sal waarskynlik) die aard van jou geloof bepaal, maar die daad van glo – dit kom van God self af. So glo ek, wéét ek.
Dus: God is die objek van my geloof (ek glo in God die Vader, die Skepper, die Almagtige . . .), maar Hy is ook deurlopende, innige Gespreksgenoot.
Ek begryp dat sodanige gesprekke met God verdag mag klink. In gesprek met ’n geestelike begeleier het hy my op ’n kol daarop gewys dat dit waarskynlik blote binnegesprekke is, dialoog met die self. Dit het my weke geneem om weer my vertroulike gesprekke met God aan die gang te sit: onnodiglik het ek ter wille van die twyfel van ánder die troos en nabyheid van God ontbeer.
Nie dat daar nie soms twyfel is nie. Ek ken Benediktus se “donker nag van die siel”, wanneer ’n kerker van angs jou omsluit, die nag binne donkerder as die swart daarbuite, en jý verteer deur onhoudbare skuldgevoelens en ’n volslae gebrek aan geloof. Maar die dag breek altyd deur, en ek glo my geloof word daardeur versterk.
Jy vra, Frits, wie is God vir my? Vir my is Hy ’n konstante Teenwoordigheid. Ek gaan saam met Hom slaap, staan elke oggend dankbaar in sy Teenwoordigheid op. Vir Hom hoef ek nie ’n beste voetjie voor te sit nie – Hy ken my elke fout, my elke strewe, elke woord van elke gebed. Hy ken my – sy maaksel, sy skepsel – tot in my nerf en het my nogtans (wat ’n genade!) deurlopend, allesvergewend en onvoorwaardelik liéf.
Ek kan my lewe kwalik met groter troos, groter selfvertroue, meer vreesloosheid leef as juis só, met die wete dat God se vangnet altyd daar is. Altyd. “All will be well and all will be well and all will be well,” skryf Juliana van Norwich. Verwar ek ’n bepaalde, positiewe geestesingesteldheid met geloof in ’n onsigbare, onbegryplike Godheid? Dis moontlik, en ek kan verstaan dat buitestanders my geloof met argwaan kan beskou. Maar vir my is God ’n Realiteit – ek kan nie anders nie. Ek gló, en is dankbaar dat ek glo, en dat ek binne sy genade kan leef.
Waarom is die Bybel vir jou méér as ’n ander groep baie ou boeke?
As kind was ek leesgierig, is dit nog; ek kan die geskrewe woord – enige geskrewe woord – nie weerstaan nie. En daarby word ek maklik deur ’n storie verlei. My ouers het die leesgierigheid aangemoedig, daar was altyd boeke in ons huis. En my oupa, skoolhoof op Franschhoek, het ’n hele boekery besit; ek het vroeg kennis gemaak met die klassieke kinderliteratuur, ook in Engels. (Uncle Remus se stories het ek skelm gelees – my ma het gevoel die “Amerikaanse” taal sal my Engels bederf.)
Die Afrikaanse Bybel het in die jaar van my geboorte (1933) verskyn, en ek het daarmee grootgeword. Met ’n Bybel in die huis was daar altyd iets om te lees, en ek het veral die stories in die Ou Testament uitgesoek en uit nuuskierigheid enigiets wat na seks gelyk het: Hooglied en die hoereerdery met Baäl . . . Toe die gelykenisse en die poësie van die Psalms.
Leer die Psalms van buite, het juffrou Mostert ons in graad ses gemaan, eendag as julle oud en blind is, moet julle hulle tot troos kan opsê. (As ou Mossie maar kon weet dat die geheue nog gouer as die sig verdwyn!) Ook het juffou Mostert gemaan dat die Bybel ’n heilige boek is, dat dit altyd langs jou bed moet lê, en dat geen ander boek daarop moet rus nie . . .
In die Sondagskool, van die kansel af, is ons geleer dat die Bybel die Woord van God is, en dat elke woord daarin daarom waar is – want dis deur God ingegee. Maar hoe meer ek die Bybel gelees het, en veral toe ek in die letterkunde begin studeer het (dit was al ’n vak op hoërskool), hoe meer het ek tot die besef gekom dat “elke woord” onmoontlik waar kon wees.
Die boek Ester – hoe het beide Jood en Christen getwyfel oor die insluiting daarvan in die kanon! – is weinig meer as ’n opwindende Persiese sprokie met ’n mooi Jodin as heldin: die naam van God kom nêrens daarin voor nie. En vroeg al was Jona vir my ’n storie binne ’n storie, ’n storie wat eers tot volle blom kom by die lees en begryp van Jesus as Jona vir drie dae in die donker maag van die vis. Maar waar of nie, was dit die deernisvolle geregtigheid van God, veral soos dit te voorskyn kom in die aangrypende slotreëls van die Jona-boek, wat my aangespreek het.
Dieselfde sin vir regverdigheid, vir geregtigheid, het Pappa in Jesaja gelees. As hy sy sin kon kry, sou hy daardie boek op hoërskool laat voorskryf het, oor die magtige profesieë, oor die beelde, oor die taal, maar veral oor die geregtigheid van God, vernaamste vermaning van die groot profeet.
Later jare het ek die werk van die Amerikaans-Lutherse teoloog Marcus J Borg leer ken, onder meer sy Reading the Bible Again for the First Time. Interessant daarin was sy indeling en bespreking van die Ou Testament – inligting wat studente in die teologie waarskynlik in hul eerste jaar reeds leer ken, maar wat ek daar vir die eerste keer gelees het. Boeiend ook sy aandrang op geregtigheid vir die armes, die weduwees en wese, die onderdruktes, wat soos ’n goue draad deur al die Profete loop. Baie dinge wat ek onbewustelik waargeneem het, het Borg vir my in woorde omskep: die Bybel is inderdaad ’n heilige boek – nie omdat dit woord vir woord die Woord van God is nie, maar omdat dit deur gelowiges se eeue lange gebruik daarvan heiligheid bekom het.
Dít is dan wat die Bybel vir my beteken: ’n boek waarvan die inhoud ’n bepaalde heiligheid besit omdat dit my, saam met miljoene ander Christen-gelowiges, na God lei, my geloof en my lewensbenadering bevestig, my gewete opskerp en my tot groter en wyser onderskeiding lei.
Daar is ander ou geskrifte wat verhale oor die mens vertel en wat ook baie wysheid besit, en dikwels dieselfde soort episodes beskryf. Die eposse en sagas, die legendes en mites wat fokus op die reis van die mens van geboorte tot die dood, beskryf op daardie pad feitlik onvermydelik (want dis menslik) dieselfde hindernisse: haat en nyd, moord en doodslag, honger, koue, vrees, begeerte, verkragting, bloedige onderdrukking. Daarteenoor is daar altyd sagte oomblikke van medelye, deernis, vriendskap, liefde. Deurlopend bly die mens egter hoofsaaklik soek na iets groter as die self, iets buite die self. Michael Fox, die Amerikaanse akteur wat aan Parkinson se siekte ly, skryf in die tydskrif Good Housekeeping dat hy stoei met geloof en spiritualiteit, maar: “I think there’s a God and I know it’s not me. I practise a humility that presupposes there’s a power greater than myself.”
Dít is die deurlopende tema van die Bybel, die wete van die Ander, die Een wat groter en magtiger as jy is – die Een wat tegelyk die mens verhef tot net onderkant die engele, soos Dawid in Psalm 8 dig, maar terselfdertyd daardie mens deeglik bewus maak van die almag van God, soos Job begryp wanneer hy eindelik kan erken: nou het ek Uself gesien.
Die Ou Testament en sy skeppingsverhale word in baie ander ou geskrifte weerspieël, byvoorbeeld in die Assiriese Gilgamesj-epos, waarin veral die verhaal van Noag (Utnapishtim) herken word.
Maar in al daardie ou geskrifte, die Assiriese, Egiptiese, Asteekse, Griekse, Romeinse, noem maar op, waardevol soos hulle is (en veral waardevol as ’n weerspieëling van hul tyd en van die begeertes en behoeftes van die mense van daardie tyd) word daar ’n magdom gode aanbid waarvan nie een werklik by die mens belang het nie. En waarvan nie een, soos die Bybel, die liefde openbaar wat die lewende God vir die mens het nie. En dis op die skarnier van die liefde dat die deur tot die heerlikheid van die ewigheid soms, net soms, op ’n kier oopgemaak word.
Hoe verstaan jy Genesis se skeppingsverhale?
Genesis se skeppingsverhale boei my. “Toe God die mense geskep het, het Hy hulle gemaak as beeld van Homself” (Gen 5:2). Al weer die manlike oorheersingsbeeld, kla die feministe, en hulle wat swaar ly onder eiegeregtige mans. Maar so sien ek dit nie. Die “beeld van Homself” kan tog onmoontlik fisiek wees. Inteendeel. Myns insiens is dit die asem van God wat lewe gee: die skeppingsvonk van die kunstenaars, die digters, die beeldhouers; dit is die liefdesvonk, wat húlle aanvuur wat omgee vir ander; dit is die vonk van goedheid wat God van sy Beeld, sy Wese, ingestraal het in die mens. En wat aan die mens lewe in sy volheid gee.
Jesus, Seun van God, Persoon in die Drie-enige God, het fisiek méns geword, mán geword,
