is vreemd dat die Templeton-stigting nie poog om godsdiens met perdewedrenne te versoen nie. By sulke byeenkomste, waar duisende mense met slegs een doel voor oë vergader, word daar sekerlik baie gebede opgestuur. Gevolglik bied dit ideale geleenthede om prakties te bepaal hoe effektief gebed werklik is. Hiervoor is die Stigting blykbaar nie te vinde nie.
Om wetenskap en geloof te probeer versoen, is egter ’n futiele oefening. Die Stigting se onrealistiese droom kan as twee groot bome, waaruit een boom te voorskyn moet kom, voorgestel word. Om dit te vermag, sal die Boom van Geloof die meeste van sy blare, takke en stam moet prysgee, terwyl die Boom van die Wetenskap steeds gedy. Uiteindelik sal ’n enkele Blaar van Geloof waarskynlik op die ander boom oorgeplant kan word. Op die keper beskou, reflekteer dit in elk geval die huidige stand van sake.
Waarom dink jy het die mens ’n behoefte aan gode? En het jy nie ook soms so ’n behoefte as jy op ’n stil Karoonag na die helder sterre kyk wanneer jy besig is met veldwerk op soek na fossiele nie?
Ek dink ons behoefte aan die onsienlike sit in ons neurale netwerke. Die kanse is goed dat dit evolusionêr ontwikkel het. Ongeveer viermiljoen jaar gelede het ons voorsate nie die omgewing oorheers nie en op die savannas van Afrika was die tegnologies mees gevorderde wapentuig stukke hout en verwerkte klip. Groot, gevaarlike slagtande was reeds iets van die verlede en kon nie meer as wapens aangewend word nie. Bipedalisme of tweevoetigheid, ten spyte van al die gepaardgaande voordele, het ons voorsate ook nie in staat gestel om maklik aan die savanna se vlugvoetige roofdiere te ontsnap nie. Die brein was egter besig om geleidelik groter en meer kompleks te word. Die skelet van Australopithecus afarensis toon, van die skouer tot en met die voet, ’n reeks aanpassings wat op beide ’n terrestriële en arboreale vermoë dui. Dit is dus redelik om aan te neem dat hulle gereeld in bome oornag het. Hedendaagse primate doen dit steeds en ons sal dit natuurlikerwys ook doen as ons sonder wapens op die savanna gestrand is.
Ons voorsate het dus, ten spyte van ’n geleidelike toename in neurologiese kompleksiteit, tot redelik onlangs steeds ’n ondergeskikte rol in die natuurlike omgewing beklee. Die logiese manier om onder sulke omstandighede te oorleef, is tropvorming en sosialisering. Sulke gedrag is nie net steeds by ons en die ander moderne primate teenwoordig nie, maar is in werklikheid wydverspreid onder soogdiere.
Dit is nie vergesog nie om aan te neem dat in die lig van die toename in kognitiewe vermoëns by die mens oor die afgelope viermiljoen jaar en die teenwoordigheid van natuurlike verskynsels (die lawaai van donderweer, die vreesaanjaende en verwoestende krag van weerlig om veldbrande te ontketen en lewensvorme dood te maak, asook die ongenaakbare invloed van die son tydens droogtes) die besef by ons voorsate posgevat het dat hulle nie alleen was nie, maar dat iewers daarbo of in ’n vuurspuwende berg iets aanwesig was wat die lewe hier onder op verskillende maniere kon beïnvloed.
Ná ’n veldbrand is daar gewoonlik diere wat in die slag gebly het. Ons voorsate sou so ’n maklik bekombare voedselbron nie geïgnoreer het nie. Ons voorliefde vir gaar vleis het dus waarskynlik ’n lang geskiedenis. Antropoloë wys juis daarop dat dit gesonder is om gaar, eerder as rou,vleis te eet, aangesien die kans op infeksie afneem en vertering aangehelp word omdat die struktuur van die weefsel gedeeltelik vernietig is en nutriënte dus makliker vrygestel word. Alles in ag genome, beteken dit ’n groter kans op oorlewing.
Dit is moontlik dat die gebruik om diere aan die gode te offer ook natuurlik ontstaan het. Die waarneming dat die iets daarbo blykbaar daarvan hou om met vuur te speel en diere te verbrand, maar dat dit hier onder gewoonlik met verwoesting en ellende gepaard gegaan het, kon tot die idee van brandoffers gelei het. Deur die proses om te draai en ’n dier of twee hier onder te verbrand sodat die geur ten hemele styg, kon die almagtige iets daarbo moontlik gepaai word. Dié kortpad lewer dieselfde eindresultaat en sou hopelik groter verwoesting en ellende afweer. Insiggewend is die feit dat Levitikus 1:17 in die ou vertaling hierdie gebruik spesifiek ’n vuuroffer van lieflike geur aan die Here noem.
Hiervandaan is dit ’n klein treetjie om versoeke aan die Almagtige uit te brei. Menslik gesproke is dit onafwendbaar dat die skerper potlode in die blikkie hierdie aktiwiteit sou uitbuit deur aanspraak te maak op spesiale kennis en die vestiging van mites en rituele daaromheen. Die feit dat elke geloof steeds sy eie mites en rituele onvoorwaardelik bo dié van al die ander aanvaar, is insiggewend.
Waar die idee van ’n opperwese dus natuurlikerwys kon ontstaan het, is dit duidelik dat die gepaardgaande rituele en gebruike positief tot die oorlewing van groep kan bydra.
’n Karoonag vol stilte en sterre laat my egter nie na ’n opperwese verlang nie. Die enormiteit van die uitspansel is amper nêrens so werklik as tydens ’n Karoonag nie en die gewaarwording wat dit veroorsaak, is kompleks en wisselend. Miskien is die oorwegende gevoelens vir my een van trots dat ons as mense iets van die ontstaan en werking daarvan ontdek het en ’n soort dankbaarheid dat ek fragmente daarvan kan verstaan en waardeer.
Watter rol kan wetenskaplike ontdekkings en bevindings en die wette van die natuur in jou oë speel as ’n teenvoeter vir geloof in die bonatuurlike wesens soos gode, engele en duiwels?
Ek sien nie die wetenskap as teenvoeter vir die geloof nie. Die wetenskap behoort nie daarop ingestel te wees om geloof verkeerd te bewys nie. Dit impliseer dat geloof ’n belangriker aanspraak op ons het as waarop dit geregtig is. Ons sien nie die wetenskap as teenvoeter vir ander kultuuraktiwiteite soos kunsuitstallings, musiekuitvoerings, opera of sport nie. Uit ’n kulturele oogpunt is godsdiens as ’n universele verskynsel egter interessant en die verskillende weergawes daarvan behoort op ’n vergelykende basis nagevors te word.[61]
Die werkswyse van die wetenskap is egter rasioneel en berus op toetsbare en herhaalbare resultate. Die bestaan van gode, duiwels, geeste, Kersvader en die paashaas is dus outomaties nie deel van die werklikheid nie en vorm deel van ons kultuurgedrewe mites. Wanneer godsdienste egter besliste waarheidsaansprake maak, kan dit wetenskaplik ondersoek word.[62] Een daarvan is die oortuiging dat gebede verhoor word.
Rugbyspelers wat voor ’n wedstryd bid of ná die wedstryd beken dat die Here hulle laat wen het, plaas duidelik meer vertroue in ’n afwesige god as in hul wetenskaplik gefundeerde oefenmetodes. Veel ernstiger is egter die aansprake dat terminale pasiënte deur gebed genees kan word.
Grigg[63] wys daarop dat geloofsoortuigings by baie werklik siek pasiënte wel berusting kan bring, maar daar bestaan nie waargenome gevalle waar dit die ontwikkeling óf progressie van byvoorbeeld kanker selfs net vertraag het, of die herstel van pasiënte positief beïnvloed het nie.
’n Eksperiment met 750 hartpasiënte het getoon dat diegene vir wie se herstel Katolieke en Sufi-Moslems in die Verenigde State, Boeddhistiese monnike in Nepal en Jode by die Klaagmuur gebid het, nie beter gevaar het as ’n tweede groep wat die gewone mediese behandeling ontvang het, of ’n derde groep wat met behulp van onder meer spesiale musiekprogramme en terapeutiese tastegnieke behandel is nie.[64]
Laastens het ’n navorsingsprojek wat tien jaar geduur het en 1 800 hartpasiënte ingesluit het, in 2006 ondubbelsinnig getoon dat gebed geen invloed op die herstel van die pasiënte gehad het nie.[65]
Sommige wetenskaplikes beweer, verkeerdelik, gelowiges is gesonder en gelukkiger as ongelowiges. Is jy gelukkiger noudat jy nie meer glo nie, of mis jy iets?
Ek dink ek was nog altyd gelukkig, maar ervaar definitief ’n gevoel van vryheid getemper deur die wete dat ek alleen vir my doen en late verantwoordelik is. Ek mis die gewyde sang, orrelmusiek en die gemeenskaplike stilte voor die diens, maar nie die preke, voorskrifte en rituele nie.
As gelowiges beweer hulle is gelukkiger as niegelowiges, is dit waarskynlik omdat hulle alles in die hande van die vermeende Opperwese laat. As ’n mens oortuig is dat jou lot deur een of ander god bepaal word, dat hy/sy in beheer van jou lewe is en dat al jou vrese en gewaande sondes uiteindelik
