brom hy nou tussen tabakgeel tande deur.
Dis soos die dood: jy vat hier en jy vat daar, maar jy vat niks raak nie. Laat die seewater hom uitwoed en die ou spul wegspoel, en laat die base verbykom. Die menere wat net in die syfers belangstel en die wakkerlê oorlaat aan arme drommels soos Sieber en Ockert.
Niks beter gewoond nie, dink hulle mos. “They live like animals,” het Colbert se vrou haar uitgelaat tydens haar eerste kennismaking met Toring. En die plek was toe al mak: die grond voor die agterdeure hard gemaak met klei en met beesmis gesmeer, manatokkas geplant vir windskerms, ’n rytjie leeubekkies onder Kittie Steyn se kamervenster.
Die vroue was omgekrap, in hul eer gekrenk. Meeste van hulle kom uit goeie huise. Laat sý onder sulke omstandighede probeer kinders grootmaak, God en sy gebod gehoorsaam, gesonde kos op tafel sit!
Toe Kerneels agtuur die winkel oopsluit, begin Wietels semels strooi en die vloer natspat om te vee. Op die stoep wag die mense, traag om pad te gee.
Kerneels sug en gaan staan agter die toonbank. Een-een kom die kopers in, tel kleingeld in hul hande af, koop penniegewys: boksie mêtjies, kers, witdulsies vir die skrik.
Marija skud die kind op haar rug reg, gee die abbadoek ’n ekstra knoop onder haar borste en staan nader. Sy moet ’n koekie blouseep hê. Ook dit word gerantsoeneer: die steentjies in blokkies gesny en in koerantpapier toegedraai.
“Ek kom Maandag betaal.” Nadat sy by Kittie Steyn gewas het. “Mister Koch,” voeg sy uit respek by, en om ’n voorbeeld te stel vir die Gaat se mense, wat oor die toonbank hang asof hulle nie bene het om op te staan nie.
Sy kyk skuins na die bossiekop-klimmeid van Antoon. Dié loop hoeka mank. Vuilsiek, sê hulle. Hoeveel kieme trap sy nie in nie, met daai kaal voorvoet waarop sy so hink-pink? Hulle sê die seer op haar been word nie gesond nie en die lap is smerig. Sy wat Marija is, het haar kinders verbie om Gaat toe te loop – vir Meggie, en ook vir Dolf, wat seker een van die dae sal begin stoot.
Met dié dat sy vir die meeste vroue in die Kamp was, bly sy soos ’n eend in die water. Dis net Miemie Ockert wat elke oggend haar eie en Gwendolien se ondergoedjies uitvrywe. Die gladde seleneesbroekies om te pas by die fensie naampie – asof dit sal help vir die gesiggie soos ’n rou seertjie, en die haartjies te min om ’n strik in te knoop.
Marija gooi haar vlegsel oor haar skouer. As sy darem dink hoe dik dit was, en nou ook maar ’n rotstertjie.
Ewewel, Donderdae loop sy hotel toe, vyf myl met die pad saam, kind op die rug en nog een aan die hand, tot hy begin moeg word en huil en sy hom op die heup tel. Sodat sy later self voel sy kan daar langs die pad bly sit. Agtermiddae is haar hande deurgewas op al daai kooigoed en tafeldoeke en servette. Maar sy kom met ’n klomp oorskietkos terug sodat almal kan eet, die kinders en sy en Petriek ook.
Hy is saam met die skuite op Bobaai toe en het haar Dolfie saamgevat . . . “Dolf het nie gewil nie, miss Kittie,” het sy voor Kittie Steyn se vuurstoepie gaan sit en kla toe die skuite by die baai se bek uitloop.
Petriek werk nie altyd reg met Dolf nie. “Hy dink hy’s baas oor my, Mame. Ek moet vir hom koffie skink en aandra. En as ek sê hy moet vir homself gooi, wil hy my slat. Tot die tiller hom die dag oorboord slaan. ‘Help, help!’ roep hy toe, en ek dink: Jy kan gerus versuip. Maar hy kom vanself op. Die oilskins het hom bo gehou. En hy kom op, hoed op die kop, pyp in die mond, mes in die hand.”
Marija is verplig en lag vir dié storie. “Die sône, miss Kittie. Ek sê die dooinis se tyd was nog nie om nie. Maar hulle moenie so van hom praat nie. Hy is darem die pa van een trek van my kinders. En ’n soort sorg, al is dit nie waarheen nie.”
Toe sy uitloop op die winkelstoep, loer sy onder die veranda uit. Sy het ’n boodskap van miss Kittie gekry dat sy later moet afkom na die Stokers toe. Maar eers moet sy die kind op haar rug gaan verhelp dat hy drink en drooggemaak kom. Haar rug is watersopnat. Eintlik is hy al te groot, maar sy gee hom maar pram, al vel hy nog net aan haar. Hierdie moet die laaste een wees.
Kittie het die hele nag by Johanna gesit, haar onderbuik liggies geknie om te keer dat die moer nie verslap en sy aan die bloei gaan nie. Sy is bly om Marija te sien.
“Sy het my groot laat skrik. Ek was net vir ’n heen-en-weertjie kombuis toe, en hier lê sy in ’n bad bloed toe ek weer by haar kom. Ek het ’n halwe slops bloed van die ou seillakentjie afgeskep. Die kooigoed het ek in soutwater geweek, dat jy dit op die bleik kan was.”
“Ek maak so, miss Kittie.” Marija tree op haar tone nader om na die kindjie te kyk en sit haar hand voor haar mond.
“Dis, soos jy te wagte kan wees, amper te swak om te suig,” merk Kittie op. “Ek het ’n bietjie flou donkiemelk met ’n druppertjie ingegee, en tee vir Johanna. Nou slaap al twee darem. Ek loop nou eers, hou maar ’n ogie. Kokkie Dorn sal hulle later kom was.”
“So ’n maer ou dingetjie,” praat Marija met haarself toe sy die sinkbad gaan haal. Nes die vorige tweetjies. Johanna het nie melk nie. Ondervoeding, het Olga Sieber destyds al gesê. Die mense eet te veel soutvis en kry nie vars groente in nie.
Marija klik haar tong. “Wat hulle waarvandaan moet kry, vra ek jou?”
Een tyd van die jaar loop dit af op aartappels en uie en pampoen. Patat in die seisoen. ’n Vrou soos miss Kittie maak ’n plan: snipper groenboontjies en droog dit in die son om later ’n bredie van te kook. Vars beetblare by die vleis, die jong toppe van duwweltjies.
Nie baie lekker vir die kinders nie; hulle sal eerder van konfyt en brood wil lewe. Hulle hou ook nie van die spierwit botter wat sy karring as die bok in die melk is nie. Lekkerbekkig. Liewer vir die braaivleisvet wat van Sondag se boud afgegooi word.
Vir Johanna het hulle met die vorige baba al bitterbier van die hotel af laat kom. Milk stout, wat glo die melk aanbring. Sy het ’n gesig getrek. “Perdepis!” Die mansmense het nie so gedink nie.
Dis toe dat hulle die raad van donkiemelk gekry het. Die jongetjieskinders is Panne toe gestuur om ’n donkiemerrie wat in die melk was te gaan haal. Die donkievulletjie in die takkraal agter die Stokerhuis was ’n hele aardigheid vir die kinders. Hulle wou opsluit proe en laat Anneries ’n straal in hul mond melk. “Sies,” gril hulle, “dit smaak na . . . borrie!”
Die babatjie het nie geleef nie.
Toe die skoolklok vir pouse lui, lê die witgoed op die bleik en was Marija die bontgoed deur. Die jongetjiesmense se klere is smerig. Dit lyk die seuns dol soos otjies in die grond. God weet hoe Johanna dit hou. Vir Stoker moet hulle ’n plank voor hang. Maar wie is sy om te praat, sy met haar tros basters?
Marija skiet die spoelwater in die sand uit en los vir Kokkie Dorn by Johanna en die papsawwe babatjie. By die huis lê haar eie wasgoed ingeseep. Sulke lekker vars water. Die bad onder die geut is vol geloop en nog ’n emmer ook.
Toe dit laas nag so reën, het sy bang geword. Op ’n platdak klink alles mos erger, elke druppel ’n spyker in jou harspan. Sy’s net bly die wind het nie die dakplate geskep en gaan neersit waar hy wil nie. Sulke slae is ’n mansmens darem ’n troos, al kan jy net op hom skree.
Maar haar ou pondok het gehou. Dis ’n dak oor die kop, al is hy so warm soos die hel in die somer, so sonder plafon. Sy het al vir Dolf blink gelek om bokse by Kerneels te loop bedel om vas te kap aan die rafters. Maar dan kyk hy haar net aan met daardie oë soos blousellappe onder die bos swart krulle en sê: “Een van die dae bou ek vir Mame ’n paleis.”
Soos
