E. KOTZE
TORING
SE BAAI
’N ROMAN
KWELA BOEKE
Opgedra aan Johan
Karakteruiteensetting
SIEBER + OLGA
1 seun + 2 dogters
OCKERT + MIEMIE
Gwendolien
SMITTIE + KITTIE
Ita + Fia
KERNEELS + POPPIE
Jannes
GYS + GRIETA
3 kinders
JAKOB STOKER + JOHANNA
Anneries + Dries + Mietatjie
DORN + KOKKIE
Willy + Jônnie + Dirkie
MARIJA + {PETRIEK + KOKKER + OUPAPE TOWEJAS}
Meggie + Dolf + Bles + Witkind
MISTER PAULSEN + JUFFROU PAULSEN
JUFFROU DIPPENAAR
Kluytse + inkomelinge:
WIELJAM + HENDRIKA
7 kinders o.a. Seuna + Elsie + Hento + Boetie + Arnoldus + Bawa
FLIP BEETS + BARBARA
ABEL + RIET
JOGGIE + STIENA
4 kinders
JYMS + SANTA
OUPA HEN + OUMA KATRIENA
JIMMY WHITE
DIXON + FAMILIE
JAN MOSTERT – LATER POSRYER
1
Die toringklip was van altyd af ’n landmerk vir skuite wat bo uit die Onderwêreld uit af Bobaai toe kom met vragte kreef. Op ’n stil dag, wanneer die see vol is, lyk die klipperige baai soos ’n versonke stad, trillend onder die water, met net die hoogste nokke wat bo uitsteek en die spits toring van ’n tempel.
Dis geen vriendelike hawe nie, daarvoor is die klein baaitjie wat met sy bek oop na die noord lê te onstuimig en onherbergsaam. As die see ’n skop in hom het, kan dit rof word.
Stormsee het deur die jare walle bloumosselskulp teen die duine opgehoop en mettertyd die klippe op die strand glad gerol. Tog is dit die plek waar Colbert sy fabriek kom staanmaak het: aan die verste punt van die witstrandjie, deur ’n skuins rotsplaat teen die aanslag van die westewind verskans. Soos ’n groot gaar kreef met sy voorlyf op die wal, die stert uitgeflap oor die jettie, staan die bousel van sink en plank. COLBERT CANNING COMPANY is in duidelike swart letters op die rooi dak geverf.
Van die fabriek en die paar buitegeboue lei ’n reguit swart steenkoolpad teen die steilte uit na ’n groep riffelsinkhuise omhein met doringdraad. Dis die sogenaamde Kamp, waar die fabriekswerkers ’n eenvoudige lewe lei. Smal stoepies voor en agter hou die sand wat die oostewind oor die vlaktes aanwaai van die drumpels weg. Die skuifraamvensters is voorsien van houtluike, waarsonder die somers onhoudbaar sou wees.
Voetpaadjies lei van die Kamp af tussen soutslaai en doringbosse deur in verskeie rigtings: na die skool en winkel en slaghuis op die hoogte bokant die baai. En links, meer na die suide, die vierkantige platdakhuise van die Bobaaiers, en mister Paulsen se bruinskool, en die Gaat waar die kreefvangers bly in hutte van sink. Op ’n bufferstrook tussen wit en bruin staan die enkele tweevertrek-sinkhok van Marija, die wasvrou.
Soos die derm van ’n huidjiehu kom ’n plaaspad veld se kant van die gehuggie verby, tot by die winkel waar dit wegdraai na die soutpanne aan die mond van die Rivier, vyf myl verder. Daarvandaan volg dit die oewer tot by die grootdorp en spoorwegstasie veel verder aan. Die plek is afgesonder en onbelangrik, nêrens aangeteken nie, skaars ’n kolletjie vliegmis op die landkaart. Die fabriek is die middelpunt van sy bestaan, kreef die lewensbron.
Sterftes kom voor wanneer ’n skuit vergaan en die bemanning verdrink. Of as maagkoors uitbreek en soos vuur deur die Gaat trek. Dan sterf hele families uit en lang begrafnisstoete beweeg soos miere agterom die bruinskool. ’n Gat word gegrawe, ’n lyk laat sak, die kis toegegooi, die vars hoop gelykgemaak met die aarde as die oostewind daaroor waai.
Dis die oostewind se nes daardie: ’n wind so reg uit ’n vuuroond, warm en droog en ongenadig. In die middel van die nag staan hy op uit die bossies, stoot sy asem ’n paar maal uit voor hy die vlak vat, stof opskep en saamvat, by oop deure en vensters inwaai en anderkant uit, dwarsdeur die fabriek tot op die skuite. Tot die water bleekgroen op die middag lê en smag na die lafenis van ’n koel kenter as die weer op noord draai.
Ongeag die weer, werk die fabriek. In sy klam buik pols ’n enkele dieselmasjien wat ’n ingewikkelde stelsel van dryfasse en kruis-en-dwars-bande trek. ’n Stoomenjin maak gas vir die koelkamers. In die boilerkamer word die ketels gestook. Koekepanne ratel oor die smal spoortjies op die jettie. Die skoorsteen rook en die fluitjie blaas. Vroue in wit oorjasse en waterstewels, geslypte mes in die hand, tou in die voetpad af en kom val by die paktafels in.
Soos gewoonlik hou Ockert Blankenberg, die voorman, dié dag toesig – van die aflaaiery op die punt van die jettie tot in die kreefhuis by die pakkers. Slof met swaar houtsool-kalosies aan sy voete enkeldiep deur die water. “Toe, toe, opskud vir die Mariebiskit!” jaag hy die vroue aan en tik hulle speels op die boud met ’n hand soos ’n tennisspaan.
Hulle lag hiér uit. Dié mister Ockert darem! Hulle ken hom van destyds toe hulle saam in Stefan se fabriek gewerk het. En verder terug, van sy vulletjiedae op Langbaan se strand waar hulle in die vlak lagune-watertjies gespeel en steentjies gebraai het. Agtermekaar jongkêrel gewees toe hy nog al sy hare en tande gehad het. ’n Reus van by die ses-voet-ses in sy sokkies, en sterk. Dra ’n bakkie manalleen op die strand uit. Mag nie slaan nie: die juts het gewaarsku. Hoewel hy wel sal slaan, as dit moet.
Onder die plankvloer van die kreefhuis spoel die gety op en trek met ’n grom van growwe sand en skulp terug, wat losgekarring is onder uit die seebodem. Dis volmaanspring. Die see is aan die kwaai word.
Die skuite het kort duskant Honneklip gevang toe die kreef se bekke begin skuim – ’n teken van onweer. Eietyd is die bakkies op dek gelaai en het hulle gemaak vir die huis, met die wind van agter. Een van die skuite het masjienmoeilikheid gekry en moes ingesleep word. Dis met moeite tot teenaan die jettie gebring, waar die aflaaiers nou halflyf in die ruim staan en die kreef met vurke in kiste gooi.
’n Gejaagdheid maak almal senuweeagtig. Sieber, die fabriekbestuurder, jaart die jettie met ongeduldige treë af. “Die skuite moet wegkom!” Hulle moes al weg gewees het as dit van hom afhang, om in die Bobaai te gaan skuil!
Almal blaas in Ockert se nek.
“Ja!”
