omstandighede wel gelukkiger is. Voornemende studente wat nie op ’n studierigting kan of wil besluit nie, beweer soms dat hulle op die Here wag om namens hulle te kies. Net só het ’n buurman wat jare reeds versuim om ’n gekraakte muur te herstel, ter verdediging beweer dat die Here nog nie sy goedkeuring vir die herstelwerk gegee het nie. Daar is min twyfel dat sulke gedrag bloot onvolwasse pogings is om die besluitnemingsproses vry te spring.
Tog word die bewering dikwels gemaak dat mense binne ’n godsdienstige gemeenskap gesonder is en ook langer leef. Dit is heeltemal moontlik dat rituele aktiwiteite, gerugsteun deur ’n meelewende gemeenskap, gevoelens van welsyn en optimisme kan veroorsaak en op dié manier die negatiewe effekte van stres verminder. Sulke verskynsels is egter nie uniek aan godsdienste nie, aangesien niegodsdienstige tegnieke, byvoorbeeld meditasie, dieselfde uitwerking het.
Mense wat in die bonatuurlike glo, neem dikwels wetenskaplikes kwalik omdat hulle rasionele denke bo alles stel en beskuldig hulle dat hulle die wondere en magiese uit die lewe wegneem. Hoe belangrik moet rasionele denke gegrond op bewyse na jou mening in ons lewe wees?
Die enigste manier om in ons komplekse wêreld te oorleef, is deur rasionele denke en optrede, anders leef jy in Lala-land. Rasionele denke is die vlam wat ons van die Grieke geërf het en wat steeds help om die donkerte van die kosmos stelselmatig te verlig.
Daar is niks daarmee verkeerd om Kersfees as ’n spesiale geleentheid, wanneer mense vlietend meer tyd vir mekaar het, te ervaar nie. Ook nie om stilletjies ’n traan weg te pink as ’n kinderkoor “Stille nag” sing nie. ’n Behoorlike Afrika-sonsondergang, die Groot Mars uit Aïda of “Ballade vir ’n stadskind” sal waarskynlik by baie mense dieselfde gevoelens oproep. As die son sak en die liedjie verby is, is die werklikheid steeds daar.
Die gevaar lê, myns insiens, daarin dat as ’n persoon voltyds in die magiese wêreld begin leef, hy/sy spoedig die greep op die werklikheid verloor, soos met die onlangse wegrapingsdebakel van Johannes Coetzee. Jim Jones en sy volgelinge se massaselfmoord (1978) en die dood van David Koresh en sy volgelinge in Waco, Texas (1993), is ekstreme voorbeelde van hoe irrasionele denke die oorhand kan kry.
Ek dink dat godsdiens soos dit tans, in die breë, beoefen word, ontoereikend vir hedendaagse omstandighede is. In die proses is die Afrikaanse kerke besig om leeg te loop, nie omdat lidmate ongelowig word nie, maar heel waarskynlik omdat die kerk nie meer die spirituele ondersteuning wat hulle soek, kan verskaf nie. Julian Müller is reg as hy noem dat die kerk haarself as geestelike gespreksgenoot gediskwalifiseer het.[66]
Daar word ook uit verskillende oorde toenemend klem op ’n spirituele eerder as ’n dogmatiese benadering gelê. Dennett[67] reken dat baie mense wat so ’n benadering voorstaan, nie spiritualiteit kan definieer nie. Grigg[68], daarenteen, definieer dit duidelik as deelname en self-transendensie om ’n produktiewe bestaan te voer in die aangesig van die finaliteit van die dood, morele ontoereikenheid en betekenisloosheid. Volgens hom is ’n spirituele bestaan ’n lewe wat in harmonie met die kosmos gevoer word.
So ’n spirituele kruistog op soek na betekenis, doel en morele geldigheid kan myns insiens ten beste met GOM as vertrekpunt gerealiseer word, want dit omseil effektief die onoorkomelike knelpunte van tradisionele godsdienste, te wete die universele probleem van lyding en God se onvermoë om die kwaad te oorwin.
Stadig en pynlik, pynlik stadig wen die mens
aan insig en begrip, verdwyn ou gode uit hul kastele.
Maar die teoloë kou kaiings,
wil steeds Esegiël speel met ou beendere.
Uit: “Ope brief: aan die nuwe Doktorandus” deur MM Walters.[69]
JURIE VAN DEN HEEVER is ’n Karoo-paleontoloog en dosent in vergelykende werweldiermorfologie in die Departement Plant- en Dierkunde aan sy alma mater, die Universiteit Stellenbosch (US). Ná sy studies het hy veertien jaar lank by die destydse Suid-Afrikaanse Museum in Kaapstad as Karoo-paleontoloog gewerk. Hy het die akademie in 1988 betree toe hy ’n pos aan die US aanvaar het. Van den Heever is sedert 2005 medeskrywer van die weeklikse “Wetenskap vandag”-rubriek in Die Burger en spanlid van die weeklikse wetenskapprogram “Hoe verklaar jy dit?” op RSG. Ná sy aftrede in 2007 is hy op deeltydse basis by die US heraangestel.
Cecile Cilliers
in gesprek met Frits Gaum
“Jy vra wie is God vir my? Vir my is Hy ’n konstante Teenwoordigheid. Vir my is God ’n Realiteit – ek kan nie anders nie. Ek gló, en is dankbaar dat ek glo, en dat ek binne sy genade kan leef.”
Wie is Cecile Cilliers?
Wer bin ich? Só begin Dietrich Bonhoeffer se aangrypende gedig wat hy uit aanhouding skryf, wagtend op die doodsvonnis vir sy aandeel aan ’n komplot om Hitler te vermoor. Die gedig beskryf die tweeledigheid van sy aard en die dilemma waarin hy hom bevind. Mense vertel hom, dig hy, dat hy rustig, vrolik, ferm uit sy sel tree, soos ’n landheer uit sy kasteel. Hy is vry in sy omgang met sy bewaarders, vriendelik en oop, syne skynbaar die reg om bevele te gee. Mense vertel ook dat hy sonder vrees die mistroostige dae tegemoet gaan, gelykmatig, glimlaggend, trots: iemand wat gewoond is om te oorwin.
En dan volg daar tien versreëls van vrees vir die toekoms, angs, rusteloosheid; ’n voël in ’n kou vol verlange na kleur, na blomme, na voëlgesang; ’n dors na woorde van vriendskap en buurmanskap, magteloos, vermoeid, leeg van bid, van dink, van skep, afgemat en bereid om alles finaal te groet.
Wer bin ich? Der oder jener? Hierdie mens of daardie een? Is ek vandag dalk só en môre weer anders? Is ek dalk albei tegelyk – voor mense ’n huigelaar maar voor myself ’n veragtelike, weeïge swakkeling? Of is daar iets binne my wat soos ’n oorwonne leër in wanorde vlug van ’n oorwinning reeds behaal?
Eensame vrae hou my vir die gek: Wer ich auch bin, Du kennst mich, Dein bin ich, o Gott! Wie ek ook al is, U weet, o God, ek behoort aan U!
Hierdie gedig spreek tot my. Ek is op 24 Mei gebore, onder Gemini; dus Tweeling in die Diereriem, tweeledig van aard. Ek weet dis onsin, die astrologie, en is nogtans geamuseerd verstom hoedat die persoonlikheidstrekke soos deur die sterre bepaal met my eie ooreenstem. Tweeledig en gesplete – vol verbeelding en tog logies, serebraal maar emosioneel, lief vir mense en hul stories, terselfdertyd krities en privaat van aard, vol nood aan mense óm my en daarenteen immer smagtend na stilte; flambojant, laatsienerig, eiegeregtig; dikwels bang en huiwerig maar meestal liefdevol, vredesoekend. Stellig so gekompliseerd soos enige ander mens.
Maar, wie en wat ek ook al is (en o, hoe hou ek van die intieme Duitse duzen van die Skepper), Jy weet, o God, ek is Joune!
Wie is God vir jou?
Ek het op Montagu in die Boland grootgeword waar my pa, Bram Pretorius, landdros was. En my verhouding met God is vroeg reeds bepaal deur my verhouding met my pa. Ek noem God Vader, doen dit met vrymoedigheid, die begryplike angs van baie vroue wat gely het aan die hand van vaders en mans ten spyt. Want my pa het ek leer ken as ’n regverdige, liefdevolle, diep gelowige man met ’n innemende humorsin en ’n ironiese blik op die ganse mensdom. Van hom het ek die gawe van ’n geloof soos syne ontvang.
Pappa het soos Henog (Gen 5:22) “naby God geleef”. Nie dat hy ooit die Skepper by sy naam genoem het nie. Hy, het hy gesê, of my Skepper. Maar hy was in daaglikse gesprek met Hom. En die innigheid van daardie verhouding, die absolute geloofsoortuiging wat ook al die omstandighede, die ontsag, die eerbied, dié het ek by my pa geërf. En daarby die wete dat as jy nederig voor God leef, jy jou vol selfvertroue kan laat geld onder ander.
Maar
