vertel my. What’s the name of the game?”
Hy begin huil. “Ek weet nie, Daddy,” sê hy.
“Jy warra jou ma, nou wil jy nog tjank ook?” sê sy pa. “Soos ’n piskoppie.”
Ek het my hand by haar kraag ingedruk, haar sleutelbeen hard en warm gevoel, my voorvinger onder haar brastrap. Sy het my hand vasgegryp en agteroor op die kussings geval. Al die dinge wat ons vrees of nie verstaan nie, het ’n vloek geword. Groot dinge. Gevaarlike dinge. God se dinge. Die donderweer, die bliksemstrale. Die liefde van die lyf. Die lyf self het ’n vloek geword. En bloed? Dit is die grootste vloek. ’n Vloek wat klewerig rooi deur ons are stoot totdat die noodlot dit uit ons ruk. Bloed is die grootste vloek.
In standerd ses het die kind se beste vriend, Roelf, vir hom ’n venster op ’n vreemde wêreld oopgemaak. ’n Polisiewêreld, het die kind eers gedink, maar eintlik was dit maar net die gewone wêreld, iets anders as sy ma en pa se wêreld, iets anders as toe deure en harde woorde.
Roelf-hulle het op die plotte buite die dorp gewoon. Soms is hy toegelaat om ’n naweek daar oor te slaap, en dan het hy en Roelf die Vrydagmiddag ná skool al populierbos toe getrek. Dit was in die verste hoek van die plot en buite hoorafstand van enige ander mense. Hulle het Wilsontoffies en Coke gehad, soms biltong of droëvrugte, en altyd ’n kassetspeler wat met batterye werk. Die Scope. En Roelf se vloekwoorde. Die kind het gelag wanneer Roelf gevloek het; Roelf het so anders as sy pa gevloek.
Hulle het gewoonlik met die skoolbus tot by die plot gery, en by die huis het hulle altyd eers die honde gegroet; dan het hulle by die kombuisdeur ingegaan, die sifdeur agter hulle laat klap en Roelf se sagte ma gegroet.
Een Vrydag is hy weer met die bus saam met Roelf plotte toe. Soos altyd het hulle die honde gegroet, by die kombuisdeur ingegaan en die sifdeur agter hulle laat klap. Roelf het sy boeksak neergegooi en hulle het sy ma gegroet. Soos altyd.
Die inkbevlekte hoeke van Roelf se seilboeksak het verder na binne gekrul, en hy het geweet Roelf se handboeke lyk presies ook so. Roelf se ma het gefrons, haar seun stil aangekyk. En toe sien hy dit ook: Roelf was anders. Sy staan, sy praat, alles was anders. Toe het Roelf sy hand in sy skoolbaadjie se binnesak gesteek en ’n koevert uitgehaal. Hy het dit op die kombuistafel neergeplak.
“Wil julle koffie hê?” het sy ma gevra en sonder om vir ’n antwoord te wag haar rug na ons gedraai en die ketel aangesit.
“Ek is opgeroep, Ma” het Roelf gesê.
Roelf se ma het ’n rukkie by die ketel gestaan, toe uitgeloop en die kombuisdeur hard agter haar toegemaak. Die ketel het kwaai gestoom.
Die volgende naweek is die kind saam met sy neef en twee niggies na die munisipale swembad. Hulle het almal ’n handdoek in die een hand en koeldrankgeld in die ander gehad, en as hulle gaan swem het, het hulle die koeldrankgeld sommer onder die handdoek gelos. Die groot swembad se water was altyd yskoud en ná ’n paar minute het hulle op die warm plaveisel gaan lê totdat hulle ophou bewe het. Hul lekkerste gesels was daar met hul nat lywe op die warm sement.
Die kind het lê en kyk hoe sy oudste niggie, wat al in standerd agt was, se tieties so effens by die kant van haar swembroek ondersteek. Sy het met haar wang op die sement gelê en so ’n bietjie vir hom gelag. “En?” het sy gesê, op ’n grootmensmanier.
“Wat?” het hy gesê.
“Wat gaan jy maak as jy groot is?”
Hy het gekyk hoe ’n druppel van sy niggie se ken afloop en ’n donker kolletjie op die sement maak. Hy het gedink aan Roelf wat sê “ek is opgeroep, Ma,” en hy het skielik gewens hy was al groot. Hy het bewus geraak van die growwe sement onder sy elmboë en knieë en heupbene, opgestaan om sy handdoek te gaan haal en dit langs sy niggie kom oopgooi. “Eendag as ek groot is,” het hy gesê terwyl hy weer sy lê kry, “gaan ek ’n polisieman word.”
Voor sy matriek-eindeksamen het almal lank reeds hul oproepinstruksies gekry. Hy het gewag en gewonder, elke dag vol afwagting die posbus gaan leegmaak, maar sy brief het weggebly. Elke brief wat nie sy oproepinstruksies was nie het vir hom gevoel soos ’n poets wat die posman bak. Dit het gevoel asof dit die posman was wat hom ontneem van die avontuur en glorie van diensplig. Die uniform sou van hom ’n volwaardige mens maak. Hy sou gesag hê. Die grootmense het altyd met respek en met sagte stemme en ernstige kyke oor dienspligtiges gepraat, soos wanneer ’n mens spookstories vertel. Hy het dit broodnodig gehad, hierdie avontuur en glorie, om ’n man te word, uiteindelik van sy pa se grappies weg te kom, maar ook van sy ma wat g’n mooi woord meer vir hom te sê gehad het nie. Sy het hom voortdurend afgejak, kortaf met hom gepraat en hard na hom gekyk asof sy hom oor iets kwalik geneem het, asof hy in die pad van iets was. As hy maar net ’n lid van Die Mag kon word sou hy die een wees wat die reëls laat geld.
Roelf het op sy pa, oom At, se aandrang aansoek gedoen om sy diensplig by die Suid-Afrikaanse Polisie te doen. Roelf het toe reeds by die plaaslike polisiekantoor begin werk en het net gewag vir die eerste inname by die polisiekollege in Pretoria-Wes.
Lank nadat Roelf reeds weg was polisiekollege toe, het die kind die weermag gebel om uit te vind waarom hý nie opgeroep is nie, maar hulle het nie geweet nie; hulle het niks van hom geweet nie. Miskien het sy vorms weggeraak, het die stem oor die foon gesê. Dalk het hy skool gebank toe hulle daardie dag kom opnames maak het. Die redes maak nie nou saak nie, hy moet net sorg dat hy gaan. Die man het sy besonderhede geneem en gesê hy sal gou van hulle hoor, hy moet hom nie bekommer nie.
Toe hy ná nog twee weke niks hoor nie, en al sy vriende reeds op ’n trein na wie weet waar vertrek het, het hy die vier kilometer na die polisiekantoor geloop en daar vorms ingevul. Hierna moes hy psigometriese en mediese toetse in die buurdorp se polisiekantoor aflê. ’n Week later het hy daar vir vrywillige diensplig aangemeld. Hy was opgewonde soos ’n kind – sy manwees het uiteindelik aangebreek. Vir die eerste keer in sy lewe sou hy soos ’n grootmens behandel word.
Hy was sestien in matriek, en toe hy tussen die manne in die polisiekantoor sit, was hy maar nog sewentien. Omdat hy eers daardie jaar agttien sou word, het hy nie vir die eerste inname gekwalifiseer nie. Hy moes nog ses maande as leerlingkonstabel werk – by sy ma-hulle woon en elke dag polisiekantoor toe loop. By Ma en haar man.
Hy moes in netjiese siviele klere gaan werk, en altyd in die kantoor, nooit veldwerk nie. Hy het die tyd verwyl deur vorms, lêers, dokumente en prosedures te bestudeer. Elke vorm het ’n kode gehad: SAP13 vir bewysstukke wat in die SAP13-stoor gebêre is; SAP14 wat ingevul word wanneer ’n persoon in hegtenis geneem is en selle toe gaan of “geboek” is; die SAP22 waarin die besittings opgeteken word wat die geboekte met sy inhegtenisname by hom gehad het; die J88 is die mediese vorm wat ’n dokter invul wanneer hy ’n beseerde ondersoek; die J70 is die kwitansie wat uitgereik word wanneer iemand ’n boete betaal. Sy gunsteling was die J534, die register van boetes wat die polisie uitskryf vir BMR-misdade – geringe misdrywe soos rusverstoring.
Een Dinsdagmiddag het die cheesevan – dit is wat hulle die geel vangwaens genoem het – voor die gebou stilgehou. By die toonbank in die aanklagkantoor het hy, die studentekonstabel, van die J534 opgekyk, en toe die bestuurder die agterdeur van die wa oopmaak, het hy die skraal figuur met die vaal hare wat uitgespring het, herken. Die skeur aan die binnekant van die linkerhak van die Doc Martin-stewel het hy van sy skooldae onthou. Die ou was ’n jaar of twee voor hom in matriek, en hoewel hy nooit sy naam geken het nie, kon hy die gesig goed onthou. Hy was ook een van die naamloses, maar hier in die aanklagkantoor het hy ’n naam gekry: Steyn. R.M. Steyn, het op die vorm gestaan wat die bestuurder van die cheesvan op die toonbank neergeplak het. Roland Steyn. Sy oortreding: winkeldiefstal. Sy vonnis: lyfstraf.
Steyn
