“Dan staan hier vandag uiteindelik ’n wonderwerk voor ons, meneer!” Weer Jan Zeelie, hierdie keer met openlike spot in sy stem.
“Ek kan u die versekering gee dat die Kerk met groot erns na u probleme kyk.”
“Die Kerk steur hom nie aan ons nie,” snork Jan Koen. “Stuur so dan en wan een van die gesaligdes deur die bos om te kom kyk of hier dalk ’n siel te red is. Die kinders gaan kruip weg. Ons ook maar.”
“Tyd vir wegkruip is verby, oom. As gevolg van druk deur die Kerk se armsorgraad, bring ek u juis die heuglike tyding dat die goewerment besig is om ernstig te kyk na die totstandkoming van ’n Departement van Welsyn.”
“Gaan ons nou meer betaal word vir die hout?” kom dit hoopvol uit ’n paar monde gelyk.
“Dít is ek nie by magte om te sê nie.”
“Ons is op van sloof, meneer.” Toon Barnard. “Die hoop in ons harte is flenterdun soos die klere aan ons en ons kinders se lywe!”
“Daar sal nie ’n oplossing vir die armblanke se probleme kom as daar nie deeglike ondersoek plaasvind na die óórsake van die probleem nie,” sê die man.
Dit laat Martiens van Rooyen op sy voete spring. “Ditsem, nou praat meneer ’n reguit waarheid! Want van óórsake sal meneer ons niks kan leer nie, ons sal hulle sommer in stringe vir meneer uitlê. Ons staan verarm omdat die houtkopers deur die jare kyk hóé min hulle ons kan betaal vir die hout! Hulle betaal ons sewe pennies ’n speek en gaan verkoop dit aan die wamakers vir amper drie sjielings! Hulle betaal ons ’n pennie vir ’n bylsteel en …”
“Net ’n oomblik …”
“Martiens praat waar, meneer.” Weer ou Jan Zeelie. “Hierdie bos was al die jare Common Woods. Dit was so in ons pa’s en oupas se tyd. G’n niemand het eers liksens hoef te betaal het om in hom te kap nie. ’n Man was houtkapper as jy ’n byl kon swaai, ’n saag kon trek en langdag kap en saag en sleep om die houtkopers se saagmeule op die dorp van hout voorsien te hou. Min is ons betaal, maar voorjare kon ons darem ’n bestaan maak. Nie soos dit nou gaan nie.”
“As u my die geleentheid gun …” Naudé probeer hulle armswaaiend stilmaak. In haar hart kan sy, Karoliena, nie help om hom jammer te kry nie – die houtkappers sal dit nie vir hom maklik maak nie. Hulle is te bly oor die kans om ’n bietjie oor te kook.
“Op ’n dag is daar net aan ons laat weet dat dit nou goewermentsbos is,” gooi Martiens van Rooyen verwytend vorentoe. “Bos wat die goewerment wáár gekoop het? By die Here? Alle hout hoort nou skielik aan die goewerment!”
“Goewerment met twee monde,” help Jan Koen. “Met die een sê hulle julle kan nie meer kap soos julle wil nie, die bos moet bewaar word. Met die ander mond sê hulle julle sal baie meer moet kap, die land het hout nodig vir dwarslêers vir die treinspore en ossewaens wat moet Vrystaat toe agter die diamante aan wat ontdek is. Nie lank nie, toe kry hulle goud ook daar bo. Nog meer treinspore. Meneer kan my glo, in hierdie bos is honderde, duisende dwarslêers gekap en uitgesleep. Jy kan maar sê elke treinspoor in hierdie land lê oor hierdie bos se geelhout en stinkhout en boekenhout en essenhout en onse houtkappers se sweet en bloed! Betaal jou sikspens ’n dwarslêer, want hulle stry jou ewig op dis second quality wat jy gebring het – al weet jy voor jou siel dis lieg. Tussendeur stel die goewerment boswagters en bewaarders aan om te kyk dat ons nie kap soos ons al die jare gekap het nie, kom hang ons al meer restriksies om die nek. Verkondig op ’n dag dat ons nou as houtkappers geregistreer moet word, anders mag ons nie langer kap nie. Om geregistreer te kom, moet ons eers bewys lewer dat ons boonvoet kappers is.”
“Ekskuus?”
Sy tree vorentoe uit die bosrand. “Bona fide houtkappers,” sê sy en geniet heimlik die skok op Naudé se gesig toe hy haar sien.
“Ons name word in ’n dun boek geskryf,” gaan Jan voort, “ons word duidelik gesê dat geen nuwe name bygesit sal word voordat daar nie genoeg van ons afgesterwe het nie. Daar’s te veel van ons. Ons had nie praat nie, ons moes net saamdraf. En toe? Toe ons klaar in die boek is, sê hulle, nou moet julle liksens koop om te kan kap en meneer sê die kommissie-besigheid kom soek oorsake?”
“Die doel van die kommissie is juis om na al julle probleme te luister, vas te stel waarom julle so verarm het.”
“Wat het die goewerment vir meneer gesê om hierdie keer vir ons te kom sê?” vra een van die ander kappers, agterdogtig.
“Ek is deur die kommissie gestuur, nie deur die goewerment nie! Ons sal slegs die nodige verslae aan die goewerment voorlê sodat daar oplossings gevind kan word.”
“Sodat dit ’n goewermentsaak kan word?” vra een. Houtkappers is nie dom nie.
“Ja, uiteindelik sal die goewerment die nodige besluite neem.”
“’n Bosslak, meneer, is nie ’n vinnige ding nie. Maar teen goewermentsake is hy van groot spoed en meneer gaan nog so staan en rondtrap, dan duiwel meneer vandag van daardie stomp af.”
“Ek verseker u dat dit nie sal gebeur nie. Ek vra slegs van u ’n redelike kans om u in te lig oor die werksaamhede van die kommissie …”
“Ek dog meneer sê hulle kom hoor hoekom ons so verarm is,” gooi Willem van Huysteen hom voor die kop. “Ons gee meneer die redes, maar miskien kan meneer nie so lekker hoor nie?”
Dit bring Jan Zeelie styfbeen op sy voete. “Of miskien soek meneer nog meer van die oorsake. Soos die dag toe die goewerment besluit het om die hele helse bos in blokke te laat uitmeet; elke blok ewe genommer en weer in vier gedeel, op elke boom wat volgens hulle kapbaar is, word ’n blerts geverf. Nou moet ons elke jaar op ’n bepaalde dag by die naaste bosstasie gaan lootjies trek vir ’n flentertjie bos en die blertse vat wat die lootjie jou gooi. Jaar lank daarmee tevrede wees. Mag nie ’n byl aan ’n boom sit wat ryp vruggies of sade aanhet nie! Ons sê vir die bewaarders: dis nie ’n vrugteboord nie, dis ’n bos! Help niks. Goewermentswet. Maar die goewerment bly skree hout, hout, hout. Uit party blokke mag ons nou nie eers meer ’n splinter verwyder nie, want dis konsuis reserves wat die goewerment in bewaring vir die nageslagte hou en vir die mense wat van oral kom om te kom kyk hoe lyk die bos.”
Naudé se geduld is besig om op te raak, mens kan dit aan sy lyf sien. “As ek net tot u kan laat deurdring hoe belangrik die werksaamhede van die Carnegie-kommissie vir u gaan wees!”
“Ek dog meneer sê julle kom om na ons probleme te luister,” herinner Salie van Huysteen hom en draai na die ander om hom. “Onthou julle nog die jaar toe die hele land oor waenhout gekerm het en ons dringend moes assegaai kap vir speke, maar die goewermentsbewaarder weier amper drie maande lank permissie omdat die assegaaie konsuis besig was om te blom?”
Toe beur Naudé vir hom ’n praatbeurt oop. “Die kommissie is nou amper twee jaar besig om hierdie land in haglike omstandighede te deurreis om oral onderhoude met die armblankes te voer! Met die trekboere, die bywoners, diamantdelwers, gouddelwers, die biltongboere van die Bosveld …”
“Meneer …”
“Dis ’n feitesending van enorme omvang wat derduisende ponde kos en deur besorgdes in Amerika betaal word! Ons kom binnekort, ten laaste, by die verarmdes in hierdie bos om met hulle onderhoude te voer. Ons móét u samewerking kry!”
“Meneer! Iemand het jou die verkeerde adres gegee. Die gouddelwers wat
