die Brandt-familie gemeng nie. Ek was te jonk om te verstaan en het gedink dis maar soos dit moet wees.
Op ’n dag het Moeder gesê ek en Hugo moet haar help om ’n sak boontjies te pluk vir ouma Brandt. Toe die sak halfvol was, het ons drie daarmee na die kliphuis geloop, ek met een punt van die goiingsak in my hand, Hugo met die ander punt. Moeder het aan die deur geklop. Toe dit eindelik oopgaan, staan tant Hendrieka, Vader se suster, daar.
Moeder het ongemaklik gelyk en die sak boontjies uitgehou. “Ons het hulle nou net gepluk; hulle’s lekker vars.”
Tant Hendrieka het ’n glimlaggie na my kant toe gegooi, maar ons innooi, dié het sy nie.
Van oupa John Foster Brandt het ek net een helder herinnering. Eendag toe ek seker so vyf was, het hy na ons kleihuis gekom en my saamgevat om een van sy bokke te gaan soek. Hy het my hoog op sy skouers gedra en so het ons die veld gefynkam. Ek moes kyk of ek die bok nie sien nie.
Ek was nog nooit vantevore alleen met hom nie, en ek was baie skaam, want hy was soos ’n vreemdeling vir my. Die bok het ek nêrenster gesien nie, maar ek kon ver oor die graanlande uitkyk na hoe die wind rimpels daardeur stoot soos wanneer die see vol joppels is.
“Ver, ver weg in Engeland is die gras die hele jaar deur so groen soos hierdie graanland, want hulle kry baie reën daar,” het Oupa gesê. “Dit moet mooi wees, nè, Mara?”
“Was Oupa in Engeland?” het ek gevra. Hugo het my prente van Engeland in sy skoolboeke gewys.
Oupa het gelag. “Nee, maar my ma was ’n rou Engelse meisie wat kom nursing doen het in Suid-Afrika en toe’t sy hier met my pa getrou. Jeanie Anne Foster was sy. Haar pa het glo van Ierland af oorgekom Engeland toe; haar ma was Engels. Weet jy dat sy g’n woord Afrikaans met my pa kon praat toe hy haar leer ken het nie? Sy moes eers sy taal aanleer. Maar hulle het reggekom. As jy lief is vir iemand, is dit maklik om iets te leer. Sy het baiekeer vertel hoe sy verlang na die ‘green hills and dales’ van Engeland, soos sy dit genoem het. ’n Mooi vrou, met voshare die ene krulle. Dis sý, jou oumagrootjie, wat gesê het daar moet ’n John Foster – haar pa se naam – in elke Brandt-geslag wees.”
Toe sê Oupa so half vir homself: “Net jammer dat Jakob die naam laat uitsterf het . . .”
Ek is spyt dat ek oupa Brandt nooit regtig leer ken het nie, en later was daar ook niemand meer om my van hom te vertel nie. Maar ek het altyd gedink: As ek eendag ’n seun het, sal ek hom na my oupa noem, John Foster.
Daardie einste jaar is oupa Brandt dood. In sy testament het hy De Heuwel verdeel tussen sy seuns, met die beste deel vir sy oudste seun, die een met die naam John Foster, altyd Johnnie genoem. Vader het die deel verder weg van die rivier gekry. Ouma Brandt en tant Hendrieka het die groot kliphuis naby die rivier geërf.
Daardie tyd was mense so dikwels in rou dat selfs trourokke swart was. Buitendien het hulle so baie rondgetrek op soek na weiveld dat ’n wit trourok nie prakties was nie. Trourokke is van bruid tot bruid aangegee. Voor oupa Brandt dood is, het hy vir Ouma gesê sy moet sorg dat ek die familie se trourok kry, aangesien ek die oudste kleindogter was.
Dit was ’n swart rok.
Moeder het dit in haar klerekas met die kamferreuk opgehang. Dit was so lank dat dit op die vloer gesleep het en dit het yslik groot en trietsig daar gehang. Al was daar mooi fyn borduurwerk om die middel, het ek gedink dis ’n treurige rok, en ek het dit ook vir Moeder gesê.
“Jy moenie so dink nie,” het Moeder my betig. “Eendag kan jy dit dra. Ouma Brandt was baie gelukkig in haar huwelik.”
Al was Fytjie soort van my oppasster en my speelmaat en altyd by my wanneer Moeder in haar groenteakkers besig was, was Hugo die belangrikste mens in my lewe. Soggens moes hy natuurlik skool toe, maar in die namiddae of saans het hy altyd tyd gemaak om iets saam met my te doen.
“Hugo,” sê ek op een van daardie wonderlike Saterdae wanneer Vader weg was om skaap te gaan verkoop. “Fytjie wil hê ons moet in die veld gaan baroe soek. Dan braai ons hulle op die kole, sê sy. Dis nog lekkerder as patats. Kan sy maar saamkom?”
“Natuurlik.”
En so het ons veldin geloop. Fytjie en Hugo het al twee so baie geweet oor watter veldkos ons kan eet en wat word gebruik as medisyne en wat is sommer vir die mooi en kos vir die skoenlappers, motte, kewers en skilpaaie.
Hulle het selfs geweet waar die erdvarkgate was. Ons het baiekeer ystervarkpenne naby die uitgeholde gate in die grond gekry. Nes grotte, het ek gedink. Hugo het gesê die ystervarke is slim, hulle vat partykeer die erdvark se gat vir hulle huis wanneer dié weg is om ’n ander miershoop te gaan oopgrawe.
Fytjie het graag die swart-en-wit ystervarkpenne in haar hare gesteek. Ek wou haar daardie dag help, maar sy het gekeer omdat die penne so skerp was. Toe vat Hugo ’n klompie bymekaar en sny die skerp punte met sy knipmes af. Daarna kon ek Fytjie se hare met hulle versier. Dit was vir my lekker om aan haar hare te vat, so anders as my lang, gladde hare.
Fytjie kon vol perkate wees as sy wou. Sy val sommer plat op die grond neer en druk haar oor teen die sand.
“Wat luister jy, Fytjie?” wil ek weet.
“My oë soek bo-op die grond langs na baroe se stammetjie, maar my ore luister onder die grond.”
Ek val ook neer. “Ek hoor ook iets,” sê ek. “Nes klein voetjies wat rondtrap, so trap-trap-trap.”
“Loop hulle of hol hulle?” lag Fytjie. “Dis die voormense wat dourie tyd al hier gelewe het. Jy sal die bokke se kloutjies ook hoor. Innie voortyd het tamaai troppe wildsbokke van enige soort oor dié veld gehol.”
Ek het regtig gevoel Fytjie se voormense was nog hier rond. Nie net die mense nie, die diere ook. En dat hulle spesiaal teruggekom het om by ons te wees.
Soos Fytjie my vertel het, glo haar mense in die matjieshuise hulle voormense wat lankal dood is, is maar nog al die tyd by hulle. Hulle het hulle eie musiek en danse, hulle het nooit weggegaan nie. Húlle slaap nie vir ewig in die sandkooi soos wit mense nie.
Daardie dag gryp Fytjie my hand en sy sê: “Kom ons dans. Luister hoe maak die kopergoete kliek-kliek om my nek soos ek trap. Kyk so, ek leer jou die riel.”
En ek dans en ek klap hande daar in die veld in die helder son – op die maat van die kliek-kliek van Fytjie se kopergoete en die trap van haar voete. Om my nek het ek die stringetjie krale wat Hugo vir my gemaak het. Dis van vyf stukkies volstruiseierdop wat hy bietjie glad en ronderig geskaaf het op ’n klip. Hy het aande lank met ’n els gesukkel om gaatjies daarin te boor om dit aan ’n riempie te ryg. Ek kon dit net dra as Vader my nie sou sien nie.
Ag, om soos Fytjie te wees! Vry om te sing en te dans. En jou hande en arms met boegoe in te vryf dat almal die lekker groen daarvan kan ruik.
Ons het daardie dag ver veldin geloop. Fytjie kon maar nie ’n baroe kry nie.
“Kyk hoe helder is die berg,” sê Hugo op ’n keer. “Die Piketberg is hoog, hy lyk glad pers vandag. En die veld en die lug weer so groen en so blou.” Hugo het altyd sulke goed raakgesien.
“Is die hemel nou dour bo?” vra Fytjie vir Hugo terwyl hy in die lug opkyk.
“Kan wees,” sê Hugo. “Die hemel is waar dit mooi is. Bo in die lug, ja . . . of hier onder tussen die kapokbossies en die soutbosse en die sonkwasriet, die jakkalskos
