die kaptein.
Steyn kom stadig en bewerig regop. Hy kantel sy kop en vee die trane aan sy boarm af, mompel iets, te sag om te hoor. Ná die derde hou laat los hy die bankie, tol met ’n hoë, skril geluid om en steier in die hoek vas, ineengekrimp, piepend. Sy hande biddend voor sy verwronge gesig.
Die kaptein is nou briesend; hy dreig Steyn met erger straf indien hy nie sy pak soos ’n man vat nie. Steyn skuifel weer tot by die bankie. Hy bewe onbeheersd.
Nog drie houe val. Steyn se sitvlak is ’n bloederige bruin gemors, sy sidderende lyf oortrek met hoendervleis, asof hy kouekoors het.
Ná die sesde hou is die kaptein weer sy joviale self. “Ek hoop nie ek sien jou weer hier nie, ou bulletjie,” sê hy, byna vaderlik. “Jy moet ’n man word op wie ek trots kan wees. Afrikaners is nie kriminele nie.”
Die studentekonstabel kan sien dat die kaptein die straf nie persoonlik bedoel het nie, maar dat dit vir hom tog ’n belangrike saak is. Hierdie wreedheid is ’n beginselsaak, ’n middel tot ’n heilige doel.
“Dankie, Kaptein,” het Steyn geprewel en koponderstebo, huilend bly staan terwyl die dokter hom ondersoek.
Die studentekonstabel het stil saam met die kaptein terug stasie toe geloop. Hy het probeer om heeltemal in die pas met die offisier te loop, byna te marsjeer, regop en trots. “Ja,” het die kaptein gesê, sy blik ernstig vyf tree voor hom op die grond. “Nou weet hierdie klein etter ook dat daar niemand hier rond is wat ’n rottang swaai soos ek nie. Kak sal hulle kak, sê ek jou, net as hulle hoor dis ek wat hulle gaan moer.”
Die studentekonstabel luister na die kaptein se diep stem, die rustige selfversekerdheid daarvan. Hy weet die kaptein sal nou ophou praat oor rottangs en straf, dat dit net sy aanloop is tot ’n gesprek oor lewenswysheid, beginsels en ’n heilige doel. Links, regs, links, regs loop hy en die kaptein oor die binnehof, links, regs … Maar hulle bereik die aanklagkantoor se deur sonder dat die kaptein nog ’n enkele woord sê.
Sy het van die kussings na my opgekyk, haar een hand om die pols van my hand wat nog onder haar kraag was, die ander sag agter my nek; sy het my afgetrek na haar. Wanneer het ek ’n ander mens geword? Toe? Lank, lank voor dit het ek myself Kiewiet begin noem; dit was my nuwe naam. Seker minstens ses maande lank het ek volgehou my naam is Kiewiet, en net daarop gereageer. En net Engels gepraat. Ek wou my nie meer met myself en my wêreld assosieer nie. Ek wou my werklikheid en myself herontwerp. Ek wou transformeer tot iemand wat vir Ma meer aanvaarbaar sou wees. Háár ma was Engels en ek het gedink sy sal van my Engels hou. Maar wat is ’n naam, ’n taal, ’n lyf, ’n gesig? Is dit ek? En wie is ek? Is ek dit wat ander sê ek is? Ek weet dit nou nog nie, maar ek weet dat ek verander het.
Die studentekonstabel het nagskof gewerk toe die berig deurkom. Daar is oproeriges op Hoofrifweg wat motors met klippe gooi. Die AKB het ’n voertuig na die toneel gestuur, en ’n halfuur later het die cheesevan met groot vaart tussen die aanklagkantoor en die selle stilgehou. Sersant Putter en konstabel Mbandla het uitgeklim en ’n bebloede man agter uit die cheesevan gesleep. Die man het hom probeer loswriemel en vir ’n vale geskop, geslaan en gestoei. Sersant Putter het hom om die nek gegryp en met die vuis in die maag geslaan. Hy het soos ’n knipmes gevou en na asem staan en hyg.
Sersant Putter het ’n kopbeweging na sy kollega gemaak en Mbandla het sy tong vasgebyt, met sy linkerbeen vasgetrap, sy regterbeen agtertoe gegooi en die geboë man in die gesig geskop. Die man het reg agteroor geslaan en sy kop het die grond met ’n hol geluid getref. Hy het na sy oopgebarste oogbank gegryp en soos ’n fetus opgekrul. Bloed het by sy gesig afgestroom.
Mbandla het oor die man gaan staan en sy kaak met die hak van sy stewel teen die teerblad vasgetrap. Van waar die studentekonstabel in die deur van die aanklagkantoor gestaan het, kon hy die man se kakebeen hoor kraak en hy het gesien hoe witgeel stukkies saam met bloed en speeksel uit sy mond borrel. Mbandla het aanhou skop en in Zoeloe op hom geskreeu. Die man het sy arms om sy kop geklem en gillend gehuil.
“Fogghen hond!” het Mbandla geskreeu en weer en weer geskop. “Fogghen hond!”
Mbandla het aangehou totdat daar nie meer ’n geluid van die man gekom het nie. Hy en Putter het hom toe na een van die selle gesleep en daarin toegesluit. Hulle het hom in die aanklagkantoor kom inboek: ’n SAP14 ingevul, maar geen J88 nie. Dit is oorlog, het die studentekonstabel gedink. ’n Stryd om oorlewing. As daardie man lig daarvan afkom, gaan almal karre met klippe gooi. En as jy eers ’n klip gegooi het … wie weet wat volgende is?
Die volgende middag het adjudant Pieterse hom ingeroep.
“Middag, AO,” het hy eerbiedig gegroet.
Die adjudant het stip na ’n vel papier in haar regterhand gesit en kyk. “Ja, middag,” het sy bot gesê. “Hier is jou papiere. Jy gaan Saterdag kollege toe. Hier is jou brief en ’n lys met als wat jy moet saamvat. Sorg dat jy betyds is.” Sy het opgekyk, maar haar grys oë was op iets anders agter hom gerig, haar vaal gesig uitdrukkingloos. Sy het die dokument oor die lessenaarblad na hom gegooi en weer voortgegaan om ander vorms te teken.
Hy het vinnig vorentoe getree en die brief van die lessenaar opgeraap. Uiteindelik! Uiteindelik! Hy het na adjudant Pieterse gekyk om te sien of sy sy vreugde opmerk, maar sy was steeds besig met ’n vorm voor haar. Sy was nie eens meer van hom bewus nie.
Dit was herfs. Die veld voor die huis in East Rand Property Mines se Old Married Quarters in Boksburg was geelwit en die groot wilgerboom op die hoek het reeds byna al sy blare verloor.
Die kind se bed het voor die venster gestaan en in die oggende het die son luiwarm daaroor geval. Hy het uitgevat in sy Batman-pakkie op sy bed gelê, na die voëls geluister en patroontjies in die wolke gesien. Dit was nog vroegoggend, voor ontbyt en voor tannie Esmé op die radio. En toe sien hy die gat in die kantgordyn. Groterig, so half in die middel. Hy het opgestaan en op die vensterbank geklim. Die vensterbank was warm gebak; die son en die gordyn sag teen sy wang. Hy het lank na die fyn wit drade van die kantgordyn sit en kyk; nuuskierig ’n voorvinger deur die gat daarin gedruk. Die radio het in die kombuis gespeel; die voëls het in die tuin getjirp. Hy het drie vingers deur die gat gesteek, toe ’n hand, ’n arm … die helfte van sy Batman-lyf. Kyk, Batman vlieg!
Hy het van die vensterbank afgespring en, soos dit Batman betaam, stadig grond toe gesak. Die gordyn het pynlik gekerm, maar hy het gevlieg! En nadat hy geland het, het hy nog ’n keer gevlieg, en nog ’n keer, totdat die gat in die gordyn te groot was. Toe het hy buite gaan speel. Eers ’n paar miere en blare met ’n vergrootglas gebrand en later oor die straat geloop om in die veldjie oorkant die huis te gaan ronddwaal. Daar was niks interessants nie en hy het in die wilgerboom geklim. Met die skurwe bas teen sy wang het hy gedroom van ’n werklike vlug, eendag as hy groot is. Hy sal wegvlieg na enige plek in die wêreld. Wegvlieg van alles af. Van Ma en Pa en die donker huis met sy blink mure.
Soos ’n valk wat vinnig afduik het sy ma se stem oor die veldjie geswiep. Etenstyd! Hy het vinnig uit die boom geskarrel om by die kombuis uit te kom. Dit sal oats wees, of brood met appelkooskonfyt, of dalk grondboontjiebotter en stroop. Met soet tee.
Toe hy die deur oopmaak, gryp sy ma hom en begin hom met haar pantoffel slaan. Hy probeer keer, maar die houe brand teen sy arm, teen sy agterkop, sy bene. “Hoekom?” gil sy ma. “Hoekom?” Dwaf! Dwaf! “Hoekom?”
Hy het maar net gekom omdat sy hom vir ete geroep het, wil hy sê, maar kry nie ’n woord uit nie. Hy het tog dadelik gekom, soos wat sy wou hê.
“Weet jy hoeveel kos so ’n gordyn!” Sy ma se gesig is rooi en haar hare hang deurmekaar oor haar oë. Sy haal vinnig asem, haar bors gaan op en af. Sy gryp hom aan sy arm en
