individu se vermoë om verandering teweeg te bring. Die wêreld was vir hom ’n beter plek omdat ’n Luther die Reformasie ontketen het,[96] of omdat ’n Elia ’n Agab uitgedaag het. Selfs al het hy nie kontak met sy kennisse in Nederland behou nie, was Valeton se stem nog in sy kop en die beeld van die profeet Elia steeds in sy geestesoog.
Skaars twee maande ná sy beskrywing van ’n ware man was Malan terug in Stellenbosch, waar hy die beeld uitgebrei het – dié keer met die rede “De Profeet Elia en zyne beteekenis voor den tegenwoordigen tyd”.[97] Sy toespraak het opvallende ooreenkomste getoon met Valeton se “De strijd tusschen Achab en Elia”.[98] Soos Valeton het Malan die magstryd beskryf tussen Agab, die geslepe politikus wat Israel gered het deur sy vindingryke bondgenootskappe, maar teen ’n verskriklike prys, en Elia, wat eerder sou omkom as om God se waarheid te verloën.[99]
Die wyse waarop Malan die verhaal oorvertel het, het tot sy gehoor gespreek. Hy het die politieke modewoorde van die dag gebruik en sy rede omskep in ’n nouliks bedekte aanval op die Botha-regering. Agab se politieke alliansies met die naburige volke was “konsiliasiepolitiek” en “rassehaat” moes opgelos word deur “die verlede te vergewe en vergeet”, kulturele uniekheid en fundamentele verskille oor te sien en eerder te fokus op gemeenskaplikhede. In Israel se geval het “konsiliasie” of versoening sy nasionale godsdiens vernietig en die volk se morele kompas verlore laat gaan omdat konsiliasie na vreemde gode lei. Dit was volgens Malan ’n baie ernstige saak omdat ’n volk se god die aard van sy morele waardes en ideale, en dus ook sy toekoms, beslis. Vir Malan was dit ideale wat die toekoms bepaal, op dieselfde wyse as waarop die wêreld deur ideale geregeer word en daardeur ook die geskiedenis van nasies en individue vorm.[100]
Sy klem op ideale het herinner aan die Idealistiese filosofie wat hy as student bestudeer het – in sy woorde was daar ’n weerklank van Berkeley, Hegel en Fichte. Dit het later ’n belangrike deel van sy politieke loopbaan uitgemaak: Hy het ’n besondere vermoë gehad om ideale oor te dra – en dit was ideale waaroor nie onderhandel kon word nie. Volgens Malan was die Israeliete onder Agab ’n volk wat hul politieke onafhanklikheid ten koste van hul nasionale karakter en persoonlikheid, en hul God, en daarom ook hul gewete, verkry het. Vir Malan was so ’n kompromis simptomaties van ’n swak karakter. In teenstelling met die Israeliete se ruggraatloosheid was daar die profeet Elia, wat Malan beskryf het as die “man van staal”:[101] Alleen en ongewapen het hy nie teruggedeins vir Agab se mag of Isebel se woede nie.[102]
Vir Malan was Elia ’n man wat grootheid besit het soos net ’n kind van die woestyn kon. Hy was daarvan oortuig dat die geskiedenis ’n voorkeur het vir mans wat eensaamheid geken het, wat van die woestyn se leë vlaktes en eindelose hemelruim geleer het om na God se woord te luister, en ’n begrip van die ewigheid gehad het.[103] Aldus sprak die predikant van Montagu, wat eindelose ure op die Karoo se vlaktes deurgebring het, wat as kind ure lank in die veld was, en wat na die ruheid van die Swartland gehunker het terwyl die stede van Europa om hom aan die woel was. Dit was onvermydelik dat hy met Elia sou identifiseer en die profeet se vreesloosheid sou bewonder.
Dit het vir hom gevoel asof sy wêreld deur die gees van Agab oorheers word: Politici was meer behep met die openbare mening en stemme werf as met beginsels; sy volk het lippediens aan hul beginsels getoon en geweier om op hul regte te staan. Wat hulle nodig gehad het, was die herontwaking van die gees van Elia. Terwyl hy sy gehoor toegespreek het, het hy hardop gehoop daar is jong mans onder hulle wat bereid is om die profeet se mantel te dra.[104] Malan was steeds nie gereed om self die mantel op te neem nie en het nog vasgeklou aan Valeton se idee dat die politiek, en veral die politiek van sy eie land, beginselloos was.
Deur hierdie openbare optredes het Malan se vernaamheid binne die Afrikanergemeenskap begin toeneem, en daar is selfs in dié tyd gefluister dat hy nog ’n professor aan Stellenbosch se kweekskool sou word.[105] Hy het reeds die rol van ’n beskermheer van Stellenbosch en alles wat die dorp verteenwoordig het, aangeneem.
In dié jare was daar ’n beduidende onrustigheid in die Victoria-kollege se geledere. Die Unieregering het ’n groot som geld van die mynmagnate Julius Wernher en Otto Beit ontvang vir die stigting van ’n residensiële universiteit in Kaapstad wat by Groote Schuur – Cecil John Rhodes se eertydse landgoed – geleë sou wees. Dit was in ooreenstemming met ’n wens wat Rhodes al in die 1890’s uitgespreek het, maar wat weens sy betrokkenheid by die Jameson-inval agterweë gebly het. Die moontlikheid van so ’n universiteit is as ’n bedreiging vir die Victoria-kollege beskou, wat dan sou moes toemaak en sy studente aan die nuwe instelling afgee.
Om dit te voorkom, is daar in 1911 ’n Waaksaamheidskomitee gestig wat ’n oog moes hou oor enige verwikkelinge wat die kollege raak, en wat kommer en teenstand kon uitspreek indien sy bestaan bedreig word.[106] Malan was lid van dié komitee en het deelgeneem aan deputasies na sowel die minister van onderwys, F.S. Malan – wie se koerant, Ons Land, Malan tydens sy studentejare verslind het – en die Botha-kabinet in die geheel.
In 1913 het die komitee ’n memorandum opgestel wat baie aandag in die pers ontvang het.[107] Die memorandum het Malan se stempel gedra: Dit het aangevoer daar is meer as net ’n opvoedkundige inrigting ter sprake. Die ware kwessie is die belange van die Afrikanervolk en die ideale wat Stellenbosch verteenwoordig:
Stellenbosch … is vir jare al innig verbind tot die geestelike, sedelike en nasionale lewe van die Hollandssprekende gedeelte van die volk. Sy is die plek waar die Afrikanervolk sy ideale die beste kan verwesenlik en van waaruit hy die grootste invloed op Suid-Afrika kan uitoefen. Sy is die beste vervulling wat die volk nog kon vind vir ’n diepgevoelde behoefte. Sy staan vir ’n idee. Sy het daarom … vir die volk meer as ’n blote opvoedingsinrigting geword, maar die simbool en die waarborg van sy eie kragtige, groeiende uitdrukking-soekende nasionale lewe.[108]
Dié idealisering van Stellenbosch as ’n teelaarde vir Afrikaners se nasionalistiese ideale het nog ’n dimensie bevat: die verwydering en selfs die afsondering van die Afrikanerjeug om hulle teen Engelse invloede te beskerm. Dieselfde memorandum het uitgewei oor die moontlike negatiewe gevolge as die Afrikanerjeug op so ’n kwesbare tyd in hul lewens gedwing sou word om in Kaapstad te studeer. Hulle sou die ondersteuning en versorging wat Stellenbosch en die NG Kerk bied, mis en aan hul eie lot oorgelaat word in ’n omgewing wat deur Engelssprekendes oorheers word. Dit sou die balans tussen die twee dele van die bevolking versteur omdat die een onvermydelik ’n onregverdige voorsprong bo die ander sou hê.[109]
Die definisie van die breër Suid-Afrikaanse nasie en die posisie van Engelse en Afrikaners daarbinne was ’n belangrike deel van Malan se denke. In die konteks van die Botha-regering se konsiliasiepolitiek, die taalbeweging en die universiteitsvraagstuk het hy twee botsende ideale geïdentifiseer. Albei ideale het erken die Suid-Afrikaanse nasie bestaan uit twee nasionaliteite (swart, bruin en Indiërmense is nie as lede van die nasie beskou nie). Die een ideaal het die samesmelting van die twee nasies voorgestaan – en so ’n nasie sou uiteraard Engels wees. Die ander, wat vir Malan die enigste ware ideaal was, wou hê dat:
… daar in Suid-Afrika twee nasionaliteite is en daar altyd behoort te wees; dat ieder geheel vry sal wees en ’n gelyke geleentheid sal hê om dit wat sy eie is te handhaaf en te ontwikkel. Dít is die beste manier vir die groter Suid-Afrikaanse gemeenskap om ’n eenheid te word, ’n sedelike eenheid, gegrond in ’n gemeenskaplike liefde vir ’n gemeenskaplike vaderland, maar dit sal ’n eenheid wees wat uit ’n tweeheid bestaan – ’n twee-eenheid. [110]
Dié woorde het baie verskil van ’n stelling wat Jan Smuts vier jaar tevore gemaak het: “The great task was to build up a South African nation … In a South African nation alone was the solution … Two such peoples as the Boers and the English must either unite or they must exterminate each other.”[111] Malan se oplossing, ’n samelewingsorde waarin die twee taalgroepe “apart maar gelyk” sou wees, is gegrond op ’n veronderstelling dat kulturele gelykheid nog nie bestaan het nie. Volgens Malan was Engelssprekendes steeds dominant en vyandig teenoor Afrikaners en hul taal. In daardie jare
