moet leer uit die foute van die verlede en, voor dit te laat word, besluite maak gebaseer op wat ons wéét.
DAVE PEPLER is op Robertson in die Klein Karoo gebore en dís waar hy skoolgegaan het. Daarna is hy na Saasveld, waar hy bosbouer geword het. In 1974 verhuis hy na Stellenbosch en spandeer die res van sy loopbaan aan die Universiteit Stellenbosch as tegnikus en later dosent in Bewaringsekologie. Sy denke is gevorm deur lewegewende vriende en ’n roekelose liefde vir vergelykend lees. As humanis glo hy dat die belangrikste bydrae tot die lewe is om die lot van mense fundamenteel ten goede te verander en lewenspaaie te kies waarin daar ’n hart klop.
Louis Jonker
in gesprek met Frits Gaum
“Vir my is Jesus Christus ’n uitnemende uitdrukking van die genade-karakter van godsdiens. Hoewel ek dus nie groot uitsprake wil maak oor Jesus Christus as die enigste pad na God nie, is ek tog oortuig dat Hy vir my die beste pad is!”
Wie is Louis Jonker?
Tans is ek ’n dosent in Ou Testament aan die Fakulteit Teologie, Stellenbosch. Ek was vroeër tien jaar lank ’n predikant in die NG Kerk Stellenbosch-Welgelegen. Ek het al my studies aan die Universiteit van Stellenbosch voltooi en het ook die voorreg gehad om verskeie kere in die buiteland (veral Nederland en Duitsland) navorsing te doen en lesings te gee. Ek is dankbaar dat ek in my studiejare blootgestel is aan mense soos professore Charles Fensham, Hannes Olivier en Ferdinand Deist. Hulle het ’n groot invloed op my Bybelverstaan gehad, en het my veral bewus gemaak van die wêreld-agter-die-Bybeltekste.
Beskou jy die Bybel as iets “meer” as ander ou geskrifte en, indien wel, waarom?
Ja, sekerlik! Hoewel ’n mens die Bybel uiteraard as klassieke literatuur kan beskou en dit slegs vanuit ’n literêre hoek kan bestudeer, meen ek dat die Bybel sigself tog as andersoortige literatuur aanbied.
Eerstens, die Bybel roep méér by lesers op as bloot net ’n estetiese waardering. Dit probeer eerder lesers aanmoedig tot ’n ander/nuwe verstaan van God, en van God se verhouding tot die mensdom. Dit is dus inherent godsdienstig en vra daarom na teologiese interpretasie. Hoewel dit dus moontlik is om die Bybel bloot literêr of geskiedkundig te lees, doen dit afbreuk aan hierdie boek indien die teologiese bedoeling daarvan nie in ag geneem word nie.
Tweedens, die Bybel is meer as maar net ’n boek – dit is ’n hele biblioteek wat oor ’n periode van ongeveer 1 500 jaar tot stand gekom het. Die besonderse van die Bybel is dat hierdie verskillende geskrifte uit verskillende tydperke met mekaar in gesprek tree, dat dit telkens kontekstueel wil nadink oor God en God se betrokkenheid by die mensdom. Daar is dus ’n dinamika in die Bybel. Dit is nie net een siening wat van voor tot agter oorgedra word nie. Die Bybel laat ruimte vir ’n diversiteit van Godsvoorstellings, dit neem die konkrete menslike kontekste ernstig op, en dit open die deur vir gesprek en interaksie.
Derdens, die Bybelse geskrifte gee uitdrukking aan gewone mense (soos ek en jy!) se worsteling met die lewe en die Transendente. Ek laat graag ruimte vir ander maniere om oor die Transendente te dink en te praat, maar dit lyk vir my of die Bybelse geskrifte se manier die toets van die tyd deurstaan het. Dit dien reeds vir byna tweeduisend jaar as inspirasie vir geloofsgemeenskappe in hul nadenke oor die lewe en oor God. Dís dalk wat die vroeë gelowiges bedoel het toe hulle gesê het die Woord is “lewend en kragtig”!
Hoe verstaan jy die skeppingsverhale van Genesis?
Dit is goed dat jy oor skeppingsverhale (in die meervoud) vra, Frits. Daar is algemene eenstemmigheid in die Bybelwetenskappe dat ons in Genesis minstens twee verskillende skeppingsverhale het, naamlik die ouer weergawe in Genesis 2:4b-25, en ’n effe jonger weergawe in Genesis 1:1-2:4a. Albei hierdie verhale het in konkrete sosiohistoriese omstandighede tot stand gekom (die ouer weergawe waarskynlik in die laat koningstyd, terwyl die jonger weergawe waarskynlik tydens die ballingskap op skrif gestel is), en albei word geformuleer binne die dampkring van skeppingsverhale wat algemeen in die Ou Nabye-Oosterse kulture vertel is en in omloop was. (Ek het juis onlangs die voorreg gehad om sommige van die Babiloniese spykerskriftablette wat eiesoortige skeppingsverhale bevat, in die British Museum te bewonder!)
Dit sou ’n groot fout wees om hierdie skeppingsverhale van Genesis met ’n moderne verstaan van geskiedenis of natuurwetenskap te benader. Hoewel die antieke Israeliete wat hierdie tekste oorvertel en neergeskryf het waarskynlik oortuig was dat dinge werklik só gebeur het, was hul bedoeling allermins om ’n moderne geskiedenis- of natuurwetenskaplike verhandeling te skryf. Al twee skeppingsverhale wou binne hul eiesoortige sosiohistoriese omstandighede bepaalde belydenisse oor God en die mens maak. Die ouer verhaal in Genesis 2 wou waarskynlik – in ’n tyd toe Juda en Israel se konings hulself al meer mag en invloed toegeëien het – die klem laat val op die broosheid en feilbaarheid van die mens. Die mens is stof en van nature geneig om God te verwerp (soos die voortsetting van die skeppingsverhaal in Genesis 3 getuig).
Die jonger verhaal in Genesis 1 wou weer – te midde van die Babiloniese ballingskap waar Israel se verstaan van hul God, Jahweh, uitgedaag is deur die historiese katastrofe – getuig oor hul God wat alles geskep het, en van ’n skepping wat in absolute harmonie en volmaaktheid funksioneer. Anders as in die Babiloniese verhale waarin vertel word dat die geskape werklikheid deur gewelddadige stryd tussen die gode tot stand gekom het, en dat die mens geskep is om die gode met allerhande offerandes tevrede te hou, vertel Genesis 1 dat God alles in ses dae gemaak het, en toe ’n rusdag gevier het. Die sewende dag vorm die sluitsteen van die Bybelse verhaal om aan te dui dat God en natuur, God en mens, mens en natuur, mens en mens, in harmonie geplaas is deur die God van Israel.
Albei die skeppingsverhale in Genesis wou dus polemies reageer op hul konkrete omstandighede deur belydenisse aangaande God en die mens te maak. Dit is daarom nie heeltemal korrek om van sképpingsverhale te praat asof hierdie verhale primêr oor die totstandkoming van die werklikheid iets wou sê nie. Dit is eerder belydenisse van gelowige mense wat hul verstaan van die konkrete werklikheid en hul gewaarwording van die Transendente teologies verwoord.
Om op te som: Ek verstaan die skeppingsverhale dus nie as feitelik getroue beskrywings van hoe die werklikheid ontstaan het nie. As ’n mens dáároor meer wil weet, moet ’n mens eerder die natuurwetenskaplikes gaan vra. Hulle kan met hul noukeurige waarnemings en die toetsing van hul hipoteses veeleer inligting verskaf oor die totstandkoming van die werklikheid, en soortgelyke kwessies. Maar as ’n mens meer wil weet oor hoe ons antieke geloofsouers teologies oor die werklikheid nagedink het, dan moet ’n mens jou ongetwyfeld tot die Genesisverhale wend! Hierdie verhale beskryf die totstandkoming van die werklikheid deur ’n geloofsoog. En hulle doen dit in konkrete kontekste waarin hierdie verhale veeleer belydenisse wou wees as feitelike beskrywings.
Hoe sien jy ouer verhale uit die antieke wêreld oor soortgelyke sake as dié van die Ou Testament – soos die sondvloed?
Die Bybel het nie in ’n vakuum ontstaan nie. Die wêreld van die Ou Nabye-Ooste was ’n wêreld ryk aan kultuur, godsdiens en geletterdheid. En hierdie gesofistikeerde samelewings het hul gedagtegoed mondelings oorvertel, maar ook op skrif gestel. Ons is besonder bevoorreg dat baie van hierdie geskrifte deur argeologiese opgrawings ontdek is, deur vakkundiges ontsyfer kon word en daardeur bekend geword het. Daardeur kry ons ’n blik op die antieke mense se nadenke oor die konkrete werklikheid en gebeurlikhede. (Die feit dat daar soveel vloedverhale in verskeie Ou Nabye-Oosterse kulture oorgelewer is, laat die indruk ontstaan dat daar dalk êrens ’n gemeenskaplike geheue van ’n katastrofiese vloed moet gewees het.)
Dit word uit hierdie verhale egter duidelik dat die antieke mense meestal hul werklikheid probeer interpreteer het in die lig van godebetrokkenheid. Die meeste van hierdie ou geskrifte het dus ’n teologiese inslag (en kan eweneens nie as feitelike geskiedenis of natuurwetenskap beskou word nie).
Dit
