>
Kruispad
P.J. Haasbroek
Human & Rousseau
Ahmo se perd
Toe hy die oggend by hul huis uitkom, sien die seun anderkant die bruggie ’n bont karavaan staan, en naby wei drie perde in die oopte.
Ahmo hou van perde. By die skool dink hy hoe hy na hulle toe sal gaan. Sal hy oor die heining kan klim?
Die oggend gaan stadig, klas na klas, verby. Hy ken min van die kinders, want hy het maar vanjaar in Konic se hoërskool begin, die lang grys gebou naby die Neretvarivier.
Asof die hoërskool wil wys hoe ’n ernstige saak onderwys hier is, dra die gebou letsels van die oorlog: ’n Kroatiese tenk het daarvan ’n teiken gemaak. Die eerste dag al het hy en sy maats na die twee gate in ’n muur aan die bergkant gaan kyk. Dit is rof toegemessel, maar granaatskerwe het kepe in die pleister gekerf. Kepe wat wegspat van die rou wond in die stene.
Dikwels dink Ahmo hoe bang almal moes gewees het toe die tenk op die skool begin skiet het. In een klaskamer mag nou nog niemand ingaan nie; ’n bom wat deur die venster gevlieg het, het binne ontplof, en die skade is nog nie opgeruim nie.
Van die groot seuns spog dat hulle al dáár gaan rook het. Hulle kan seker vertel hoe lyk dit, sou hy vra, maar Ahmo sien nie kans vir die gedagte aan die stukkende skoolbanke nie, en moontlik, die donker vlekke binne op die vloer. Hy het genoeg van die oorlog gesien om terug te deins voor alles wat hom daaraan sal herinner.
Vandag wil Ahmo liewer aan die perde dink. Die drie perde wat tussen die kersiebome wei. ’n Perd begin soms sommer hardloop, baldadig, en dan volg die ander hom. Hulle kopspeel en runnik; hy het al perde so sien maak. Eendag het ’n skietgeveg bo in die berg twee ploegperde in ’n kraaltjie laat skrik, en toe breek hulle die hek, en hardloop in die pad af. Toe hulle onder in Podorajac kom, voor die huise verby, was hulle skoon uitbundig. Asof hulle heeltemal van die skote vergeet het.
“Die twee dink seker hulle is nou vir goed bevry van hul tuie,” het sy pa dié oggend gesê.
Die skooldag gaan verby sonder dat Ahmo sy maats van die karavaan en die perde vertel. Hy wil eers by die perde uitkom, straks aan hulle geraak het, voor hy iets daarvan sê.
In die skoolbus op pad terug wonder hy wie het die karavaan in die nag daar langs ou Nikola se huis geparkeer. Dit kan ’n sigeuner wees; hulle verf gewoonlik hul rytuie so.
Hy wonder ook oor die perde. Waarom drie? Twee is genoeg om die karavaan te trek, die twee bruines. Dalk is die swarte die sigeuner se ryperd. Of hy kan ’n plan hê om die perd op Konic se mark te gaan verkoop.
Die vallei waarin hul skoolbus opry, is so nou, dit druk die pad teen die riviertjie vas, klein Tresanica, wat haas om by die Neretva aan te sluit. Soms, waar die riviertjie langs die pad effens swenk, sien hy dit deur die venster blink, die kabbeling wat spring en skuim oor wit kalkklippe.
Weerskante van die vallei is die berghange steil onder digte donkergroen woude, met net hier en daar, waar die helling gelyker is, ’n lappie saailand of ’n boord. Soos die bus ry, sien Ahmo ook huise bo teen die berg. Min van die huise staan alleen; oor jare en jare is hulle deur familielede wat verkies om naby mekaar te woon, onder spits grys klipdakke saamgebondel.
Van die huise is net murasies. Hulle was sterk genoeg van klip gebou om nie van ouderdom inmekaar te tuimel nie. Nie eens die tenks op die berg kon hulle stukkend skiet nie. Toe stuur die kolonel soldate af in die vallei om van die plaashuise met dinamiet op te blaas.
Voorheen was hier min plekke in die vallei waar ’n sigeuner sou kon uitspan. Elke plasie het ’n baas gehad, en op elke erf het een van die smal dubbelverdiepinghuisies gestaan waarin ’n gesin gewoon het. Die oorlog het hulle uitgejaag, maar toe die gevegte draai, was dit weer die Serwiërs wat moes vlug. Hulle het hul huise en landjies net so gelos. Die mans van Podorajac – sy pa en sy vriende – het die Serwiërs se verlate huise aan die brand gesteek.
Dit lyk nie vir Ahmo of iemand dit weer wil opeis nie.
Die sigeuner het dalk geweet van die plasie wat oorkant die brug leeg lê, ou Nikola Klajic s’n. Hy kon gesien het niemand bly meer in die huis nie; die sigeuners se oë is glo skerp om iets te sien wat hulle kan toe-eien.
Die deure hang oop en hulle het Nicola se yskas en elektriese stoof in die riviertjie gegooi. Oral in die oorgroeide tuin lê van sy klere en skoene rond. Sy pa was baie kwaad vir ou Nikola. Hulle dink die ou Serwiër het die Kroatiese soldate gewys waar hulle hul masjiengeweer in die berg moet opstel. Van die krans af het hulle op alles geskiet wat in die pad beweeg.
Nie een van die seuns in die bus is in Ahmo se klas nie. Behalwe twee groot seuns wat heel agter sit, stil Rutko en sy maat, Mičak, Konic-hoërskool se sterkste stoeier, is al die ander nog in die laerskool. Uit Podorajac kom gans te veel meisies. Ook drie of vier wat saam met hom in die klas is, sit in die bus. Hulle giggel al weer oor iets. Lawwe goed. Loer oor hul skouers agtertoe na Rutko en Mičak met sy dik skouers.
Toe Ahmo hoërskool toe is, het dit ’n afstand tussen hom en die ander seuns van Podorajac gebring. Eensklaps het hulle nog klein gelyk, en het hy alleen gevoel wanneer hy huis toe loop. Hy het verantwoordelikhede bygekry. Terwyl die knape buite in die sneeu kon speel, moes hy huiswerk doen. Of sy pa ’n plank help vashou wat hy saag.
Die Kroate het al die groot houtwerkmasjiene uit sy oupa se meubelfabriek in Konic weggery, en toe die fabriek met dinamiet opgeblaas. Hulle het ook die stapels planke aan die brand gesteek. Dit was ’n groot vuur.
Sy pa het toe nie meer sy werk as bestuurder in die fabriek gehad nie. Hy kon ook nie elders werk kry nie, want hulle het die ander fabrieke ook gesloop. Tot in Mostar het hy gaan soek, maar daar lyk dit nóg erger, met baie mense wat werk soek op straat. Hy het toe maar die hele lang pad Konic toe teruggeloop.
Dit sal Ahmo seker nooit kan vergeet nie: die kort, moeë figuur in sy groen soldatebroek wat daardie skemeraand stadig in die pad aangeloop kom na hul huis toe. “Vati!” het hy bly uitgeroep toe hy hom herken.
Nou maak sy pa by sy werksbank agter die huis ander mense se meubels reg.
Ahmo help graag waar hy kan, hy hou van hout, kerf figuurtjies daaruit met ’n skerp mes. ’n Soldaat wat hurk en bakhand water skep. Oma op haar stoel voor die stoof. Of hul hond, Jojo, wat slaap. Soms teken hy hulle. Sy ma sê sy kan sien dit is Oma of Jojo.
Deur die busvenster sien hy hoe ruig hang die bos van die oewers af oor die bokspronge van die Tresanica; dit is moeilik om anderkant die stroom te kom. Net die bruggie gee toegang tot die plasies oorkant. Die sigeuner het sy uitspanplek goed uitgesoek.
Toe die bus stilhou, kyk Ahmo of die karavaan nog daar staan. Ja, in die oopte vlak langs Nikola se huis anderkant die Tresanica. Opvallend, want dit is bont geverf in krulpatrone, ’n mooi versiering, al lyk dit vreemd. ’n Kookvuur se rokie styg van agter die karavaan af op, yl blouerig soos mis wat bo in die boomtoppe uitrafel. Hy kan nie die perde sien nie. Dalk is die sigeuner iewers heen met hulle.
Dan gee dit hom nou die kans om te gaan kyk wat daar aangaan.
Ahmo loop oor die bruggie. Die stroom raas harder onder in die tonnel asof die klein Tresanica daarvan hou om haar lied te hoor weergalm. Die gedruis sal maak dat hy nie sy ma van die huis af kan hoor roep nie. Hy sal gou maak; net eers gaan kyk of die perde nog onder die kersiebome wei.
Die
