hy is nie ’n rot in ’n laboratorium nie.
Vir Elisabeth Kübler-Ross kan hy ook iets vertel oor haar stasies, soos dat tussen stasies daar haltes is met name soos Verlatenheid wanneer jy nie kan slaap nie en Verlamming waar die verstand nie die hande kan beweeg nie, en Dwaal waar gedagtes soos treine tot stilstand kom en nie ontlaai of herlaai word nie en al die masjiene en hul spore verroes en vergaan. Dít weet Kübler-Ross ook nie, dat stasies kan groei tot hulle een groot werf van roes en stilstand word. En moet hulle name hê, net soos Noupoort, De Aar, Pofadder, Drag-hoender en Putsonderwater? Het Kübler-Ross in daardie verlatenheid nie ’n mens gesien nie, op haar knieë, tussen blomme? Iets mensliks, het die kabouter gesê, is meer werd as die wêreld se kennis. Het hy nie?
Frolich sal hier kom en In oop water van die rak haal. Hy hoor hom reeds lees (hy lees graag hardop, hy het vroeër ’n boekeprogram by die SAUK gehad): “… die skerp salpeterstank van verrotte vis uit pekelkuipe halfvol reënwater tussen vergane tafels, in oop vishuise onder lae, muwwe houtdakke al langs die slymerige kade af, waar maer straatkatte in die koue skemer aas en paar.” Om die spykers van verwyt in te slaan sal Frolich aan hom voorlees, dié halfbladsy oor die IJ-front van Amsterdam, op ’n moderne stadskaart van Kattenburgplein al langs die Prins Hendrikkade tot Centraal Station en die Damrak, soos dit vyfhonderd jaar gelede gelyk maar geen oog dit die afgelope eeue gesien het of in komende eeue weer sal sien nie. Met sy verbeelding het hy dié stadsdeel afgeskil en weer herbou. Hy alleen was die ingenieur wat moderne geboue inplof, teer en beton optel, tot die honderde bruin hutte op heipale, stinkend van mens, stomend van vis en kool, skoorstene rokend met die muwwe geur van turf weer daar staan, die gevaarlike smal straatjies diep van besoedelde modder, en die Dam opnuut vol breë, bruin gragvaarders, ’n woud van maste en opgegeide seile.
Dan, op ’n wintersnag, klim ’n man met ’n swart teerseil om sy skouers ’n leertjie voor een van die hutte af en loop op houtskoene in die fyn reën weg met ’n seekis op sy skouer. Weg van justisie, weg van sy lewe, weg langs die kade waar plat bruin ligters dig gemeer wieg langs die steiers, al langs die seefront waar die teringagtige Saterdagnag-prostitute vra om met peper of tee betaal te word. In sy kis is stuurmansgereedskap wat van hom ’n beter skipheer en slegter mens gaan maak, en dik poolklere, want ’n ver reis het voorgelê. Amsterdam se lug met die reuk van turfrook, suur bier en pekelharing hang nog swaar en grys laag teen die grond, maar jy asem ook smake van nuwe dinge in, tobac, kaffee, karri. Poele reën op die kade weerkaats donker piramides gestapelde haringvate met geel verf op die deksels gemerk vir uitvoer, toegemaak onder seile, wit en groen gevlek met die nat mis van seevoëls. Die sekelmaan is skaars ’n ligvlek in die newels; dit is ’n goeie nag vir wegloop.
Van daardie skemer toneel, afgesluit aan die regterkant deur ’n groen haringkar onderstebo teen ’n meerpaal gestut in siftende reën, met die klam koue en stinkende modder, was hy alléén historikus, argeoloog en restoureerder. Met vlugge vingerwerk het hy alles in minder as vyftien minute opgerig. Hoe het hy dit destyds reggekry om een vinger vroeër, ’n ander een later te beweeg?
Wat die toneel gedurig terugbring na hom, is ’n vrou wat dié nag in die hut agtergelaat is (sy verskyn eers later, as ’n kadawer op professor Hammel se dissekteertafel) want sy het onder eed gelieg om haar ongebore kind saam met haar te laat sterf en nooit mens te word nie, om nie die sugte, sukkel, siektes en sonde van gees en liggaam te erf nie maar met ’n sneeuwit siel te gaan waarvandaan dit gekom het, soos ’n onafgelewerde brief, adres onbekend. Want daar bestaan ’n gees, al kan niemand dit sien nie. Of so sê hulle. Dit het Hammel lewenslank bekommer.
Regoor sy woonsteldeur lê Gawie se wit seiljag voor die sakkende son geanker. Die jag se naam is Suidoos; Gawie en sy vrou drink waarskynlik sjampanje of koel wyn en kyk hoe die son vir die eerste keer dié dag die diep kloof agter Duiwelspiek verlig. Net ’n uur lank, dan styg nag uit dieselfde klowe; dit styg, dit daal nie soos in stories nie, dit sypel op uit die grond, versamel in holtes, vorm poele, word enkeldiep, dakdiep, spoel bergaf oor Vredehoek en die Tuine, oor die stadskom se strate, lamppale, dakke, af oor die dokke, uit oor die baai en die skepe en die eiland, dieper en donkerder tot die lug daarvan vol is, en op tussen die sterre in. Nag kruip in almal wat daar woon van buite af in. Dink aan dood: Hy is nie van jou nie, hy sluip van buite af in, hy is ’n inbreker, ’n sluipmoordenaar.
Onthou, Koos, het die Heel Groot Baas hom vermaan, dit was nie die dood wat by jou deur ingekom het nie, dit was die lewe, en jy het nog die tuin van herinnering. Ja, dankie vir die preek, Opperwese, gee my kapittel en vers in die vorm van ’n uitgebreide voetnoot wat na verskillende betroubare alternatiewe bronne verwys en leen my tog jou sakdoek. Ek kry veel meer troos met minder pretensie uit ’n halfbottel Skots.
Sy vrou wou nie sonder ’n blomtuin lewe nie. Sy het hier in die duine voor die gebou tuingemaak en dit reggekry om die rou seesand te tem. Soms is haar plantjies toegewaai sodat jy niks bo die sout wit sand sien nie, of duinemolle ruk alles onder die grond in. Dan begin sy weer: suurvy, elandsvy, melkbos, soutslaai, bietoubos, sonkwasriet, gousblom, pers vygies, bloedrooi gansies. Die eienaar wou nie ’n pyp vir ’n kraan soontoe aanlê nie en sy het haar plante elke dag met die hand natgedra, “natgegee”, het sy dit genoem. Hulle het gegroei en vir háár geblom, wit, geel, pers, rooi, goud, nog meer wit en geel en pers. In die lente het mense kom kyk, soos mense Namakwaland toe ry om te gaan blomme kyk.
Sy was vreesloos oor blomme. Sy het op ’n lente-oggend ’n korps munisipale stormtroepe, geharnas, gehelm, toegerus vir vernietiging, ’n uur lank staande gehou waar hulle begin moor het onder ’n moedige gemeentetjie skitterwit madeliefies met goue krone wat naby die sypaadjie geplak het, om hulle met die brute geweld van ses Weedeaters wat honger grom terwyl hulle laag oor die aarde skeer soos aanvalshelikopters van die gras af te maak. “Dees is wheets, madam, de four man order us, I mus’ cut him.” Later, waar sy pleit, het ’n geel bakkie aangekom wat oranje flits en ’n vangwa wat blou flits met twee blaffende swart honde agterin; albei voertuie het bygestaan met deure wyd oop en die lug krakend van kortgolfradio in onverstaanbare burokraties, in beraad met hoër pette en meer gekleurde plastiek op die skouer. “I mus’ cut him. Four man she order us.” Wie kan wen teen institusionele boewery? Sy het woedend tuis gekom, in trane (sy moes suiker inneem vir haar lewe) om die Stadsraad se Parke en Tuine te probeer skakel, maar niemand het meer telefone geantwoord nie. Sy het besef die wêreld waarvoor sy leef bestaan nie meer nie.
Eendag is sy net oorlede. Net oorlede, Cornelia. Hy sou die oggend gaan om haar by die hospitaal te haal, toe bel hulle hom. Skielik, aan ’n nosokomiese infeksie. Iatrogeniese probleme. She left lonely for ever the kings of the sea. Arnold. Hy,’n teësinnige geleentheidsdrinker, het ’n week lank elke dag ’n bottel whisky uitgedrink; by haar begrafnis was hy die enigste wat gelag het. Eric en Elisabeth was hier, Tilla het in Stevenage by vriende gebly. Iatrogenies, nosokomies: Twee nuwe woorde en ’n waardering vir die bottel is wat hy van dié duur lewensles oorgehou het. Haar bokbaaivygies, rietpolle, wit gousblom en geel en pers magrietjies bestaan nie meer nie.
Die sonondersee skitter rondom Gawie se jag, deur die verkyker lyk dit of die fyn wit sloep op ’n kussing van diamante en silwer lê. Gawie en sy vrou sal nie daarvan weet nie, vir húlle lê die blink veel verder wes, horison-ver. Hierdie stil dae kom hulle laatmiddag stadig met die ligte landbries uitgeseil op amper rimpellose water om agter die buitenste boei, teenoor hierdie woonstelgebou, te anker. Daar geniet hulle die sononder met droëwyn, iets om te eet en musiek, die twee van hulle; later skakel hulle navigasieligte en ’n enjin aan en gaan weer die hawe binne en huis toe, tot môre.
Dit word laat, die sonlig kom horisontaal binne en vul sy kamer. Oor ’n paar maande sal dit ook verander, die son sal noord skuif en op ’n ander plek ondergaan, die wind sal verander, getye sal met die ekwinoks hoër opkom, uiteindelik sal die branders skuimend oor hierdie duine stoot. Erken ook, Koos, dat jy die dinge soms nie oplet nie? Dit het vir jou so alledaags geword soos koerante. Dink daaroor of jy nog dié plek by die see verdien waar die aandster en ’n sekelmaan soms ingehaak oor die horison hang. Maar jy sien nie meer die majesteit van sononder nie en stel jou nie meer die draaiende aardbol,
