grond merk. G’n steentjie. G’n naam. Nie eens ’n kruisie van hout nie. Maar die volgende jaar sou die dieprooi tjienkerientjees welig op die grafte groei.
Bavaria en Jakob praat nooit oor die dood van hulle kinders nie. Jakob het dit verbied sonder om dit ooit te sê. Hoe graag sy ook vir hom van haar droefheid wil vertel, haar mond bly gesnoer. As sy maar net vir haar ma kon skryf. Sy kan Piet van Niekerk weer vra vir ’n seël en ’n koevert en om die brief in Kamieskroon vir haar te pos . . .
Ek skryf vir Ma in ’n donker tyd in my lewe. As ek nou maar my kop in Ma se skoot kon druk en Ma se hand styf kon vashou, sal ek dan miskien genoeg moed hê dat ek nie breek nie? Ek het nou twee kinders verloor, ’n seun en ’n dogter. Ek het die dood gesien soos Ma toe Elna dood is. En noudat ek van binne ook doodgaan, verstaan ek wat Ma altoos gesê het. ’n Ma sal liewerster self haar kinders se laste vir hulle wil dra. Ek het ’n diep verlange in my om my stukkende hart, die leegte in my, met Ma te deel. Dis te veel vir my om alleen te dra. Pa Knud was altyd soos ’n eie vader vir my, en ’n getroue man vir Ma, maar my huwelik met Jakob is bitter eensaam. Dit was ’n groot fout.
Die brief kom nooit geskryf nie. Bavaria sien nie kans om weer vir Piet geld vir ’n posseël te vra nie.
Uiteindelik skryf sy met talmende hand op die velletjie papier: Hulle het hier gesterf.
Sy staar lank na die woorde, toe gaan brand sy die velletjie papier in die veld uit. Sy kyk hoe ’n windstootjie die swart flardetjies as in die lug wegwarrel.
3. Nakkie kerf ’n houtbeeldjie
3
Nakkie kerf ’n houtbeeldjie
“Die reën bly uit,” sê Jakob een aand toe hy huis toe kom. “Van Niekerk sal straks wil hê ons moet weer die Boesmanland in. Daar is al van sy skaap vrek van die droogte.”
Maar die volgende dag sê Piet: “Dit gaan taai. Ek het al met die ander boere in die omte gepraat, die Boesmanland het vanjaar ook nie reën gekry nie. Die droogte maak my klaar. Verder maai die jakkalse onder die lammers. Graan kan ek nie saai nie, en net toe die gras mooi staan, kom stroop die sprinkane nog daardie bietjie groen ook. Ek weet nie herwaarts of derwaarts nie.”
Eers het hy sy trop kleiner gemaak en soveel skaap verkoop as wat hy kon. Jakob het net sy kop geskud oor die maer skape en gewonder hoeveel hy vir hulle sou kry.
Binne ’n week laat roep Piet Droëdap vir Jakob na sy huis toe.
“Die skaap wat oor is, is net vel en been. Ek gaan niks kry vir hulle nie, maar hoe anders? Die ander boere verkoop ook. Hulle kry vaderweet ook niks nie oor die goed in so ’n sleg kondisie is.”
“Is daar nie nog ’n stukkie ver-veld waar ons kan laat wei nie?” vra Jakob.
“Man, ek het al die ou Boesman van Bovlei hier gehad met sy willedaggastok om water te soek. Gereken ek kan straks darem so ’n troppie behou. Maar wat! Hy’t dwarsoor al hierdie plekke gehiernatoe en gesountoe – daar’s dooi niks. Die stok roer nie eers nie. Die boorgate is kurkdroog, soos jy weet. Ons kan nie eers lusern saai nie. Jakob . . . ek sal jou nie kan hou nie. Vaderweet, ek kan self skaars liggaam en siel aanmekaarhou.”
Toe Jakob daardie aand die onderdeur oopstoot, kan Bavaria die moedeloosheid op sy gesig sien.
“Ons sal moet geepad,” sê hy. “Ek wil noord gaan, tussen die plase rond sal ons werk kry. Al is dit net vir kosresoen. Net tot ons by die kopermyne uitkom.”
Bavaria se hart krimp. Sy verlang so na haar ma, haar broers en susters, die musiek en die gelag, die vlei en alles waarmee sy grootgeword het. Sy het gereken . . .
Maar Jakob wil niks daarvan hoor nie. Hy sal nie ’n tweede keer leëhand teruggaan na die Sandveld nie. Piet van Niekerk het hom permissie gegee om ’n skaaptroppie aan te hou, en hy het gedroom dat sy trop sou groei en hom ’n bietjie geld in die hand sou bring. Hy sou dan ’n span osse koop en teruggaan na die myne waar hy voorheen sy fortuin probeer maak het . . .
Die span osse kan hy nog nie koop nie, maar hy staan tog nou ’n beter kans. Hy is ouer nou, en hy het al die ondervinding van die eerste keer op die myne.
“Daar’s nie ander uitkoms as die myne nie. Ons moet vort van Droëdap.”
“Ja, Jakob.”
Die enkele briewe van die huis af het g’n goeie nuus gebring nie. Ook die Sandveld ly onder die swaarste droogte in menseheugenis. Die koeie vrek. Jakob se mense loop blootvoet. Geld vir voetgoed is daar nie.
Al hoe meer mense gaan uit op die see en los die boerdery. Die water in die vlei het kwaai gesak, die vis vrek. En die begraafplaas op Velddrif is vol klein graffies soos ’n maselepidemie deur die streek getrek het. Dit alles dwing Jakob se kop net meer noorde toe.
Bavaria moet self insien dat dit nutteloos sou wees om terug te trek Oufontein toe, en toe Jakob haar aansê om te begin pak vir die tog na die myne, gehoorsaam sy sonder ’n woord.
Laatmiddag gaan staan sy lank by die twee hopies grond met klippe toegepak.
Piet van Niekerk probeer help: “Vat ’n kar en donkies, Jakob. Ek is jammer, dis al wat ek jou kan gee. Eendag kan jy weer jou wa kom haal. Jy sal vinniger vorder met die ligte kar, en muile of osse vir die wa het jy tog nie.”
Bavaria het ’n pot kaiings uitgebraai om langspad op die brood te eet. Dit sal darem ’n tydjie hou, saam met die skaapvet vir smeergoed. Die res van die slagding het Jakob ingesout.
Die velsakke word vol water gemaak. Met dankbaarheid haal Bavaria die groot velsak, gemaak van ’n enkele slagding, van sy haak af. Poutjie en Nakkie het die vel sag gelooi, en daarin hou sy die meel wat die Namavrouens vir haar fyngemaal het. Vir oulaas bak sy brood in die miershoopoond vir die reis. Sy maak ook ’n klompie vetkoeke.
Terwyl Jakob vort is om die troppie skaap te gaan haal, hardloop Bavaria na Nakkie en Poutjie toe om te sê van die weggaan.
Nakkie roep haar eenkant. “Iganma, wag, ek het ietsietjie vir jou. Uit ’n stukkie olien uitgekerwe. Vat dit saam – dis ’n onthou vir jou twee kjinnertjies wat daar oorkant lê.”
Sy loop die skemer matjieshuis in en kom sit dan iets in Bavaria se hande. ’n Klein houtbeeldjie, aan die een kant ’n seuntjie, aan die ander kant ’n dogtertjie. Bavaria draai dit om en om. Nou die een, dan die ander. Vir altyd saam. Soos in die harde aarde van Droëdap.
Sy druk dit teen haar lippe. “Dankie, Nakkie, ek sal dit altyd en altyd by my hou.”
Poutjie is hartseer. Sy buk af, druk haar kop teen die grond en soen Bavaria se skaduwee. Klein Boompie. “Aai, aai, Iganma. Onse harte bloei.”
“Hoeka lankal geweet julle sal moet geepad,” sê Nakkie. “As die reën nie kom reën nie, is dit net ’n Namamens wat dit hier kan uithou. Ons weet van gorras grou en uit die veld uit leef.”
“Ek sal julle nooit vergeet nie,” groet Bavaria. Betraand hou sy al twee se klein handjies vas.
Later die aand, hul laaste aand op Droëdap, sit hulle met hul Bybels. Vra God om saam met hulle te trek. Hulle kinders se name is nie in die Bybels ingeskryf soos dit die gewoonte
