het. Trou aan sy aard het hy egter nie dadelik op die aanbod gereageer nie. Hy het eers deeglik daaroor nagedink.
Onderweg na Bulawayo is hy ingehaal deur ’n brief van die Montagu-kerkraad wat by hom gepleit het om by hulle te bly – tensy dit God se wil is dat hy na Graaff-Reinet gaan.[133] Malan was nie een wat vinnig besluite geneem het nie, maar hy het sy kerkraad nie te lank in die duister gehou nie. Teen middel Augustus het hy ’n telegram gestuur en hulle in kennis gestel dat hy die beroep na Graaff-Reinet aangeneem het.[134]
God se wil het in Malan se gedagtes bly maal terwyl hy oor sy eie toekoms en dié van die vasteland waardeur hy op reis was, probeer besin het. Op die trein na Bulawayo het hy ’n nuwe, bygewerkte kaart van Afrika voor hom oopgevou. Dit was so anders as die kaarte wat hy as skoolseun bestudeer het. Kartograwe uit vervloë dae het die oop spasies van die vasteland met fyn tekeninge van leeus, olifante, krokodille en slange gevul. Dié gediertes is intussen vervang deur die name van berge, riviere, mere en dorpe wat seker net ’n verskrikking ingehou het vir ’n skoolkind wat hulle uit die kop moes leer.
Nogtans het dit vir Malan gevoel asof hy onderweg was na ’n vasteland waar onbeskaafde miljoene nie hul linker- van hul regterhand kon onderskei nie – en dié mense was nou die verantwoordelikheid van die Europese nasies wat hul kleure op die kaart geverf het. Die kaart het vir Malan aan ’n koek herinner waaruit elk van die koloniale moondhede ’n hap gevat het. Hulle het die heil van Afrika se inwoners op hul skouers gedra, en moes op die oordeelsdag aan God rekenskap gee oor wat hulle vir die land en sy mense, vir wie Christus sy bloed gegee het, gedoen het.[135]
Dié mymeringe wys Malan was ’n kind van sy tyd – die produk van ’n Sosiaal-Darwinistiese denkwyse wat die wêreld as ’n hiërargie van beskawings beskou het. Vir Malan was rasseverskille God se skepping, dit was inherent, deel van die natuurlike orde, en hy het dit nie bevraagteken nie. Rassekonflik was die uitvloeisel van ’n versteurde orde en dit kon vermy word deur die status quo te handhaaf. Danksy hul velkleur en Europese erfenis het wit Afrikaners aan die Westerse beskawing behoort en daarom was hulle volgens Malan inherent beter as swart Afrikane, wat hy as primitief beskou het. Hy het geglo swart mense behoort tot die heidennasies wat nou eers die voorreg kon smaak om Christus se boodskap vir die eerste keer te hoor.
Malan het ook geglo swart mense het ’n natuurlike en diepgewortelde respek vir die draers van die beskawing. Daarom het hulle wit mans aangespreek as “baas” of selfs “inkosi” – dieselfde naam waarmee hulle na God verwys het. Malan was ook daarvan oortuig dat swart mense meer respek vir Afrikaners as vir Engelse gehad het. Hy het geglo hulle het Paul Kruger as ’n groter gees as Cecil John Rhodes beskou.[136] Binne dié konteks het die Afrikaners ’n spesiale, godgegewe roeping gehad, “die Afrikaner het mag oor die Kaffer.† Maar voorwaar, ons sou nie hierdie mag gehad het as dit nie van Bo gegee is nie. Het God nie daarin vir ons volk ’n hoë en heilige roeping ingesluit nie?” Só het Malan gevra.[137]
Sy idealisme oor rasseverhoudinge het ’n diepe naïwiteit oor die aard en wese daarvan geopenbaar. Tot in daardie stadium het die demografie van die era sy interaksie met mense van ander rasse grotendeels tot die bruin gemeenskap in die Wes-Kaap beperk. Die kontak met bruin mense het gewoonlik binne ’n paternalistiese verhouding geskied waarin hy altyd in ’n magsposisie was – eers as die seun van ’n welvarende boer wat bruin mense slegs as arbeiders en huishulpe geken het, en later as ’n predikant wat alkoholisme in die bruin gemeenskap getakel het deur ’n beroep op sy wit gemeentelede se rassestatus te doen. Sy kennis van swart mense was beperk en gegrond op wat hy in boeke gelees het en die verhale van sy suster en vriende uit die noorde.
Malan het dus gestalte gegee aan sy ideaal vir rasseverhoudinge in ’n wêreld wat ver verwyderd was van die binneland se rassekonflik. Sy reis na die noorde het hom nie tot nuwe insigte gebring nie, maar eerder sy ideaal bevestig omdat ’n reisiger selde met sy vermeende utopie se alledaagse probleme kennis maak.
Malan was in vervoering oor die plekke wat hy besoek het en die mense wat hy ontmoet het. Alles en almal was so anders as die stad met sy eenderse mense, wat eenderse opinies handhaaf en eenderse gebruike het, wat eenderse klere dra en in eenderse huise woon. Hier in die wildernis was uiteenlopende en unieke persoonlikhede wat nog onopgesmuk was. Hy is oorweldig deur die gasvryheid en vrygewigheid van die mense wat gereed gestaan het om die man van die kerk met ope arms te verwelkom.
Op sy eerste aand in Rhodesië het hy in ’n ou Voortrekkerhuisie geslaap, kompleet met bokhorings teen die mure en velle op die vloer. Hy het ’n diens buite onder die bome gehou en toe die gesange die hemelruim in opsweef, het hy gevoel asof hy teruggevoer word na die dae van die Voortrekkerleiers – Piet Retief en Andries Pretorius – ’n tyd toe eenvoud, gasvryheid en egtheid nog die fondament van Afrikaners se nasionale karakter was, of so het hy geglo.[138]
Hoe dieper hy Rhodesië egter inbeweeg het, hoe meer het hy op uitdagings vir sy verhewe beeld van Afrikaners afgekom. Die gemeenskappe in Rhodesië was yl gesaai en ver buite die bereik van die NG Kerk en sy gemeenskap van die heiliges. Vele het die prooi van die “wêreldsheid” om hulle geword en talle het heeltemal ophou kerk toe gaan. Ander het die dienste van ander denominasies bygewoon omdat die naaste NG gemeente te ver was en hulle het dus die gevaar geloop om van hul eie denominasie vervreem te word.
Malan was ook bekommerd oor die hoeveelheid “gemengde huwelike” tussen Afrikaanssprekende lidmate van die NG Kerk en die lidmate van Engelse kerke. Hy het geglo dit verswak die band tussen lidmaat en kerk en kinders uit so ’n huwelik het dan geen band met enige kerk nie.[139]
Dit was die eerste keer dat Malan die term “gemengde huwelike” gebruik het – en wel slegs binne ’n godsdienstige verband. Huwelike oor die kleurgrens heen, wat in die apartheidsera as “gemengde huwelike” bekend gestaan het, het ook in Rhodesië tussen wit en bruin plaasgevind. Dit was vir Malan afstootlik. Hy was vas oortuig Afrikaners het nie deel gehad aan sulke huwelike nie – net die Engelse kon so “laag daal”. Malan het dit toegeskryf aan Afrikaners se inherente weersin in so ’n “skaamtelike” bestaan, maar die enkele uitsonderings het hom verontrus. Dit was ’n voorteken dat Afrikaners ook deur die euwel van rassevermenging in die gesig gestaar word, iets wat tot in daardie stadium nog grotendeels deur die NG Kerk se invloed gekeer is.[140]
Met sy aankoms in Bulawayo was Malan verstom oor die stad se ingewikkelde rassehiërargie. Daar was ’n groot Afrikaanssprekende bruin gemeenskap wat geweier het om met swart mense te meng of ’n kerk met hulle te deel. Daarom was daar ’n kerk vir bruin mense in aanbou – wat beteken het hulle kon ook nie by die wit kerk aansluit nie. Bruin werkgewers het daarop aangedring dat hul swart bediendes hulle as “baas” en “nooi”, of “Mister” en “Missus” aanspreek. “Wat ’n onbeskryflike ingewikkelde maatskaplike toestand het ons tog nie!” het Malan in ’n brief uitgeroep.[141]
Boonop was daar nog wit armoede wat rasseverhoudinge beïnvloed het. Malan was geskok toe hy ontdek die NG Kerk se weeshuis in Bulawayo was oorvol en het al sowat 20 kinders weggewys. Drie van dié kinders is daarna deur ’n bruin gesin ingeneem. Toe dié nuus die plaaslike NG predikant bereik, “het die barmhartigheid die hart van die goeie predikant beweeg om hulle by hom in sy eie beknopte woning in te neem. Hulle word nou in die pastorie se badkamer gehuisves, ’n sinkgeboutjie in die agterplaas.”[142]
Dié woorde is sonder enige ironie geskryf – die onwenslikheid van wit kinders wat by ’n bruin gesin moes woon, was so vanselfsprekend dat die haglike omstandighede by ’n wit gesin skaars ter sprake was. Vir Malan was dit belangrik om geld in te samel om die onhoudbare situasie te verlig en die beeld van drie weeskinders in ’n beknopte sinkbadkamer onder die skroeiende Afrika-son het sy meer bevoorregte lidmate in die Kaap sekerlik aangegryp.
Die beroep om finansiële hulp het gou ’n prominente deel van sy briewe aan die Kaap geword, want die Rhodesiese gemeentes was in ’n benarde situasie. Hulle was wydverspreid en ook te arm om voltydse predikante aan te stel en het dus baie onreëlmatig geestelike
