Kerneels-hulle is Volks toe in die Kaap met Jannes se geboorte. Miemie Ockert . . . Foei tog, die stomme mens.
Hoe ook al, Johanna sal hulp nodig hê, daar in die ou huis vlak langs die fabriek – die eerste wat aanmekaargeslaan is in die sand en steenkoolas. Sonder watertenk. Hulle moet water van die fabriek af aandra in viergellingblikke, nes die bruinmense. Die vloere is van sement.
Mens sal sê hulle moet darem nou al weet om nie elke jaar . . . Maar arme Stoker sê hy kan nie help nie, Johanna vat so maklik.
Smittie maak sy oë toe en hou hande met sy kinders. “Kom laat ons bid.”
Hy sê die Segen Vader op. Plaas dan ’n sny roosterbrood in sy bord en laat Ita die sop daaroor skep. Wit herebone uit die Sandveld, en kreefkoekies gemaak van kreefstertjies wat Ockert spesiaal vir eet gaar gestoom het.
Seker met die verwagting dat hulle ook sal kry. Wanneer die kind kosmaaktyd styf teen die stoof kom staan, met die oë soos ’n dikkopkuiken, kry Kittie haar jammer.
“Ek wens Mamma wil vir ons ook koekies bak, maar Mamma maak dit weer nie vandag nie,” vertel sy met ’n oumensstemmetjie. Die bloeddruk sal nog haar ma se einde wees in daardie bakoond van ’n kombuis. Arme kind met die potblou armpies onder driekwart-jersiemoutjies, asof die wol altyd te min is. Dan stuur Kittie maar ’n enemmelbakkie vol oor.
Hy weet sy sou vanmiddag al ’n mandjie vir die Stokers gepak het: dettol en soetolie en watte en haakspelde en ’n paar ou luiers vir die kleintjie wat verwag word, vir wie Johanna selde genoeg voorsiening maak. Ook van die kreefkoekies en ’n stukkie wors sou sy saamgevat het, al is dit nie naastenby genoeg vir die eters in daardie huis nie.
“Ma het gesê ons moet die wekker stel om betyds wakker te word vir skool,” sê Fia toe hulle die stoele terugstoot.
Hulle stapel die borde inmekaar en pak dit in ’n skottel. Kittie sal dit nooit toelaat nie, maar daar’s nie genoeg water vir opwas nie. Hulle bêre dit vir Meggie, wat soggens in die huis help as die fabriek nie werk nie. Sy is Marija, die wasgoedvrou, se dogter, en is meer ’n maat vir die twee meisiekinders as iets anders.
Smiddae as hulle vir Smittie koffie wegneem fabriek toe, mag hulle ’n tydjie vir Meggie in die kreefhuis gaan help. Hulle staan weerskante van haar en laain die blikkies met vierkantjies botterpapier waarin die kreefstertjies verpak en toegevou word voor dit deksels opkry. Hoe vinniger hulle laain, hoe meer pak Meggie en hoe meer verdien sy.
Smittie sit ná ete nog ’n rukkie by die afgekoelde stoof met sy pyp. Hy vra nie soos gewoonlik of die kinders se skoolwerk klaar is nie. Anders help hy Ita met haar somme, die langdeel en breuke waarmee sy sukkel. Juffrou Dippenaar sê hy moet haar los, dat sy self probeer. Maar hy kry die kind so jammer. Vir hom is dit tog so maklik, hy werk dit sommer uit sy kop uit.
Die kinders slaap, maar slaap ook nie. Die hele nag ruk die wind aan die vensters. Nie soos die oostewind wat soos ’n wolf om die hoeke blaas nie, maar met die gedruis van die see daaragter. En die gekletter van reën op die dak.
Hulle dink aan ant Johanna Stoker daar onder in die platdakhuis op die vuil steenkoolwerf; die see wat kort onderkant die pad kom draai. Ant Johanna met die ingesakte wange, hande op die maag onder ’n bont voorskoot.
“Hoei!” roep sy as hulle met hulle pa se koffie verbykom. “Sê vir julle ma as sy ’n kansie het, moet sy ’n draai kom maak.”
Dan maak Kittie tyd. Maar hulle twee moet by die huis bly, want hulle het niks daar nodig nie, so tussen die klomp seunskinders. Sonder dat iemand hoef te sê, weet hulle daar is een van die dae weer ’n babatjie.
Hulle ma gaan help, en hulle pa stem saam. “Dis ’n mens se Christelike plig.”
Net soos dit hul Christelike plig is om elke middag vir Marija ’n skotteltjie kos te stuur, al is dit ook net ’n lepel rys en een aartappel met die sous van skenkelvleis daaroor. “Ons kan die mense nie aan hul lot oorlaat nie.”
Die lot is honger en die dood, fluister die twee kinders onder die kombers in hul warm bed. Die lot is klam en vaal soos die koue, mistige weer wat om die baai toevou, met net die buitelyne van skuite en hul maste en die rotse wat daardeur sigbaar is. Dis daar, maar ’n mens kan nie daaraan vat nie.
Dis die geheimsinnige onbekende wat gereeld die mense in die Gaat bykom, en die Stokers, maar nie die Kamp nie. Behalwe klein Diekie wat aan die maagkoors dood is. Uit pure onverskilligheid, die ma wat die een lang sikkeret ná die ander rook. Sulke mense moenie huil nie.
“Steek brand die muisbos!” roep Marija as die misdou op ’n Maandagoggend verdomp om oop te trek en sy sukkel om die wasgoed droog te kry. Hulle bring ’n boksie mêtjies en trek die swalletjie, steek die fyngoed van muisneste tussen die boswortels aan die brand. En die son kom deur.
2
Daar brand ’n kers in die kombuis toe die kinders wakker word, maar die huis is stil. Kittie is nog nie terug nie, en Smittie is reeds weg. Sonder om koffie te drink of te eet.
Hulle maak altyd pap, en later kom haal Tommie, Smittie se handlanger, die agtuurkos: ’n eier tussen twee snye brood of gebakte vis of iets. “Julle pa moet goed eet, hy werk hard,” glo Kittie.
Hulle pa het sy jas gevat, want dit reën strykdeur. Dit klink asof die watertenk oorloop; daar is ’n gedruis van water.
“Die pad kom af!” Ita staan oorbluf toe sy die agterdeur oopmaak.
Die wapad is ’n kabbelende rivier wat nie sommer gaan opdroog soos die poele in die wielspoor waarin hulle altyd ná die reën speel nie. Hulle kan dit nie glo nie. Maar dan het hulle hulle nie verbeel dat daar in die nag aan die deur gehamer en na hulle pa geroep is nie. Dit het geklink asof dit Ockert was wat kom klop het . . . En dan is daar groot fout. Die water skuim en maak windjobbels in die pad.
Ita pluk haar rok aan en vou ’n streepsak-kappie oor haar kop, en hardloop. Sy hardloop verby die huise en die skool tot by die winkel. Daar steek sy vas. Die see is spierwit omgekarring, die baai onherkenbaar, die water só hoog dat daar niks van die rotse sigbaar is nie, net die helfte van die toring. Die passasie is toe gebreek en die branders spoel oor die jettie.
Alles is flenters geslaan. Die jettie is net voor die kreefhuis afgebreek, en die kreefhuis self hang skeef soos ’n deur aan een skarnier. Dit kraak en swaai heen en weer as die seë daarteen breek. Sinkplate en splinterhout en mandjies en goed dryf die hele baai vol. Die strand is uitgekalwe; die water krul teen die wal op en vat bamboes en sand en skulpe terug. Bondels skuim werk uit.
Met sy hande in sy broeksakke kom Jannes van Kerneels van onder af aangedraf. Hy maak of hy nie koud kry nie.
“Wat gaan aan?” skreeu Ita.
“Hoe lyk dit vir jou? Jy kan mos sien.”
“Enige bobbejaan kan sien, maar wanneer?” kry Ita hom terug. Hy is drie jaar ouer en altyd slimmer, omdat hy sy pa se bakkie kan bestuur en kos en brood vir die skuite aflewer.
“Vannag al. Ons het die slag gehoor. Soos ’n kanonskoot. Ma was in die kombuis en het my gestuur om te kom kyk, en ek het vir Pa gaan roep. Ons het koffie en toebroodjies vir die mense gevat. Mister Sieber was daar en hy’t ons gevra ons moet tog net in hemelsnaam sy vrou wegvat.”
Jannes is bra kordaat dat hy alles meegemaak het.
Klein tussen die wrakstukke skarrel die mans rond: Ockert en
