soos van wind in die boomtoppe. Of is dit al reën?
Net om die draai in die paadjie, sien Ahmo skielik die man voor hom in die pad aankom. Bratska, die sigeuner.
Van skrik gaan staan hy, maar Bratska het hom alreeds gesien. Sy smal donker gesig het gelig; hy staar stip na hom, agterdogtig? Of is dit boosaardigheid wat in daardie swart oë glim?
Ahmo wag nie om te hoor wat die sigeuner roep nie. Hy spring uit die paadjie in die struikgewas in. Dit gryp hom vas, die ineengestrengelde takke en die blare wat meegee as hy daaraan gryp. Hy spartel los, kry ’n opening onder langs ’n boomstam waardeur hy kan kruip, maar dan maak die ruigte weer om hom toe en moet hy aanhou kruip, af teen ’n steilte wat hom na onder trek, af oor kronkelende wortels en verby mosbedekte stamme.
Hoor hy blare agter hom ritsel? Het hy takke hoor kraak?
Vreesbevange vlug die seun bergaf.
Jong dennebome hang hul takke vol stekelrige naalde amper tot op die grond, en hy moet onderdeur seil. Na ’n entjie kan hy hande-viervoet kruip, en die slap dennetakke opsy druk. Hier is ’n effense oopte. ’n Kans om asem te skep. Van die dennetakke lê afgekap op ’n hoop. Bruin verdroog; baie naalde het al afgeval.
Ahmo wil aanhou vlug, maar hy is so moeg dat hy op sy knieë bly staan, met sy asem wat seer deur sy rou keel jaag. Hy laat sy kop hang; maak ’n oomblik sy oë toe.
Die beeld van die perd kom ’n oomblik in sy gedagte op, hoe hy hom bloots bergaf ry: sy rug regop, kop effens agteroor, trots.
Toe hy weer opkyk, na die hoop takke reg voor hom, sien hy ’n patroon van olyfgroen en bruin vlekke onder die dennenaalde. Al smelt dit met die kleure van die bos saam, is die patroon te reëlmatig om natuurlik te wees. Hy vee van die dennenaalde opsy. Dis lap! ’n Baadjie se mou of ’n broekspyp. Die materiaal het die kamoefleerkleure van ’n soldaat se uniform, bedoel om hom onopsigtelik te maak in die woud.
Ahmo onthou die uniforms van die Kroatiese soldate, ook van die bebaarde Serwiese korporaal wat hulle op die televisie gewys het, maar hierdie kamoeflering was hul eie soldate s’n. Dis ’n Bosniese soldaat wat hier dood lê. Weggesteek onder droë dennetakke.
Onwillekeurig snuif die seun die lug: die denne se terpentyn en die vae, muwwe reuk van die grond en verrotte blare. Dit ruik byna soet hier. Sy maag gee ’n ruk, en hy voel hy wil kots, al besef hy dat die lyk lank verby ontbinding is.
Inderhaas kom Ahmo regop. Hy hoor niks meer nie. Niemand agtervolg hom nie. Hy hoor nie die ver wind of reën nie. Ook nie vragmotors wat bultop beur op die grootpad van Konic na Sarajevo nie. Die stilte van die dood het al die geluide in die vallei versmoor.
Wie die soldaat hier naby doodgeskiet het, het ’n spoor gelos; soos hulle tussen die dennebome deur gekom het, hou die seun daarop. Hier en daar knak hy van die denne se sagte groeipunte om die spoor duideliker te wys. Hoekom het hulle die lyk weggesteek? Al die moontlike antwoorde waaraan hy dink, maak hom kwaad: ’n vreemde gevoel dat onreg hier gepleeg is en om vergelding roep. Dit is sy plig om die grootmense van Podorajac hiervan te gaan vertel.
Toe Ahmo by die kloof kom, weet hy waar hy is. Net ’n entjie hoër, dan sal hy die masjiengeweerstelling op die krans bokant hom kan sien: nou net ’n skans van verweerde sandsakke. Maar weerskant, eindeloos geduldig, waak daar nog steeds van die myne wat die Kroatiese soldate gestel het.
Die nuus wat hy bring, weeg so swaar op Ahmo se gemoed dat hy nie meer aan die perd dink nie. Of aan sy vreesbevange vlug, wat tot die ontdekking gelei het. Dit maak glad nie meer saak nie.
Hy kan dink wat nou kom.
’n Familielid, ’n vriend wat in die oorlog vermis geraak het, is gevind. Hulle sal die week nog ’n smal wit marmerpaaltjie regop in die begraafplaas plant. Mense sal blomkranse op die graf plaas, en die soldaat in hul gesprekke noem, by sy naam. Hy is nou weer terug in Konic, of in Podorajac; die onsekerheid oor hom is uiteindelik verby.
Ahmo stamp Jojo weg toe hy teen hom opspring. Hy gaan nie in die huis in nie; hy loop om na sy pa toe, wat besig is om ’n plank haaks te skaaf.
“Vati,” begin hy, maar sy nuus brand sy oë.
“Is dit oor die perd?” vra sy pa.
Meteens voel Ahmo kalm. Hy trek sy skouers terug en kyk sy pa in die oë. “Ek het een van ons soldate wat dood is, in die berg gekry,” rapporteer hy.
Agter die klompie mans van Podorajac loop Rutko, wie se ouer broer in die oorlog vermis geraak het. Hy dra die draagbaar oor sy skouer. Ahmo loop voor langs sy pa om te beduie waarlangs hulle moet loop.
“As dit ons uniform is,” het sy pa net gesê, “moet hy een van ons manne wees.”
“Daar lê seker nog baie van ons dood in die woude,” het sy buurman opgemerk.
Hulle praat nie weer oor die weggesteekte massagrafte elders nie. Hulle loop in stilte onder die donker bome.
Hulle loop ook nie ver nie, toe bereik hulle die kloof waar die jong denneboompies skaar.
Rutko lig die droë dennetakke versigtig van die soldaat af. Die vyand het ’n manier gehad om ’n handgranaat op ’n gesneuwelde te stel. Sagkens, soos ’n kombers van ’n slapende, lig hy die een na die ander tak op. Hy weet alreeds dit is sy broer.
Hulle dra hom, lig soos ’n marionet in sy kamoefleeruniform, na Podorajac.
Die reën wat so lank gedreig het, begin in die skemer uitsak.
Die Sondagoggend stap Ahmo se pa saam met hom oor die bruggie na die sigeuner se karavaan toe. Die stroompie raas, en in die kampie wei die twee bruin perde tussen die kersiebome.
Bratska klim uit sy karavaan uit. Hy groet stug.
“Dis my seun, Ahmo. Hy wil jou jou perd gaan wys.”
Hulle is al ’n hele ent teen die berg op, toe vra Bratska hom eers hoekom hy sy perd gevat het. “My ploegperd,” sê hy.
“Ek het gedog jy gaan hom slag,” brom die seun.
“Ploegtyd werk ek met hom by boere wat nie meer trekdiere oor het nie.”
“Ekskuus,” sê Ahmo verleë. “Ek is jammer.”
Daardie aand maak Ahmo ’n tekening van die swart reun. Hy staan omraam deur die donker woud, en die son skyn deur die blare op die grond. Dit vlek die bruin en groen kolle van kamoeflering onder sy hoewe.
Op so ’n perd sal hy van die oorlog kan wegry, weet Ahmo.
Tilapie
Petrus het ’n vis gevang, ’n wyfiekurper, en omdat die blouweer begin grom het, pak hy haastig sy hengelgerei in, gooi die kurper klapstert in ’n sak in die kattebak van sy motortjie, en ry terug Pretoria toe.
Die kurper leef nog toe hy by sy woonstel kom, maar hy is nie lus om haar buite in die reën te slag nie. Hy sit haar in sy bad, en tap water in.
Die volgende oggend kan Petrus die handdoeke oor die bad wegvat; sy het nie meer uitgespring nie. Hy het aan ’n naam vir haar gedink: Tilapie, van die Latyns.
Tilapie wil nie die pap eet
