trek haar asem skerp in. “Papa kan nie so iets sê nie!” fluister sy ontsteld.
“Die dood hou vir my geen verskrikking meer in nie, net verlossing,” sê mister Rozenfeld stadig. “En dan is ek weer by julle Mama.”
Hulle lê doodstil op hulle katels, die woorde soos te swaar komberse versmorend oor hulle.
“Ek wens Ester was hier, ek is so bekommerd oor haar,” fluiter Rachel later naby Marco se kop. “En ek is so bekommerd oor Papa, dit lyk asof hy ook nou moed verloor het.”
Marco vou haar toe in sy arms. “Ester sal niks oorkom nie,” fluister hy terug. “Gun haar die geluk.”
Sy eie bekommernis strek verder as mister Rozenfeld, maar dit sê hy nie vir Rachel nie. Want Josef het ’n vinnige humeur en ’n vinniger mond aan hom.
En vandag het die wagte een van die ander astrante jong kapokhaantjies eenkant toe geneem. Die mannetjie was nie vanaand by parade nie, Marco weet: Sy naam sal ook nie meer môre op die kontrolelyste wees nie.
* * *
Al meer mense kom in die kamp aan, hulle word in enige beskikbare gate ingedruk. San Sabba kan ’n absolute maksimum van drieduisend gevangenes huisves – daar is nou reeds meer as vyfduisend.
Toe begin die kampowerhede groepe Jode met die treine wegstuur. “Na Pole,” vertel een van die mans terwyl hulle in ’n kringetjie sit en hulle aandsop met klein suigbewegings opslurp. As ’n mens baie stadig eet, hou die kos ’n bietjie langer.
“Ek het gehoor een van die wagte praat van Auschwitz,” sê ’n tweede.
“Auschwitz? Het jy al van so ’n plek gehoor?” vra Josef skepties en kyk na Marco.
Marco skud sy kop. “Auschwitz? Nee, ek twyfel of dit ’n plek se naam is, dis seker net wat die kamp genoem word.”
“Wat maak dit saak wat ’n kamp se naam is,” sê Rachel. “Alle kampe is seker maar dieselfde.”
Josef haal sy skouer op. “Dit kan nie erger wees as hier nie,” sê hy.
“Nee, dit ís erger, ek hoor hulle maak die Jode dood op groot skaal,” sê die eerste man. “Hulle laai hulle glo agterin lorries en dan vergas die Nazi’s hulle met uitlaatgasse, sommer lorrievragte vol.”
“En dan word hulle in massagrafte toegegooi, ek het dit ook gehoor,” beaam die tweede man.
“Ek dink dit is absolute onsin,” sê Marco beslis. “Ná die Groot Oorlog is die Volkerebond juis deur al die Westerse lande gevorm om ’n mate van orde, van … beskaafdheid te handhaaf, selfs in oorlogtyd. Nie eens die Nazi’s kan dit ignoreer nie.”
“Of anders verklaar die res van die wêreld oorlog teen hulle?” vra Josef smalend.
“Ek glo elke woord wat ek hoor van daardie varke,” sê die eerste man. “Laat ek jou bietjie vertel: Net toe die Italiaanse oorgawe bekend geword het in September,” en hy buk dieper in die kring in en laat sy stem effens sak, “toe stuur die Nazi’s ’n hele kommando SS-honde na die Maggiore-meer en arresteer ’n klomp van ons mense in Licino, Stresa, Baveno en Pallanza. Hierdie mense het heeltemal verdwyn, sommer net so poef, van die aarde af verdwyn. Maar, en hoor nou hier, toe ontdek die vissermanne ’n klomp lyke in die meer. Iets ruik na vrot vis, sou julle nie sê nie?”
Die mense in die klein sirkeltjie kyk nie op nie. Hulle slurp die laaste bietjie sop uit die borde en begin stil na hulle kamers beweeg.
Toe staan Josef ook op en knik met sy kop in die rigting van sy kamer. “Kom,” sê hy kortaf vir Ester en begin stap.
Rachel kyk hulle bekommerd agterna. Dan draai sy na Marco. “Ek hou nie van daardie vent nie,” sê sy sag.
Marco skud sy kop, maar bly haar ’n antwoord skuldig.
* * *
Vroeg in 1944 word Sturmbannführer Christian Wirth die kampkommandant by San Sabba. Hy is ’n genadelose man met ’n bulderende stem – sy bynaam is baie gou “Krisjan Die Verskriklike”.
Die wagte, sien Marco dadelik, is net so bang vir hom soos die kampbewoners. “Julle moet in julle spoor trap,” sê die een wag wat moet toesig hou oor die ry mans wat vroegoggend deur die digte mis fabriek toe kronkel. “Hy was in beheer van Operasie Oesfees by Lublin in November verlede jaar. Daar het hy binne twee dae meer as veertigduisend Jode laat afmaai – net omdat een van hulle skeef getrap het.”
“Ek dink hy praat onsin,” sê Josef kliphard vir Marco.
“Ek sou maar versigtig wees,” sê Marco sag. “Hy lyk vir my na die tipe mens wat so iets sal kan doen.”
Van die gedurige stroom nuwe aankomelinge in die kamp hoor hulle dat die Geallieerdes al meer veld wen regoor Europa – eers in Rusland, nou is daar selfs sprake dat Engeland en Amerika vir Frankryk wil inval en bevry.
“Maar Italië word platgeskiet, vernietig, van onder af deur die Geallieerdes, van bo af deur die Nazi’s,” vertel die mense in donker stemme. “Ons woongebiede is ruïnes, ons sinagoges is afgebrande murasies, die eeu-oue katedrale is flenters geskiet,” vertel hulle.
Al meer treine vertrek weekliks – steeds na Pole, hoor hulle. Die mense tree vroegoggend aan, sekere name word uitgelees, hulle stap deur die lang gang uit die binnehof na buite en verdwyn.
En een oggend naby die einde van die winter van 1944 word ook hulle name gelees: Marco Romanelli, Rachel Rozenfeld, Ester Rozenfeld …
Josef se naam word nie gelees nie.
Ook nie mister Rozenfeld s’n nie.
Uit die hoek van sy oog sien Marco hoe Ester begin beweeg. Met een beweging gryp hy haar ferm vas en druk haar mond toe. “Staan stil en bly stil!” fluister hy dringend. “Werk saam. Hulle skiet jou dood sonder om twee maal te dink.”
So stap Marco en Rachel en Ester, sonder tyd om te groet, sonder reisdokumente of identiteit – drie nommers op ’n getikte lys – na die stasie, na ’n vae bestemming, moontlik Pole.
* * *
Op die perron wag sterk manne met breë skouers in Nazi-uniforms, blaffende honde remmend aan hulle leibande. “Tree aan!” bulder die bevelvoerder.
Marco hoef nie meer te vertaal nie, die mense ken die bevele. “Waar julle heen gaan,” bulder die man, “sal julle uitstekend behandel word, dis ’n goeie werkskamp, een van die bestes. Daar is selfs baie ontspanningsgeriewe, julle is van die gelukkiges.”
“Dit klink goed,” fluister Rachel. “Marco, wat dink jy … Papa …?”
Hy skud sy kop. “Ek weet nie, Rachel. Hy … doen goeie werk daar in die kantore by die fabriek …” Maar hy glo homself nie. Hy glo ook geen woord wat die Nazi-offisier van die kamp gesê het nie.
Met absolute presiesheid lees die offisier die rol name af. Toe kyk hy op en vra: “Wieviel Stück?”
Die korporaal antwoord flink: “Fünfhundert und zwölf Stück! Alles ist in Ordnung!”
Tien
