hoek gaan monteer. Met ’n gevoel van verligting het ek my klere ingehang, en my skoene heel bo-op gepak.
“Toe ek die volgende aand tuiskom, lê my skoene nog daar: maar daar is ’n stuk vaal karton ónder hulle ingeskuif.
“Ek het dit nie gewaag om iets daaroor te sê nie. Ook nie daarná nie: ek het naamlik ’n kleurryke kleedjie wat ek met die oorkom op Las Palmas gekoop het, oor my bedtafeltjie gehang om die plek se somberheid te help verdryf. Maar met my volgende tuiskoms was daar ook onder die kleedjie ’n karton ingeskuif om die tafelblad te ‘beskerm’.
“As ek ten minste nog my gang kon gaan soos ek wou … maar moenie glo nie! As ek uit die badkamer kom, of dit sewe-uur in die môre of tienuur in die aand is, dan hoor ek in die donker gang die lang kleed van die oudste dame ritsel op pad soontoe om seker te maak dat ek die bad goed uitgewas het. As ek in die sitkamer was, sluip een van hulle agter my in om die kreukels op die stoellaken uit te stryk. As ek in die kombuis was om vir my ’n bietjie teewater te kook, is ek bewus van ’n teenwoordigheid agter my in die skaduwees, huiwerend, wagtend dat ek moet uit sodat sy kan seker maak dat alles in orde is. As ek saans tuiskom, weet ek dat hulle deur al my klere gekyk het – dis iets wat mens net wéét, sonder enige bewyse.
“Alles in hulle lewe – en daarom in myne – was sekuur afgebaken soos décorstukke op ’n leë verhoog. Ná agtuur saans mag niemand in die kombuis wees nie. Dié uur is etensuur. Daardie uur is rustyd. As die voordeurklokkie lui, selfs wanneer dit ’n gas vir my was, durf net die onderwyseres gaan oopmaak: dit was haar goeie reg om alle besoekers te keur. En een of twee keer toe van my werkskennisse opgedaag het op ’n uur wat blykbaar ongeleë was, is hulle teruggestuur. (Dié het ek dan eers die volgende dag te hore gekom.) As daar wél iemand vir my binnegelaat is en ons het in die kamer gesels, sou die onderwyseres halftien buite my deur vra: ‘Wanneer gaan jou vriendin huis toe?’ En stiptelik tienuur sou die oudste dame by die deur kom sê: ‘Jou gas behoort nou te vertrek. Dit is slaaptyd.’
“Waarom ek dit nog verduur het? Omdat dit tóg my enigste heenkome in die onbarmhartige stad was, ál plekkie – hoe vreesaanjaend ook al – wat ek myne kon noem en waar ek darem teen ’n redelike prys kon aanbly. Maar dit kon nie onbepaald so voortduur nie. My senuwees het begin gedaan raak. Vroeër of later sou daar ’n breekpunt kom.
“En toe, soos sulke dinge nou maar gebeur, vlug ek een Sondag weer daar uit op soek na ’n kerk. Alles het my begin vaskeer. Ek het gevoel ek word nou gek van eensaamheid en opkropping en herbergloosheid. En dié Sondagmôre kom ek toe by die klein Hugenotekerkie in die Avenue de la Grande Armée uit, net anderkant die Arc de Triomphe: ’n klein, intieme, rustige ou plekkie waarvan ek maar terloops te hore gekom het; met wit mure, en gekleurde vensters agter die preekstoel. Die orrel het begin speel toe ek inkom. Dit was of ’n stemmetjie vir my sê: ‘Sophie, dis die kerk wat jy gesoek het.’ Ek gaan sit. Die pastoor kom in, daar is ’n afkondiging of wat. En toe sing die mense: een van óns psalms. Kan julle verstaan wat op so ’n oomblik hier binne-in ’n mens gebeur? Ek het die woorde in my boekie nie eers gesien nie – ek kon dit buitendien tog nie verstaan nie. Ek het net die trane oor my wange voel loop, en gesing, in my eie taal. Wat het dit saak gemaak? Die Here sou wel verstaan, het ek geweet.
“Dit was die eerste keer sedert my aankoms in Parys dat ek ‘tuis’ gevoel het. Daarom het ek gemeen die minste wat ek kon doen, was om vir die orreliste te gaan dankie sê vir die musiek. Ná die diens pyl ek toe ook reguit orrel toe. Gelukkig kon die dame Engels praat, anders sou dit swaar gegaan het om aan haar duidelik te maak wat ek wil sê in die klein bietjie Frans wat ek teen daardie tyd onder die knie gehad het!
“Sy was ’n liewe mens, die hartlikheid self. As ek dan so lief vir musiek is, wou sy weet, hoekom sluit ek nie by die koor aan nie? Hulle is juis besig om ’n stuk in te studeer vir ’n uitvoering. Nou, in my Kaapse dae was koorsing een van my grootste liefdes; en so begin ek toe dié Maandagaand alleen by die orreliste sing aan Notre Père. Die woorde moes ek maar soos ’n papegaai leer, met g’n die minste besef van wat juis met ‘Notre père’ in die lied gebeur nie – en dit was ’n volle week voor dit tot my deurgedring het dat dit eintlik die ‘Onse Vader’ was! Maar dít was bysaak. Al wat werklik belangrik was, was dat ek weer ’n slag kon síng. Die orreliste was ook skynbaar doodtevrede, en van die Dinsdagaand af kon ek saam met die hele koor oefen.
“Die ander mense was vanselfsprekend almal Frans. Net één van hulle het genoeg Engels geken om darem ’n bietjie te gesels, en waarskynlik met voorbedagte rade het die orreliste gesorg dat ek ook juis langs dié dame te stane kom. Dit was ’n middeljarige vrou, baie goed gegrimeer, uitstekend aangetrek, met ingebore grasie en sjarme. Daar was nie veel tyd vir gesels nie – hoogstens om haar te vertel waar ek vandaan kom en watter werk ek in Parys doen. Sy wou nog uitvra, toe begin die orrel al dreun. Ons het ons noteboeke oopgeslaan, die inleiding gevolg, en begin sing.
“So na die tweede frase skep ons ’n oomblik asem en die dame fluister vir my agter haar oop boek: ‘Het jy verblyfplek?’
“Ek sing eers my frase klaar, draai my kop so effentjies, en antwoord uit die hoek van my mond: ‘Ja. Maar ek is glad nie gelukkig daar nie.’
“Toe dreun die orrel voort en ons sing weer lustig. Drie, vier mate verder kom die volgende mededeling lakoniek tussen twee note deur: ‘Ek het ’n kamer vir jou.’
“Ek voel my hart een groot spring gee, maar ek sing eers die maat waarmee ek besig is, dink blitsvinnig, en vra dan: ‘Met ’n bad?’
“Weer ’n reël. Ons blaai om.
“‘Met ’n bad,’ beaam my buurvrou en sing verder.
“‘Hoeveel?’ sing ek, sonder om op te kyk van my boek af.
“Sy gee die orrel kans om aan te swel, laat haar stem sak, en fluister: ‘Sestienduisend.’
“Net daar skrik ek toe: want as ek darem vyf-en-dertigduisend frank betaal vir die kamer wat ek hét, dan wil ek nie sien hoe lyk ’n kamer vir sestienduisend (skaars vier-en-twintig rand) nie. Dus kyk ek toe maar stip voor my op die papier en konsentreer op die uitspraak van die woorde, sonder om verder te redeneer. Ná die oefening gaan ek toe ook maar op my koers, maar net buite die kerk haal die dame my in.
“‘Wil jy nie ten minste my naam en adres neem ingeval jy my weer daaroor wil skakel nie?’ vra sy.
“Ek kon haar nie ’n afjak gee nie, en ter wille van die hoflikheid het ek die naam maar neergeskryf, maar sonder die minste bedoeling om my weer daaraan te steur. Teen dié tyd was ek ook taamlik uitgeput van die oefening en ek is terug na my dodehuis met sy ritselende geeste en wit lakens en sagte karton. Moeg en dors het ek tuisgekom en besluit om gou ’n koppietjie koffie te maak, agtervolg deur die sluipende skaduwee van die ou vrou.
“Die volgende môre aan ontbyttafel bars die storm toe los. Ek dog later die mens kry beroerte: ‘Weet jy nie jy mag nie ná agt in die kombuis wees nie? Hoe durf jy so ’n onverantwoordelike ding doen? Besef jy dat jy die hele huis kon opgeblaas het as jy die gas nie afgedraai het nie? Ons kon almal in ons beddens ’n gruweldood gesterwe het. En al ons meubels –’ Dit het nie gehelp om teë te praat nie. Ten einde raad moes ek maar maak dat ek daar wegkom. Toe ek die deur so hard agter my klap dat die teetafeltjie op die vloer rittel, was sy nog een stryk aan die praat.
“Verneder, woedend, verslae het ek by die werk aangekom. Ek het nie eens verder oor die saak gedink nie: alles was klaar besluit. Al moes ek nou in ’n stroois gaan bly, ek moes wég van waar ek was. Ek is reguit na die Franse dametjie by die telefoon in ons kantoor. Ek het die kaartjie waarop ek die vorige aand die dame se adres neergeskryf het, op haar lessenaar gegooi en gesê: ‘Bel asseblief vir my dié mense.’
“Die
