weet maar te goed. Al wat sy hoor, is verskonings. Daar is ’n oorlog aan die gang in Europa en Suid-Afrika is betrokke. Daarom is daar ’n skaarste aan alles. Meel en suiker word gerantsoeneer, hulle eet mieliegruis, semels word by die koffiebone gebrand, ertjies by die meel gemaal. Die brood is slypplank. As dit nie vir Pollie van Kerneels was wat meel direk van haar pa, ’n koringboer van die Sandveld, kry nie, was suur brood hul voorland. Petrol word volgens ’n koeponstelsel toegestaan. ’n Telefoonlyn oor die kataravlak na ’n niksbeduidende fabriek is die laaste bekommernis van die regering, óf die direkteure wat gemaklik in die Kaap lewe. Al waarop hulle hamer, is besparing, en hoe die firma wurg . . .
“Vrou,” sê Sieber toe sy uitgepraat is, “ons is nie in ’n posisie om Colbert aan te vat nie. Daar mag ’n tyd gewees het toe hy verleë oor ons was, maar die skoen is nou eerder aan die ander voet. Ek is nie onmisbaar nie.”
Hy sal nooit vergeet dat hy maar net ’n gewone boekhouer was met nog ’n vak kort vir sy BCom waarvoor hy saans gestudeer het nie, toe die pos as bestuurder op Toring oopval. Die vorige man het nie kans gesien vir die half bankrot spul nie en Sieber was nommerpas vir die posisie. Nie te geleerd nie, maar slim met syfers, en Engels magtig.
En Olga was verpleegster, ook nie gekwalifiseer nie, maar met praktiese ondervinding. Ideaal om hom by te staan in sy pligte wat strek van dokter en vroedvrou tot predikant, en les bes poeliesman as die klomp in die Gaat mekaar op ’n Saterdagaand met messe of gebreekte bottels bydam, of ’n pot kokende pampoen.
“Dink aan die voorregte wat ons hier het,” gaan hy voort.
Olga ken die rympie: ’n huis met twee ekstra slaapkamers, sitkamer en badkamer. Sonder bad. En ’n kleinhuisie van sink waarin langbeenspinnekoppe en brommers onder die planksitplek hou. Soos al die ander moet hulle self een maal ’n week die emmer leegmaak, in die gat in die veld, bedek met ysterstawe en sinkplate en die luik met skarniere . . . wat maklik al deurgeroes kan wees.
“Ja, dis ongerieflik, maar sonder opoffering val niks in jou skoot nie,” kan Sieber nie help om te preek nie. “Stel jouself in my plek: ek moet almal tevrede hou en die boeke laat klop. Besef jy wat dit beteken?”
“En ek?” vra sy. “Van wie verwag word om vir almal wat bek en pote het slaapplek te gee? Colbert en die skoolinspekteur, net omdat ons die ekstra kamers het. Die dominee moet ontvang – wanneer hy die enkele keer op huisbesoek kom. Op die mees ongeleë tye moet ek regstaan met etes, vir brood en melk by Pollie aanklop, of ’n geslagte hoender. Bleddiewil my laaste fles geelperskes . . .” Haar waardigheid vlieg saam met haar taalgebruik by die venster uit. Sy is weer die spoorwegkind op die dorpie waar haar pa stasiemeester is, by wie die ligtende waens langs die perron verbyflits, en mense pennies uitgooi.
“Wat van my wat moet voorsit by die Vrouesendingbond, bidure lei, wyksbasaars organiseer, siekes besoek, in krotte moet inkruip . . .?”
En steeds die afstand moet bewaar tussen haarself en mense soos Kokkie Dorn, die ou vrou van Dorn die skrynwerker. Wat die vrede moet bewaar met ’n buurvrou soos Miemie Ockert, van wie sy slegs deur ’n draadheining geskei is. So ’n onaangename mens wat deur die vensters loer wie se kinders nou weer so stof maak. Wat kyk wie haar kind wakker raas – die kind wat sy nie kans gesien het om self groot te maak nie.
Here, stuur Olga Sieber ’n gebed op wat teen die motor se dak vasslaan en op haar terugsak, sit ’n slot voor my mond. En sy rangskik haar hoed; hulle nader die dorp.
Ook Sieber dank die Here dat hulle die pad afgelê het sonder noemenswaardige gebeurlikheid. Alles wat Olga gesê het, is in ’n mate waar. Sy is ’n goeie vrou wat haar plek vol staan, ’n voorbeeld vir almal. Behalwe die dag wanneer sy oorkook.
4
Kerneels is ’n paal van ’n man met ’n wit kuif wat hy agteroor kam, en ’n netjiese klein snor op die Hitlerstyl. In ’n grys flenniebroek en wit boordjielose hemp, die moue ’n slag teruggevou van sy polse, staan hy op sy uitkykplek voor die winkel en beskou die verwoesting en gefletter onder in die baai.
Is dit nou die einde? vra hy homself af. Dan het hy alles gesien, van die begin tot die end. Hy was die eerste van Colbert se span wat voet aan wal gesit het om Toring vir die firma te annekseer deur ’n seilkano met ’n boei in die hawe te anker. Toe is hy met ’n tent en proviand, ’n paraffienstofie en die noodsaaklikste skottelgoed agter ’n muisbos gelos om te wag vir die vragskuit wat die afgetakelde fabriek uit die Bobaai moes aanry.
Vooraf moes daar eers ’n rif weggeskiet word om toegang tot die baai te gee. Kundiges het die skietwerk kom doen onder aanvoering van ’n Noorweër wat ook ’n duiker was. Sodat die Toringklip darem nie in die slag gebly het soos daar gevrees is nie. ’n Engelsman het die jettie gebou: ’n primitiewe stellasie van pale en planke, oorkruis gespyker om dit te versterk. Die stoomketels, wat etlike tonne weeg, is met skuite aangesleep en ’n takelaar het dit geïnstalleer. Gys Losper, toe nog ’n jong boer, is met sy lorrie deur die veld gestuur na die naaste stasie om die swaar masjinerie en gereedskap te laai.
Van skuite had Kerneels kennis. Hy was by Stefan in diens op handelsvaartuie wat hoër op in die Bergrivier soutvis verruil het vir velle en koring. Op ’n keer het hy selfs winkel gehou op Oolfantsdrif, ’n soort halfwegstasie langs die Bergrivier. Saans as skinker in die hotelletjie gewerk, en musiek gemaak op ’n Saterdagaand wanneer die Velddriwwers en boere kom dans het. Paarties soos hy nog nooit weer belewe het nie.
Op Toring het hy by die aflaaiery tallie gehou, by die retorte in die fabriek gewerk, maar altyd sy eie planne gehad. Toe hy hoor masbanker gaan nege pennies een in die Kaap, het hy ’n skuit aangeskaf en sy neef uit die Bobaai as skipper aangestel. Om die vis te vervoer moes ’n ou lorrie feitlik herbou word: Smittie die enjin, Dorn die bakwerk.
Toe loop die skuit in digte mis op die wal – ’n yslike gat in die romp en die masjien beskadig. Die fabriek het hom ’n ander enjin aangebied en hy was onder die indruk dis ’n ruiltransaksie, totdat hy ’n helse rekening vir herstelkoste gekry het. Boonop dros die bemanning en laat ’n winkelskuld van tagtig pond agter vir kos. Op sy eerste trip Kaap toe haal die drywer die lorrie uit rat teen die Resseberg af en kry hom nie gestop nie; die ratkas strip en hy gaan hardloop hom in ’n krans vas.
Letterlik sonder heenkome, bied Sieber hom die werk in die winkel aan, met die slagtery daarby. ’n Permit om pos te ry word aan hom toegeken. Terselfdertyd pik hy smousgoedjies op die oewerplase langs die Rivier op om weer op Toring te verkwansel. Pollie se pa, ou Basjan Louw, het ’n veepos net drie myl buite Toring en verskaf vleis vir die slagtery.
Hulle word ook die kontrak aangebied om brood te voorsien vir die skuite. Een van Sieber se grootste probleme was om die kreefvangers Sondagaande op die see te kry. Hulle het nie kos nie, die vroue wil nie bak nie, hulle het nie oonde nie. Kerneels gryp die geleentheid en neem sommer aan Pollie sal bak – wat sy ook doen. Sy is immers ’n boeremeisie wat gewoond is daaraan om in groot maat vir die oesvolk kos te maak. Sieber laat bou ’n binne- en buitebakoond en die helfte van die een kombuismuur kry rakke.
Laas nag met die storm was hulle huis in beroering. Pollie het net die suurdeeg oorgeklop toe Jannes kom roep: “Pa, daar het ’n bom ontplof, die fabriek is opgeblaas!”
Jannes het oorlog in die kop, hy is op die ouderdom dat sy verbeelding met hom weghardloop. En wie kan hom kwalik neem met al die gerugte in omloop?
Die end van die storie was dat hulle koffie en iets te ete gevat het vir die mense wat verslae daar rondgestaan het in die gure weer. Olga Sieber inkluis, met ’n tjalie om die skouers. Wou omtrent die apiestuipe kry. “Pappie, maak ’n plan! Doen iets!”
Dis maar goed hy ry altyd die halfjekkie blits
