“Ek het nie twee sjielings nie, oom.” Sy wou asseblief nie in die coach gaan sit nie, sy sou liewer natreën.
“Ek sal jou nie twee sjielings vra nie. Gaan klim in die coach!”
Tom Botha was ’n goeie man, maar hy was kwaai. Veral as hulle in natweer die dag met nommer 4 moes gaan hout haal in die bos. Daar was drie enjins wat die houttreintjie getrek het. Nommer 1 – hy was die Koffiepot en al ’n bietjie oud. Eintlik kon hy nog net trokke rondsleep op die stasiewerf, of goed oorvat na die ander kant van die dorp na die ander trein se stasie toe. ’n Groot trein, met groter wiele en ’n breër spoor. Vreemdes het soms van die houttreintjie se enjins kom kiekies neem, gesê hulle is mooi. Dan haal Tom Kennet sy skewe keppie af en staan met sy kaalkop ewe trots langs die enjin. Nommer 2-enjin kon eintlik ook nie meer uitgaan Diepwalle toe nie, ook te oud. Maar kon darem nog swaarder op gelykgrond sleep as nommer 1; meestal om te gaan hout wegbring na Parkes se saagmeul in die middel van die dorp; of oor die laagwaterbrug na Thesen se saagmeul op die eiland in die meer. Nommer 3 was baie sterk. Die probleem was nommer 4, die sterkste van almal, die een wat die bosmense sommer ou Olifant genoem het omdat hy in natweer altyd moeilikheid gemaak het. Glipvoete. As die spoor nat was, het sy wiele teen die hoogtes uit en om die draaie geglip soos ’n ding wat nie sy vastrap kon kry nie; dan moes die sandgooier op die eerste stoot-trok sy gooi ken om sand voor die enjin se wiele op die spoor te hou sodat ou Olifant weer kon vastrap. In natweer het hulle altyd ’n ekstra drommetjie sand opgelaai. Met die afkom, wanneer die trokke swaar gelaai was van die dooie boomlywe en boomarms, was daar gelukkig net twee hoogtes waar hy gewoonlik geglip het.
Soms het Tom Botha bygestaan vir die kiekies.
Sy wou nie in die coach gaan sit nie …
“Karoliena,” dit was Tom Kennet, die drywer, wat verbygekom het. “Het jy nie gehoor mister Botha praat met jou nie?”
“Ja, mister Kennet. ’Skuus, mister Kennet.”
Sy’t haar rokspante bymekaar gevat, haar been oor die reling gelig om een van die trok se ysterwiele voel-voel raak te trap. Mister Kennet het haar om die lyf geneem en afgetel. “Ek hoor jou pa het afgesterf, ek is jammer vir jou en jou ma.”
“Ja, mister Kennet.”
“Sy waenhout was altyd van die mooiste wat ons moes laai.”
“Ja, mister Kennet.” Sy wou nie in die coach ry nie. Sy wou nie oor haar pa praat nie. Sy was kwaad omdat hy dood is en ’n gat in haar agtergelaat het wat nie weer wou toegroei nie. Soos waar ’n groot boom afgekap is en die gat in die bosdak nie weer wil toegroei nie.
Haar pa was ’n grootboom. Eers nadat sy klaar oor hom gehuil het, het sy die aaklige gevoel gekry dat sy sonder skaduwee sou moes verder leef omdat sy nie meer ’n pa had nie. Dan huil sy in die nag. Wanneer haar ma vra waarom sy huil, sê sy haar maag is seer. Die diepseer oor haar pa wou nie woorde word nie.
Toe die seer nie wou weggaan nie, het sy vir haar ’n ander pa begin soek. Oom Gieljam van Gouna? Nee, sy voete was te skurf. Haar pa het altyd saans sy voete geskrop. Toe was oom Wiljam Stander van Veldmanspad vir ’n rukkie haar pa. Eendag staan sy en kyk hoe hy een van sy koeie melk, toe jaag hy haar weg, sê die koei wil nie sak nie, sy pla die koei. Haar pa sou haar nooit weggejaag het nie. Hy was kwaai, maar nooit ongeskik nie.
Drie rykmensvroue en twee rykmensmans met gesigte stralend van verwondering het reeds in die coach op van die bankies gesit. Piekniekmandjie ook. Een van die vername dorpsvroue was saam met hulle, maar sy was nie in verwondering nie.
Toe sy, Karoliena, op die verste bankie gaan sit, was die vreemdes se oë vraend op haar gerig; die een vrou het skuinskop en met haar hand oor haar mond iets vir die dorpsvrou gevra.
“One of the forest children,” het die dorpsvrou neus in die lug geantwoord en kliphard bygevoeg: “Poor whites. Enormous problem.”
“Shame,” het die vreemdes jammerstem gesê.
Armblanke.
Daardie jare het sy by Veldmanspad skoolgegaan en die volgende môre vir meneer Heunis gevra wat dit beteken. Wit mense wat baie arm is, het hy gesê. Armblankes. Soos die meeste houtkappers is. Nie dat sy nie Engelse woorde kon verstaan nie, sy wou net seker gemaak het. Al wat sy nie kon verstaan nie, was waarom sy so platgetrap gevoel het. Dalk was dit omdat hulle haar tot bo in die bos so ánders bly aankyk het. Asof sy ’n snaaksheid was. Toe nommer 4 buite die dorp teen Nekkies-se-hoogte uit die eerste glippe begin gee, het een van die mans opgespring, sy kop by ’n venstergat uitgesteek om te kyk wat aangaan. Toe hy sy kop intrek, was hy vol onrus en het vir die ander gesê dit lyk of die trein nie die opdraand kan uit nie! Vra ewe vir die dorpsvrou of sy reken hulle verkeer in gevaar? Nee, sê die vrou, sy dink nie so nie. Die houttreintjie was nog nooit in ernstige ongelukke betrokke nie – nie so ver sy weet nie.
Toe was al vyf die vreemdes met die koppe buite. Die mans druk hoede vas, die vroue hou kopsluiers wat om die hoede gebind is onder die kenne vas. Dan’s hulle weer binne. Lekker nat. Dink skynbaar sy verstaan nie ’n woord wat hulle sê nie. Die een man vra waarom die enjin dan in die middel van die trein gekoppel is, waarom nie heel voor soos by ander treine nie? Onnosel. He will have a word with the driver, sê hy en draai om na háár toe. “Young girl,” vra hy, “are you not scared?” Sy maak of sy hom nie verstaan nie, kyk net voor haar op die trokvloer vas. Die dorpsvrou sê: “They don’t understand English, very backward.”
Die motte moet op die dorp kom …
Toe sy by Ysterhoutrug uit die bos kom, staan die treintjie genadiglik nog by Diepwalle se stasie waar daar ’n gesukkel is om ’n helse kalanderblok op die agterste oop trok te kry. ’n Trok sonder kante. Die blok is massief en swaar, dit moes ’n reus van ’n boom gewees het toe hy nog geleef het; nie honderd van die sterkste houtkappers in die bos sou hom dáár opgerol kon kry nie. Hulle is besig om hom met twaalf osse teen oprolhoute te probeer uittrek. Osse is aan die een kant van die trok ingespan aan rieme wat oor die trok lê en om die blok aan die ander kant van die trok vasgewoel is. Freek Stander se span. Dis Freek wat self aan’t aanpor is. “Stadig, my manne, stadig!” Die osse se lywe bult van die beur. Freek piets die agterstes netjies raak met die sweep. “Bring hom! Hou hom!” Die blok begin klim … “Vastrap!”
Freek is lank nie meer ’n armblanke nie. Hy verdien goed met sy wa en osse en groentetuine by Ouplaas teen die dorp. Huurplotte. Goeie huis. Hy het twee van sy kinders laat leer vir onderwysers.
“Hou, manne, hou! Mooi, hy klim!”
Sy wil nie meer kyk nie. Sy loop agter die blok om en gaan klim op een van die waens waar sy sitplek bo-op die vrag boomlyke kry. Geelhout, ysterhout, kershout, stinkhout. Sy draai haar gesig na die bosrand toe. Dis Dinsdag, hulle haak nie Dinsdae die passasierswa aan nie. Dan’s dit net ’n houttrein.
’n Ou rooi-els staan vol in die blom op die bosrand met ritse lang wit blommetjies. Soos lag.
Bokant die dwarslêer-perron by die boswinkeltjie staan ’n vrou met ’n kind aan die hand en een op die arm teen die sinkmuur aangeleun. Sy lyk moeg. Houtkapper Jan Koen se vrou. Wag seker dat die trein moet vertrek voordat sy vir nog iets op die skuldboek by die winkel gaan vra. Winkel wat slaghuis en stasie en poskantoor alles onder een dak is. Houtkopers se winkel. Houtkopers se trein …
“Middag, Karoliena.”
“Middag, mister Fransen.” Diepwalle se stasiemeester, posmeester, winkelier, slagter – houtkoper se regterhand en spaai. Nie ’n splinter word uit daardie deel van Diepwalle se bos vervoer
