van sy keuse. Sy lewe moet uit hulle hande bly. Wees waaksaam, behou afstand, vra geen hulp nie, groet niemand nie anders wil hulle jou siel van jou hê. Wys weerstand, wantrou elke rekening van die munisipaliteit, elke omsendbrief van sy stadsraadslid vir wie hy nie gestem het nie, elke advertensie wat afslag beloof, alle beloftes deur ministers en burgemeesters. Beskou met agterdog elke koerant, glo nie die goudprys nie. Skryf weerstand: Op die metrostasie in Marseille, met ’n trap op, meer as vyftig trappies van onder na bo en op elkeen ’n helderrooi plakker met die groot geel M wat kitskos adverteer, was elke M sorgvuldig met die hand aangevul tot Merde, Merde, Merde, Merde … deur ’n toegewyde konkurrent, ’n nihilis of dieetkundige.
In die woonstel loop meneer Fortuin dadelik op die balkon uit, kyk tydsaam links en regs oor see, stad, strand en horison en kom glimlaggend terug. “Darem mooi,” en asof hy pizzas aflewer, plak hy ’n swart drasak gemerk met Goeie Hoop Uitgewers se naam en handelsmerk, ’n vrou met ’n anker in blou-en-wit, op die geelhouttafel.
Hulle drink koffie, swart en bitter; hy het nie melk of suiker nie. Meneer Fortuin slurp sy warm koffie. “Sterk, swart en bitter,” sê hy met ’n wye glimlag en noem die naam van ’n vroulike politikus wat haar man én kabinetspos in dieselfde skuif verloor het. “Laat ek stilbly,” sê hy. Sy donker oë beduie geheimsinnig oor die baai Robbeneiland toe: “My voorland.”
Voorland. Die gedagte tref onverwags, ’n klap in sy gesig. Spot hy oor wat by die Woordfees gebeur het? Weet die man met wie hy praat?
Dit het begin met die heel eerste vraag, van ’n sleggeskeerde jongeling in die agterste ry. Moontlik ’n eerstejaar wat ’n dosent wou beïndruk, het hy naïef, sonder ’n tweede gedagte, vermoed.
“Ek vra net uit belangstelling, meneer Van der Merwe. Waarom gebruik jy fossiele, woorde soos ‘reede’ en ‘ballast’, wanneer al ons woordeboeke die moderne vorm …”
Verlei deur “ons woordeboeke” het hy gereageer: “Dit vermy verwarring …” Toe stop hy. Amper gevang, daar. “Ballas”, is wat die seun hom wou hoor sê, sy vraag was bedoel vir die vermaak van die grynsende gesigte langs die hele agterste ry. Jy het ’n vuil mond, boet, soos ’n morsige badkamer in ’n gastehuis met ’n witboordjie-adres. Die boersheid het hom geïrriteer. “En dit voorkom ’n idiotiese gegiggel van adolessente manstudente.”
Die voorsitter het geglimlag, gewys: volgende vraag. Hy het nog altyd geïrriteerd gevoel toe ’n man met ’n blinkgeskeerde kop, twee ringetjies in die linkeroor, in die tweede ry opstaan en hees, nasaal en sangerig met dramatiese oorbeklemtoning uit In oop water voorlees: “‘… lavéér onder brám en fók op die vóórland af, ’n skór en ásper kus, boomloos, swart geskroei.’” (Hy onthou hom by die vorige aand se handtekeningsessie, met ’n suikerbekkiegroen hemp en poinsettiarooi broek. Goed dat hy links is; elke been in sy regterhand het nog gepyn na die gelukwensing van tweehonderd, driehonderd entoesiaste.) “Wat bedóél jy hier, meneer Van der Merwe, wat betéken hierdie woorde, wat probeer jy eintlik sê?” Dit was geen stem vir ’n teks oor mense in lewensgevaar op ’n dodelike kus nie. Totaal onvanpas, was sy eerste gevoel. En twee fotograwe het soos honger hiënas voor hom bly sirkel en op hom aangelê: flits, flits, van ver en van naby, voor en langs hom: flits, flits, flits.
Die HGB was ongelukkig oor sy optrede by daardie sessie. “Jy is nie gevra om vir die resensente te preek nie. Hulle wil net jou teks verstaan om dit vir die publiek toeganklik te maak.”
“Dit is nie bedoel vir mense wat nie kan verstaan nie, laat hulle by hulle portuur vermaak gaan soek. Wat is sulkes se mening werd?Aanmatigende akademici, gevange in hulle vak en jaloerse joernaliste wat na ’n seepkis soek. Los die lesers om self te oordeel.”
“Nederiger, Koos. Ek twyfel of die Woordfees jou weer gaan nooi, en daar gaan al ons reklame. Dan moet jy nie kla nie.”
’n Geraamde afdruk, twee meter by een, van In oop water se stofomslag het ’n jaar lank in Goeie Hoop Uitgewers se portaal gehang; wanneer jy uit die hysbak stap was die reusgroot afbeelding van wye deinende koue vaalgroen oseaan, leë tuimelende dynsige ruimte, vormloos en eindeloos soos boosheid self, die eerste wat jy sien. Die titel en sy naam was in persblou onderaan gedruk. Wonderlik was dit, strelend. Met die boek se titel was die een met wisselende toonhoogtes en oorversiering ook nie tevrede nie; dit moes Op oop water wees.
“Is dit wél Afrikaans, meneer Van der Merwe? Kritici vind dit móéilik om altyd positief te wees, wéét u?”
Die voorsitter knik na ’n
